Панини

Панини (санскрит: पाणिनि, изговор [paːɳin̪i]) бил логичар, санскрит филолог, граматичар и почитуван научник во античка Индија, различно датиран помеѓу 7 и 4 век п.н.е.

Панини Панини पाणिनि
Роден(а)	Роден северозападен индиски потконтинент
Значајни дела	Значајно дело Aṣṭādhyāyī (класичен санскрит)
Период	Датирање 4 век п.н.е. 400–350 п.н.е. 7-5 век п.н.е.
Подрачје	Област индиска филозофија
Претежна дејност	Главни интереси граматика, лингвистика
Значајни идеи	Забележителни идеи Дескриптивна (описна) лингвистика

Од откривањето и објавувањето на неговото дело Aṣṭādhyāyī од европските научници во деветнаесеттиот век, Панини се смета за „прв дескриптивен лингвист”, па дури e означен како „татко на лингвистиката“. Неговиот пристап кон граматиката имал големо влијание на значајни лингвисти како Фердинанд де Сосир и Леонард Блумфилд.

Биографија

Father of linguistics
The history of linguistics begins not with Plato or Aristotle, but with the Indian grammarian Panini.

— Rens Bod, University of Amsterdam

Името Pāṇini е патроним, презиме изведено од името на таткото или некој предок, што значи потомок на Paṇina.Неговото целосно име било Дакшипутра Панини според стихови од Махабхашја на Патанџали, при што воедно се открива името на неговата мајка Дакши. Според некои историчари, Пингала се споменува како брат на Панини.

Датирање на постоењето

Ништо дефинитивно не се знае за тоа кога живеел Панини, дури ни во кој век живеел. Панини е датиран помеѓу седмиот и четвртиот век пред нашата ера.

Џорџ Кардона (1997) во свое истражување и преглед на студии поврзани со Панини, наведува дека достапните докази силно го поддржуваат датирањето на неговиот животпосле 400 г. п.н.е., додека пак претходното датирање пред 400 г. п.н.е. зависи од толкувања и не е докажано.

Врз основа на нумизматички наоди, вон Хинубер (1989) и Фалк (1993) го сместуваат Панини во средината на 4 век п.н.е. Рупијата на Панини споменува специфична златна монета, нишка, во неколку сутри, која потекнува од Индија во 4 век п.н.е. Според Хоубен,  “Панини живеел во 350 п.н.е., и тоа тврдење се заснова на конкретни докази кои досега не се побиени.“ Според Бронхорст, нема причина да се сомневаме во валидноста на аргументот на Фон Хинубер и Фалк, поставувајќи го terminus post quem прифатеното датирање на Панини во 350 п.н.е. или децениите потоа. Благодарение на работата што ја извршиле Хинубер и Фалк, сега знаеме дека Панини живеел, по секоја веројатност, многу поблиску во времето до периодот на владеење на Ашока. Според образложението на Фалк, Панини мора да живеел во текот на деценијата по 350 п.н.е., односно непосредно пред или истовремено со инвазијата на Александар Македонски. Не е сигурно дали Панини користел пишување за составување на своето дело, иако општо е прифатено дека знаел за форма на пишување, засновано на неговата употреба на зборови како што се липи („писме“) и липикара („писар“) во делото Aṣṭādhyāyī. Според тоа, датирањето на воведувањето на пишувањето во денешен Северозападен Пакистан може да даде дополнителни информации за историското датирање на Панини

Панини цитира најмалку десет граматичари и лингвисти пред него: Āpiśali, Kāśyapa, Gārgya, Gālava, Cākravarmaṇa, Bhāradvāja, Śākaṭāyana, Śākalya, Senaka, Sphoṭāyana. Според Камал К. Мисра, Панини се повикува на Нирукта на Јаска „чии записи датираат од средината на 4 век п.н.е.“.

Санскритскиот еп Брихатка и будистичкиот спис Мањјушри-мула-калпа споменуваат дека Панини бил современик на кралот Дана Нанда (владеел 329-321 п.н.е.), последниот монарх на Империјата Нанда пред да дојде на власт Чандрагупта Маурја.

Други, врз основа на лингвистичкиот стил на Панини, ги датираат неговите дела во шестиот или петтиот век пред нашата ера, како:

• Според Бод, граматиката на Панини го дефинира класичниот санскрит, така што Панини е хронолошки сместен во подоцнежниот дел од ведскиот период, што одговара на седмиот до петтиот век п.н.е. Според А. Б. Кит, санскритскиот текст кој најмногу се совпаѓа со јазикот опишан од Панини е Аитареја Брахмана (околу 8-6-ми п.н.е.). Според Шарф, „неговата блискост со ведскиот јазик како што се наоѓа во упанишадите и ведските сутри сугерира на 5ти или 6ти век п.н.е.”

