Конгрес од Ерзурум
Ерзурумскиот конгрес (турски: Erzurum Kongresi) — собрание на турските револуционери што се одржало од 23 јули до 4 август 1919 година во градот Ерзурум, во источна Турција, во согласност со претходно издадениот Амасиски манифест (леток). На конгресот се обединиле делегати од шест источни провинции (вилаети) на Отоманското Царство, од кои многу делови во тоа време биле под сојузничка окупација[1]. Конгресот одиграл фундаментална улога во обликувањето на националниот идентитет на модерна Турција.
1) Татковината е целосна, и не може да биде поделена.
2) Нацијата ќе се брани и ќе се спротивстави од секаков вид странска инвазија и интервенција.
3) Основниот принцип е да стори сè што е со моќта на народот и да се одржи народната волја.
4) Мандат под Лигата на нации нема да се прифати.
Заднина
уредиДоговор од Мудрос
уредиВо месеците до крајот на Првата светска војна, османлискиот режим претрпел големо реструктуирање. Во јули истата година, султанот Мехмед V починал, а го наследил неговиот полубрат Мехмед VI. Владините министри на Комитетот за единство и напредок, кои ја воделе османлиската влада помеѓу 1913 и 1918 година, си поднеле оставки од функцијата и ја напуштиле земјата набргу. Успешните сојузнички офанзиви во Солун претставувале директна закана за отоманската престолнина Цариград[2]. Мехмед VI го назначил Ахмед Изет-паша на позицијата Голем Везир и му дал задача да побара примирје со сојузничките сили и да стави крај на османлиската вмешаност во војната[3]. На 30 октомври 1918 година, меѓу Османлиите било потпишано примирје, претставено од министерот за морнарица Рауф Орбај и Сојузниците, претставен од британскиот адмирал Сомерсет Гоф-Калторп. Вооружувањето во суштина го прекинало османлиското учество во војната и барало силите на Отоманското Царство да се предадат, иако на теренот останале уште приближно еден милион војници, а малите борби продолжиле во пограничните провинции до ноември[2].
Сојузничка окупација
уредиПобедниците од Првата светска војна наскоро започнале воена окупација и поделба на Отоманското Царство. Османлиските гранични провинции во Арабија и Палестина веќе биле под контрола на Британците и Французите. По потпишувањето на примирјето, сојузничките воени бродови се преселиле во теснецот крај брегот на Цариград, за да ги обезбедат Дарданелите. Во февруари 1919 година, францускиот генерал Луј Франше д' Епере ги предводел грчките окупаторски сили во градот. Анадолската провинција Анталија била окупирана од Италијанците, областа Киликија и Адана биле ставени под контрола на француските сили кои напредувале од Сирија[4]. До крајот на 1918 година, малите групи на отпор веќе започнаа да се формираат под името „Општества за одбрана на правата“ или Mudafaai Hukuk[5].
Грчка окупација
уредиПресвртот во Турското национално движење започнал на 14 мај 1919 година кога грчките окупаторски сили пристигнале во градот Смирна. денешен Измир. Градот Смирна и околината имале голема грчка заедница[6]. Грчките сили ги разјасниле нивните намери за трајна анексија на Измир. Грчките сили скоро веднаш се сретнале со жесток протест и отпор од турското население, од кои многумина поседувале мало оружје.[7]. Вестите за грчката окупација брзо се рашириле низ царството и тоа дополнително ги поттикнало на турската јавност да се спротивстави на тоа.
Мустафа Кемал и Турската војна за независност
уредиДодека грчките сили се обидувале да ги зацврстат своите позиции во Измир, еден млад османлиски воен офицер по име Мустафа Кемал (подоцна познат како Ататурк) се упатил кон неговата задача како инспектор на источните провинции. Тој бил задолжен да го задржи мирот и редот во покраините и да го надгледува распуштањето на останатите отомански режими. На 19 мај, Кемал пристигнал во пристанишниот град на Црното Море, Самсун. Во спротивност на османлиските наредби, Кемал започнал да организира националистичко турско движење за отпор, целосно одвоено од османлискиот режим во Цариград, со намера да ги брани териториите на Анадолија од упад на странските сили[8]. На 28 јуни, британскиот помошник виш комесар во Цариград му напишал изјава на Сер Ричард Греам за состојбата на турскиот отпор во источната империја и расцветаниот грчко-турски конфликт.
Сега стана најсериозно и секако датира од времето на окупацијата на Смирна од страна на грчките трупи ... До моментот на пристигнувањето во Смирна се развивавме доста добро. Турчинот, се разбира, беше малку проблематичен, но ние постепено ги добивавме лошите Валис, Мутесарифис & Ц, и мислам дека можевме да се снајдеме многу добро без големи проблеми до мирот ... Но, сега работите се доста променети . Грците и Турците се убиваат едни со други на големо во Ајдинскиот Вилает. Мустафа Кемал е зафатен околу Самсун, а досега одбива да дојде.
Средбата во Амасија
уредиВо јуни 1919 година, Кемал остварил тајна средба со неколку истакнати турски државници и воени водачи, меѓу кои и Али Фуат-паша и Хусеин Рауф (Рауф Орбај) во градот Амасија. Состанокот во Амасија се одржувал во оддалечена комуникација со турскиот генерал Ќазим Карабеќир-паша, кој бл во команда на 15-от армиски корпус стациониран во Ерзурум во тоа време[9]. На состанокот била утврдена идеолошката основа за следното Турско национално движење и последователниот Ерзурумски конгрес. По состанокот во Амасија, Кемал издал телеграма до многу турски граѓански и воени фигури во кои се изнесени идеите од турските националисти во Амасија. Подолу е почетната изјава на т.н. Манифест од Амасија
- 1. Интегритетот на земјата, независноста на нацијата се во опасност.
