Војна на Четвртата коалиција
Војна на Четвртата коалиција (1806 – 1807) — војна во која Француското Царство на Наполеон се борело против Четвртата коалиција, составена од повеќе европски монархии, која била поразена. Главните коалициски сојузници биле Прусија и Русија , заедно со Саксонија, Шведска и Велика Британија, кои исто така придонеле во војната. Со исклучок на Прусија, некои членови на коалицијата претходно се бореле против Франција како дел од Третата коалиција и немало интервентен период на општ мир. На 9 октомври 1806 година, Прусија се приклучила на обновената коалиција, стравувајќи од порастот на француската моќ по поразот на Австрија и формирањето на Рајнскиот Сојуз предводен од Франција. Прусија и Русија се мобилизирале за нова кампања со трупи на Прусија во Саксонија.[4]
| Војна на Четвртата коалиција | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Дел од Наполеоновите војни и Коалициските војни | |||||||||
|
|||||||||
|
|||||||||
| Завојувани страни | |||||||||
| Четврта коалиција:
|  Франција
|
||||||||
| Команданти и водачи | |||||||||
| |||||||||
| Сила | |||||||||
| Прусија: 254,000[1] Русија: 135,000[2] Саксонија: 18,000[1] Шведска: 15,000[3] Вкупно: 422,000 | Франција: 300,000[1] Италија: 40,000[1] Рајнски Сојуз: 27,000[1] Полска: 18,500[3] Холандија: 18,000[1] Вкупно: 403,500 |
||||||||
| Жртви и загуби | |||||||||
 100.000 убиени и ранети
| 28.000 убиени во борба 80.000 загинати од болест 80.000 повредени |
||||||||
Наполеон решително ги поразил Прусите во експедитивна кампања која кулминирала во битката кај Јена-Ауерштет на 14 октомври 1806 година. Француските сили под Наполеон ја окупирале Прусија, ја уништиле разбиената пруска армија и го зазеле Берлин. Тие потоа напредуваа сè до Источна Прусија, Полска и руската граница, каде што се случила неодлучувачката битка против Русите во битката кај Ејлау на 7-8 февруари 1807 година. Напредувањето на Наполеон на руската граница било накратко прекинато во текот на пролетта додека ја ревитализирал својата војска со свежи залихи. Руските сили конечно биле уништени од Французите во битката кај Фридланд на 14 јуни 1807 година, а три дена подоцна Русија побарала примирје.[5]
Преку Договорите од Тилзит во јули 1807 година, Франција склучила мир со Русија, која се согласила да се приклучи на Континенталниот систем. Сепак, договорот бил особено суров за Прусија, бидејќи Наполеон барал голем дел од пруската територија долж долниот дел на Рајна западно од Елба и територијата што била дел од поранешната Полско-литванска Државна Заедница. Соодветно, овие аквизиции биле инкорпорирани во новото Кралство Вестфалија, предводено од неговиот брат Жером Бонапарт. Тој, исто така, го основал Војводството Варшава, полска клиентска држава, управувана од неговиот нов сојузник, кралот на Саксонија. На крајот на војната Наполеон бил господар на речиси цела западна и средна Европа, освен Шпанија, Португалија, Австрија и неколку други помали држави.
И покрај крајот на Четвртата коалиција, Британија останала во војна со Франција. Непријателствата на копно продолжиле подоцна во 1807 година, кога француско-шпанска армија го нападнала британскиот сојузник Португалија, започнувајќи ја Полуостровската војна. Понатамошна Петта коалиција ќе биде составена кога Австрија повторно се приклучила на конфликтот во 1809 година.
Заднина
уредиЧетвртата коалиција (1806–1807) на Велика Британија, Прусија, Русија, Саксонија и Шведска против Франција била формирана само неколку месеци по падот на претходната коалиција. По неговиот триумф во битката кај Аустерлиц и последователното пропаѓање на Третата коалиција, Наполеон со нетрпение очекувал да постигне општ мир во Европа, особено со неговите два главни преостанати антагонисти, Британија и Русија. Во меѓувреме, тој се обидел да ја изолира Прусија од влијанието на овие две сили, нудејќи пробен сојуз, додека во исто време пробувал да го ограничи политичкото и военото влијание на Прусија меѓу германските држави.
И покрај смртта на Вилијам Пит во јануари 1806 година, Британија и новата администрација останале посветени на спротивставување на растечката моќ на Франција. Мировните преговори меѓу двете нации на почетокот на новата година се покажале неефикасни поради сè уште нерешените прашања што довеле до распаѓање на Амјенскиот мир. Една точка на спор била судбината на Хановер, германски електорат во лична заедница со британската монархија кој бил окупиран од Франција од 1803 година. Спорот околу оваа држава на крајот ќе стане casus belli и за Британија и за Прусија против Франција. Ова прашање ќе ја вовлече во војната и Шведска, чии сили биле распоредени таму како дел од напорите за ослободување на Хановер за време на војната на претходната коалиција. Патот до војната изгледал неизбежен откако француските сили ги исфрлиле шведските трупи во април 1806 година.