Место на живеење

Ништо сигурно не е познато за личниот живот на Панини. Во натписот на Силадитја VII од Валабхи, тој се нарекува Śalāturiya, што значи „човек од Салатура“. најверојатно бил во близина на Лахор, град на раскрсницата на реките Инд и Кабул.

Според мемоарите на Кинескиот научник Ксуанзанг од 7 век, на Инд постоел град наречен Суолуодулуо каде што е роден Панини и каде што го составил Кингминг-лун (санскрит: Vyākaraṇa).

Според Хартмут Шарфе, Панини живеел во Гандара, блиску до границите на Ахеменидската империја, а Гандара тогаш била Ахемениска сатрапија по освојувањето на долината Инд од Ахеменид. Според тоа, тој мора да се сметал заперсиски субјект, но неговата работа не покажува свесност за персискиот јазик. Според Патрик Оливеле, текстот на Панини и референците за него на друго место сугерираат дека „тој очигледно бил од северозападниот регион“.

Легенди

Според легендите на Катасарицагара, Панини студирал под неговиот гуру Варша во Паталипутра. Не бил најпаметниот од неговите ученици, но по совет на сопругата на Варша, Панини отишол на Хималаите да се покае и да стекне знаење од Шива. Сутрите ги доделил Шива, кој танцувал и свирел со својот дамару пред Панини и ги произведувал основните звуци на овие сутри, Панини ги прифатил и сега се познати како Шива Сутри. Вооружен со оваа нова граматика, Панини се вратил од Хималаите во Паталипутра. Но, во исто време, Вараручи, друг ученик на Варша, научил за граматика од Индра. Тие се вклучиле во дебата која траела осум дена и на последниот ден, кога Вараручи станалдоминантен, Панини успеа да го победи со помош на Шива кој ја уништил граматиката на Вараручи. Панини потоа ги победил останатите ученици на Варша и се појавил како најголем граматичар.

Се верува дека Панини го поминал најголемиот дел од својот живот во Паталипутра и според некои пандити, тој е роден и израснат таму, а предците на Панини веќе се преселиле таму од Салатура. Pāṇini, исто така, се поврзува со Универзитетот во Таксила.

Панини се споменува и во индиските басни и други антички текстови. Панчатантра, на пример, споменува дека Панини бил убиен од лав.

Аштадхијаји

Аштадхијаји

Најзначајното дело на Панини, „Аштадхијаји“, е граматика која во суштина го дефинира санскритскиот јазик. Моделирано според дијалектот и јазикот на елитните говорници во негово време, текстот исто така вклучува некои карактеристики на постариот ведски јазик.

„Аштадхијаји“ е дескриптивна и генеративна граматика со алгебарски правила кои го регулираат секој аспект на јазикот. Го дополнуваат три придружни текстови: „Акшарасамамнаја“, „Дхатупатха“ и „Ганапатха“.

Како дел од вековниот напор да се зачува јазикот на ведските химни од „корупција“, „Аштадхијаји“ претставува врв на софистицирана граматичка традиција создадена за да го спречи јазичниот развој. Важноста на „Аштадхијаји“ е потврдена со фактот дека ги засенила сите слични дела кои претходеле: иако не е прва, таа е најстарата целосно зачувана граматика.

„Аштадхијаји“ содржи 3.959 сутри во осум глави, од кои секоја е поделена на четири секции или „пади“. Текстот користи материјали од лексички листи („Дхатупатха“, „Ганапатха“) како влез и опишува алгоритми за создавање правилно формирани зборови. Толку е сложена што правилната примена на нејзините правила и метаправила сè уште се истражува по многу векови.

„Аштадхијаји“, составена во ера кога оралната композиција и пренос биле норма, цврсто е вградена во таа усна традиција. За да се обезбеди широка распространетост, се вели дека Панини ја претпочитал концизноста пред јасноста — текстот може да се изрецитира целосно за два часа. Ова довело до создавање голем број коментари на неговото дело низ вековите, кои главно се придржуваат до основите поставени од Панини.

