Гуџаратски јазик
Гуџаратски јазик (ગુજરાતી gujarātī) — индоариски јазик — матичен и службен јазик на сојузната држава Гуџарат и териториите Даман и Диу и Дадра и Нагар Хавели во Индија. Припаѓа на поширокото индоевропско јазично семејство. Потекнува од старогуџаратскиот (1100–1500), кој е предок и на денешниот раџастански.
| Гуџаратски | |
|---|---|
| ગુજરાતી гуџарати | |
| Изговор | /ɡudʒ(ə)ˈɾat̪i/ |
| Застапен во | Индија |
| Подрачје | Гуџарат |
| Народ | Гуџаратци |
| Говорници | 66 милиони (2011)[1] |
| Јазично семејство | |
| Писмо | гуџаратска азбука (индиска) арапска азбука деванагари (во минатото) |
| Статус | |
| Службен во | Гуџарат (Индија)[3] Даман и Диу (Индија) Дадра и Нагар Хавели (Индија) |
| Јазични кодови | |
| ISO 639-1 | gu |
| ISO 639-2 | guj |
| ISO 639-3 | guj |
 Застапеност на гуџаратскиот како мајчин јазик во Индија | |
Говорниците на гуџаратскиот сочинуваат 4,5% од светското население, со 54,6 милиони говорници во самата Индија[4] и 65,5 во светот. Заедно со ромскиот и синдскиот, спаѓа во најзападните јазици од групата. Гуџаратскиот е мајчин јазик на разни истакнати дејци како државотворците Махатма Ганди („Таткото на Индија“) и Валабај Пател („Железниот човек на Индија“), духовникот Дајананда Сарасвати, политичкиот деец Морарџи Десај, поетот Нарси Мехта, големостопанственикот Дирубај Амбани, воздухопловецот Џ.Р.Д. Тата и државникот Мухамед Али Џина („Таткото на Пакистан“).
Говорници и застапеност
уредиОд вкупно 46 милиони говорници на гуџаратски во 1997 г., 45,5 милиони живееле во Индија, 150.000 во Уганда, 250.000 во Танзанија, 50.000 во Кенија и околу 100.000 во Карачи (Пакистан).[5] Во Мумбај, јазикот има 2,1 милиони говорници.
Гуџаратскиот е застапен со речиси милион говорници во Северна Америка, од кои 100.000 во Њујорк, САД и 75.000 во Торонто, Канада. Во Велика Британија има 200.000 говорници, од кои поголемиот дел се во Лондон, а остатокот во други градови. Меѓу нив има и источноафрикански Гуџаратци истерани од матичните земји поради политиката на африканизација (особено од Уганда, каде Иди Амин протерал 50.000 Азијци)[6][7]
Историја
уредиИсторијата на гуџаратскиот обично се дели на 3 фази:
- старогуџаратски или „гудџарски“ (1100—1500) — предок на денешниот гуџаратски, но и современного раџастански[8].
- средногуџаратски (1500—1800) — се одделил од раџастанскиот и се одликувал со ред фонетски промени. Така гласовите i и u се развиле во ə во отворените слогови; дифтонзите əi и əu се претвориле во ɛ и ɔ во почетните и o во другиите слогови. Дифтонгот əũ се развил во ɔ̃ на во почетниот слог и ű во завршниот.[9] Се случиле и разни граматички промени.
- современ гуџаратски (1800-) — мали граматички и фонетички промени. Во втората половина на XIX век станува литературен јазик, а во 1866 г. е напишан и првиот гуџаратски роман: „Каран Гело“ од Нандашанкар Мехта.
Дијалекти
уредиСтандардниот облик на гуџаратскиот јазик е говорот од Вадодара до Ахмедабад на север.[10] Според Ethnologue, јазикот ги има следниве дијалекти:[5]
- гамадија (ахмедабадски, вадодарски)
- какарски
- катијавадски (саурастра)
- карва
- парси
- стандарден гуџаратски (мумбајски)
- таримучки
Фонологија
уреди
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Азбука
уредиГуџаратската азбука е азбучнослоговно писмо (абугида), слична на другите нагарски азбуки, но без карактеристичната надредна линија и мал број измени во другите букви. Јазикот може да се пишува и со арапаска и персиска азбука. Ова особено се практикува во округот Кач во Гуџарат.
Пример
уреди
- ગાંધીજીની ઝૂંપડી-કરાડી
- જગ પ્રસિદ્ધ દાંડી કૂચ પછી ગાંધીજીએ અહીં આંબાના વૃક્ષ નીચે ખજૂરી નાં છટિયાંની એક ઝૂંપડીમાં તા.૧૪-૪-૧૯૩૦ થી તા.૪-૫-૧૯૩૦ સુધી નિવાસ કર્યો હતો. દાંડીમાં છઠ્ઠી એપ્રિલે શરૂ કરેલી નિમક કાનૂન (મીઠાના સત્યાગ્રહ) ભંગની લડતને તેમણે અહીંથી વેગ આપી દેશ વ્યાપી બનાવી હતી. અહીંથી જ તેમણે ધરાસણાના મીઠાના અગરો તરફ કૂચ કરવાનો પોતાનો સંકલ્પ બ્રિટિશ વાઈસરૉયને પત્ર લખીને જણાવ્યો હતો.
- તા.૪થી મે ૧૯૩૦ની રાતના બાર વાગ્યા પછી આ સ્થળેથી બ્રિટિશ સરકારે તેમની ધરપકડ કરી હતી.