- 2. Централната власт не е во состојба да ги извршува обврските за кои одговара. Како резултат на тоа, нацијата се смета за непостоечка.
- 3. Само волјата и решението на нацијата можат да ја спасат независноста на нацијата[9].
Во меѓувреме, генералот Ќазим Карабеќир започнал со издавање покани за собир на делегатите во Источна Анадолија што ќе се одржи во градот Ерзурум. Кемал продолжил до Ерзурум да ја започне задачата за поставување на состанокот на турските делегати. За да се избегнат какви било обвиненија за предавство или бунт против сè уште легитимниот отомански султанат, Кемал поднел оставка од својата функција[10]. За да се одржи видливоста на законитоста, Кемал ја добил поддршката на Здружението за одбрана на правата на источна Анадолија, општество кое било основано во Ерзурум во март 1919 година и било законски регистрирано и признаено од Ерзурумскиот вилает[10].
Конгрес
уредиНа 23 јули 1919 година, конгресот со педесет и шест делегати од вилаетите на Битлис, Ерзурум, Сивас, Трабзон и Ван се собрале во Ерзурум за конгрес, по повик на Мустафа Кемал и Ќазим Карабеќир. На првиот ден од постапката, делегатите го избрале Мустафа Кемал за претседател на конгресот. Конгресот донел голем број важни решенија кои требало да го обликуваат идното однесување на Турската војна за независност. Имено, тој ги потврдил желбите на покраините да останат во рамките на Отоманското Царство (наместо да бидат поделени од Сојузниците); одбил да прифати каква било мандатна шема за царството, ниту да им додели на христијанските елементи како Грците или Ерменците какви било посебни привилегии; и било утврдено дека се решени да се спротивстават на какви било такви мерки, доколку се обидат да бидат спроведени[11][12]. На конгресот успеале да ја подготват првата верзија на Мисак-Мили или Национален пакт[10]. Пред да се дисперзира на 17 август, конгресот избрал членови за „поретставнички комитет“ (heyet-i temsiliye), на чело со Кемал[13].
За време на седницата на конгресот, на генералот Ќазим Карабеќир му била издадена директна наредба од султанот да ги смести Кемал и Рауф во притвор и да ја преземе позицијата на Кемал како генерален инспектор на источните провинции. Тој одбил да го изврши апсењето[10].
Конференцијата се одржувала во зградата во која некогаш се наоѓал колеџот Санасаријан, престижно училиште и најраниот регионален центар за ерменска култура и образование во годините пред Ерменскиот геноцид[14].
Решенија
уредиНа конгресот биле донесени следните решенија: [20] [21]
- Територијалниот интегритет и неделивоста на татковината мора да бидат заштитени.
- Нацијата ќе се спротивстави на странската окупација
- Ќе се формира привремена влада доколку владата во Цариград е неспособна да ја задржи независноста и единството на нацијата.
- Целта е да се консолидираат националните сили во владејачки фактор и да се воспостави волја на нацијата како суверена моќ.
- Нацијата нема да прифати статус на мандат или протекторат.
Влијание
уредиКонгресот од Ерзурум бил проследен со конгресот од Сивас на кој учествувале делегати од целото царство. Конгресот од Сивас ги применил идеите претставени на Ерзурумскиот конгрес за цела Анадолија и Румелија. Здружението за одбрана на правата на источна Анадолија било сменето во Здружението за одбрана на правата на Анадолија и Румелија[15]. Ерзурумскиот конгрес бил првиот собир на турските делегати за време на Турската војна за независност, што довело до укинување на отоманската султанат. Иако конгресот од Сивас изразил поддршка за султанот, тие јасно ставиле до знаење дека веруваат дека владата и везирот во Цариград не се способни да ги заштитат правата и територијата на турските граѓани[16].
Наводи
уреди- ↑ Hovannisian, Richard G. (1971). The Republic of Armenia: The First Year, 1918-1919, Vol. I. Berkeley: University of California Press. стр. 434–437. ISBN 0-520-01984-9.
- ↑ 2,0 2,1 Findley, Carter Vaughn. Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity. Yale University Press, 2010, p. 215
- ↑ Lewis, Bernard. The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press, 1968, p. 239
- ↑ Lewis, p. 240
- ↑ Lewis, p. 246
- ↑ Llewellyn Smith, Michael. Ionian Vision: Greece in Asia Minor 1919-1922. St. Martin's Press, New York, 1973, p. 88
- ↑ Llewellyn Smith, p. 90
- ↑ Llewellyn Smith, p.103
- ↑ 9,0 9,1 Lewis, p. 247
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Lewis, p. 248
- ↑ Hovannisian. Republic of Armenia, p. 436.
- ↑ "Erzurum Kongresi Kararları (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)"http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-24086/erzurum-kongresi-kararlari-23-temmuz---7-agustos-1919.html Архивирано на 3 февруари 2017 г.
- ↑ Zürcher, Eric J. Turkey: A Modern History, 3rd. Ed. London: I.B. Tauris, 2004, p. 150.
- ↑ Hovannisian. Republic of Armenia, pp. 435-436.
- ↑ Lewis, p. 248-249
- ↑ Lewis, p. 249