Батикавја

Индиските наставни програми во доцниот класичен период вклучувале систем на граматичко изучување и јазична анализа. Основниот текст за ова изучување бил „Аштадхијаји“ на Панини, кој бил основен за образованието. Оваа граматика на Панини била објект на интензивно проучување во текот на десет века пред создавањето на „Батикавја“. Целта на Батти била да обезбеди помош за изучување на текстот на Панини, користејќи примери веќе дадени во постоечките граматички коментари во контекст на „Рамајана“. Намерата на авторот била да го предава ова напредно знаење преку релативно лесен и пријатен медиум. Во сопствени зборови:

„Ова дело е како ламба за оние што го разбираат значењето на зборовите и како рачно огледало за слеп човек за оние без граматика. Оваа поема, која треба да се разбере преку коментар, е радост за учените: од мојата наклонетост кон научникот, тука го занемарив неукото.“ (Батикавја 22.33–34)

Наследство

Панини е познат по неговиот текст „Аштадхијаји“, трактат во стил на сутра за санскритската граматика, кој содржи 3.996 стихови или правила за лингвистика, синтакса и семантика во „осум глави“, што е основен текст на гранката „Вјакарна“ од „Ведангите“. Неговиот афористичен текст привлекол бројни „башји“ (коментари), од кои „Махабашја“ на Патанджали е најпозната. Неговите идеи влијаеле и привлекле коментари од научници на други индиски религии, како што е будизмот.

Анализата на сложенките од Панини сè уште е основа за модерните лингвистички теории за сложеност во индиските јазици. Сеопфатната и научна теорија за граматика на Панини се смета за почеток на класичниот санскрит. Неговиот систематски трактат го направил санскритот доминантен индиски јазик за учење и литература во текот на два милениума.

Теоријата на Панини за морфолошка анализа била понапредна од која било еквивалентна западна теорија пред 20 век. Неговото дело е генеративно и дескриптивно, користи метајазик и метаправила, и е споредувано со „Тјурингова машина“, каде логичката структура на кој било компјутерски уред е сведена на основни вредности преку идеализиран математички модел.

Модерна лингвистика

Делото на Панини стана познато во Европа во 19 век, каде што првично влијаеше на модерната лингвистика преку Франц Боп. Подоцна, пошироко дело влијаеше врз санскритските научници како Фердинанд де Сосир, Леонард Блумфилд и Роман Јакобсон. Фритс Стаал (1930–2012) ја разгледуваше улогата на индиските идеи за јазикот во Европа. Откако ги изнесе различните аспекти на контактот, Стаал забележува дека идејата за формални правила во јазикот – предложена од Фердинанд де Сосир во 1894 година и развиена од Ноам Чомски во 1957 година – има потекло од европското изложување на формалните правила на граматиката на Панини. Особено, де Сосир, кој предавал санскрит три децении, можеби бил под влијание на Панини и Бартрихари; неговата идеја за единството на означувачот и означеното во знакот донекаде наликува на концептот на „Сфота“. Најважно, самата идеја дека формални правила можат да се применат на области надвор од логиката или математиката можеби била поттикната од контактот на Европа со делото на санскритските граматичари.

Де Сосир

Панини и подоцнежниот индиски лингвист Бартрихари имале значително влијание врз многу од основните идеи предложени од Фердинанд де Сосир, професор по санскрит, кој се смета за татко на модерната структуралистичка лингвистика. Де Сосир самиот го наведува индискиот граматички систем како влијание врз некои од неговите идеи. Во неговото дело „Мемоар за примитивниот систем на самогласки во индоевропските јазици“ (1879), тој споменува дека индиската граматика влијаела врз неговата идеја за „редуплицираните аористи како несовршени глаголски класи“.

Прем Синг, во своето предговор кон изданието од 1998 година за германскиот превод на граматиката на Панини, заклучува дека „влијанието на делото на Панини врз индоевропската лингвистика се покажува во различни студии“ и дека „голем број фундаментални дела“ го вклучуваат она на де Сосир. Џорџ Кардона, сепак, предупредува против преценување на влијанието на Панини врз модерната лингвистика.

Леонард Блумфилд

Основачот на американскиот структурализам, Леонард Блумфилд, напишал труд во 1927 година со наслов „За некои правила на Панини“.

Риши Рајпопат

Риши Рајпопат во 2021 година, во својата докторска теза, обезбеди подлабоко разбирање на „јазичната машина“ на Панини преку дизајнирање едноставен систем за решавање на конфликти во правилата.

Споредба со современите формални системи

Граматиката на Панини е првиот формален систем во светот, развиен многу пред иновациите на Готлоб Фреге во 19 век и последователниот развој на математичката логика. Во создавањето на неговата граматика, Панини ја користел методата на „помошни симболи“, техника која подоцна станала стандардна во дизајнирањето на програмски јазици.

Други дела

Две литературни дела се припишуваат на Панини, иако сега се изгубени.

• „Џамбавати Виџаја“ е изгубен епски поем цитиран од Раџашехара во „Сукти Муктавали“. Насловот сугерира дека делото се занимавало со освојувањето на Џамбавати од страна на Кришна. Исто така, „Патала Виџаја“ (Победа во/над Подземјето) е друго изгубено дело на Панини, споменато во коментарите на Намисадху.