- गांधीजीनी झूंपडी-कराडी
- जग प्रसिद्ध दांडी कूच पछी गांधीजीए अहीं आंबाना वृक्ष नीचे खजूरीनां छटियांनी एक झूंपडीमां ता.१४-४-१९३०थी ता.४-५-१९३० सुधी निवास कर्यो हतो. दांडीमां छठ्ठी एप्रिले शरू करेली निमक कानून भंगनी लडतने तेमणे अहींथी वेग आपी देश व्यापी बनावी हती. अहींथीज तेमणे धरासणाना मीठाना अगरो तरफ कूच करवानो पोतानो संकल्प ब्रिटिश वाईसरॉयने पत्र लखीने जणाव्यो हतो.
- ता.४थी मे १९३०नी रातना बार वाग्या पछी आ स्थळेथी ब्रिटिश सरकारे तेमनी धरपकड करी हती.
- gāndhījīnī jhū̃pṛī-Karāṛī
- jag prasiddh dāṇḍī kūch pachhī gāndhījīe ahī̃ āmbānā vrukṣh nīche khajūrī nā̃ chaṭiyā̃nī ek jhū̃pṛīmā̃ tā.14-4-1930 thī tā.4-5-1930 sudhī nivās karyo hato. dāṇḍīmā̃ chaṭhṭhī april e śharū karelī nimak kānūn bhaṅgnī laṛatne temṇe ahī̃thī veg āpī deśh vyāpī banāvī hatī. ahī̃thīj temṇe dharāsaṇānā mīṭhānā agaro taraph kūch karvāno potāno saṅkalp briṭiśh vāīsarôyne patra lakhīne jaṇāvyo hato.
- tā.4thī me 1930nī rātnā bār vāgyā pachī ā sthaḷethī briṭiśh sarkāre temnī dharpakaṛ karī hatī.
- Фонетска транскрипција (МФА) —
- ɡɑn̪d̪ʱid͡ʒini d͡ʒʱũpɽi-kəɾɑɽi
- d͡ʒəɡ pɾəsɪd̪d̪ʱ ɖɑɳɖi kut͡ʃ pət͡ʃʰi ɡɑn̪d̪ʱid͡ʒie ə̤ȷ̃ ɑmbɑnɑ ʋɾʊkʃ nit͡ʃe kʰəd͡ʒuɾnɑ̃ t͡ʃʰəʈijɑ̃ni ek d͡ʒʱũpɽimɑ̃ t̪ɑ _________t̪ʰi t̪ɑ._______ sud̪ʱi niʋɑs kəɾjot̪o. ɖɑɳɖimɑ̃ t͡ʃʰəʈʰʈʰi epɾile ʃəɾu kəɾeli nimək kɑnun bʱəŋɡni ləɽət̪ne t̪ɛmɳe ə̤ȷ̃t̪ʰi ʋeɡ ɑpi deʃ ʋjɑpi bənɑʋit̪i. ə̤ȷ̃t̪ʰid͡ʒ t̪ɛmɳe d̪ʱəɾɑsəɽ̃ɑnɑ miʈʰɑnɑ əɡəɾo t̪əɾəf kut͡ʃ kəɾʋɑno pot̪ɑno səŋkəlp bɾiʈiʃ ʋɑjsəɾɔjne pət̪ɾə ləkʰine d͡ʒəɽ̃ɑʋjot̪o.
- t̪ɑ.__t̪ʰi me ____ni ɾɑt̪nɑ bɑɾ ʋɑɡjɑ pət͡ʃʰi ɑ st̪ʰəɭet̪ʰi bɾiʈiʃ səɾkɑɾe t̪ɛmni d̪ʱəɾpəkəɽ kəɾit̪i.
- Превод —
- Колиба на Гандиџи — Каради
- По прочуениот Дандиски марш, на ова место, под манговото дрво, во колиба од палмини гранки престојувше Гандиџи од 14 април до 4 мај 1930 г. Од овде, тој му даваше поттик на движењето за граѓанска непослушност против законот за сол на 6 април во Данди и го претвори во општонародно движење. Од истово место го напиша писмото до [[[британскиот] поткрал на Индија|поткрал]] во кој ја искажа својата непоколеблива решителност да се упати на марш кон соларницата во Дарасана.
- Тука беше упасен од британската влада по полноќ на 4 мај 1930 г.
Наводи
уреди- ↑ Nationalencyklopedin, Världens 100 största språk 2013
- ↑ Ernst Kausen, 2006. Die Klassifikation der indogermanischen Sprachen (Microsoft Word, 133 КБ)
- ↑ Dwyer 1995, стр. 5
- ↑ „WWT-Translation-services“. Архивирано од изворникот на 2014-10-17. Посетено на 2013-11-26.
- ↑ 5,0 5,1 Гуџаратски јазик на Ethnologue (англиски)
- ↑ Dalby 1998, стр. 237
- ↑ Dwyer 1995, стр. 273
- ↑ Dalby 1998, стр. 237
- ↑ Cardona & Suthar 2003, стр. 661
- ↑ Cardona & Suthar 2003, стр. 661
- ↑ Masica (1991:97)
Надворешни врски
уреди| „Гуџаратски јазик“ на Ризницата ? |
| Издание на Википедија — слободната енциклопедија на гуџаратски јазик |
| Википатување има туристички водич за Gujarati_phrasebook. |
- Потекло на гуџаратскиот јазик Неважечки јазичен код.