Освен некои поморски судири и периферната битка кај Маида во јужна Италија во јули 1806 година (иако овие дејства се сметаат за дел од крајот на Војната на Третата коалиција), главните конфликти меѓу Британија и Франција за време на четвртата коалиција не вклучиле директна воена конфронтација. Наместо тоа, имало ескалација во тековната економска војна меѓу двете сили. Со оглед на тоа што Британија сè уште ја задржувала својата доминација на морињата, Наполеон сакал да ја прекине оваа доминација (по поразот од Прусија) со неговото издавање на Берлинскиот декрет и со почетоците на неговиот континентален систем.[6]
Во меѓувреме, Русија го поминала поголемиот дел од 1806 година закрепнувајќи од поразите од кампањата претходната година. Наполеон се надевал дека ќе воспостави мир со Русија и потпишал пробен мировен договор во јули 1806 година, но на договорот било ставено вето од царот Александар I и двете сили останале во војна. Иако номинално била сојузник во коалицијата, Русија останала пасивна во поголемиот дел од годината (практично не ѝ давала никаква воена помош на Прусија во главните битки во октомври, бидејќи руските армии сè уште се мобилизирале). Руските сили ќе тргнат во офанзива, дури кога Наполеон влегол во Полска.
Прусија останала во мир со Франција претходната година, иако била блиску до приклучување кон сојузниците во Третата коалиција. Францускиот корпус предводен од маршалот Бернадот незаконски ја нарушил неутралноста на Ансбах на пруска територија при нивниот марш да се соочаат со Австријците и Русите. Гневот на Прусија поради овој прекршок бил брзо ублажен од резултатите на битката кај Аустерлиц, а конвенцијата за континуиран мир со Франција била потпишана две недели по таа битка во Шенбрун. Оваа конвенција била изменета во формален договор два месеци подоцна, со една клаузула која всушност ветувала дека Прусија ќе го добие Хановер во замена за Ансбах да и биде доделен на францускиот сојузник Баварија. Дополнително, на 15 март 1806 година Наполеон го издигнал својот зет маршал Јоаким Мурат во владетел на Големото Војводство Берг и Клеве (добиено од Баварија во замена за Ансбах). Мурат го влошил пруското непријателство со нетактично исфрлање на прускиот гарнизон што бил стациониран во неговото ново стекнато војводство, што предизвикало строг прекор од Наполеон. Односите меѓу Франција и Прусија брзо се влошиле кога Прусија на крајот открила дека Наполеон тајно ветил дека ќе го врати суверенитетот на Хановер назад на Британија за време на неговите неуспешни мировни преговори со Британците. Оваа двојност на Французите била една од главните причини за Прусија да објави војна таа есен.
Нова причина за војна било формирањето на Рајнскиот Сојуз, составен од различните германски држави кои ја сочинувале Рајнската област и другите делови на западна Германија, од страна на Наполеон во јули 1806 година. Сателит на Француското Царство со Наполеон како нејзин „заштитник“, Сојузот требало да дејствува како тампон држава од какви било идни агресии од Австрија, Русија или Прусија против Франција (политика што била наследник на француската револуционерна доктрина на одржување на „природните граници“ на Франција). Формирањето на Сојузот била последната шајка во ковчегот на замреното Свето Римско Царство и последователно нејзиниот последен хабсбуршки император, Франциско II, ја сменил титулата во едноставно Франциско I, император на Австрија. Наполеон ги консолидирал различните помали држави од поранешното Свето Римско Царство кои се здружиле со Франција во поголеми електорати, војводства и кралства за да го направи управувањето со непруската и австриска Германија поефикасно. Тој, исто така, ги издигнал титулите на двете најголеми држави на Сојузот, неговите сојузници Виртемберг и Баварија, до статус на кралеви. Сојузот бил пред сè воен сојуз: во замена за континуирана француска заштита, земјите-членки биле принудени да ја снабдуваат Франција со голем број свој воен персонал (главно да служат како помошници на Големата армија), како и да придонесат голем дел од ресурсите потребни за поддршка на француските војски кои сè уште ја окупирале западна и јужна Германија. Разбирливо, Прусија била огорчена од ова зголемено француско мешање во работите на Германија (без нејзино учество или дури и консултација) и го сметала за закана. Наполеон претходно се обидел да ги подобри односите со Прусија со тоа што го уверувал Кралството дека не сака да ја води северногерманската конфедерација, но неговата двостраност во однос на Хановер го поништило тоа. Последната искра што довело до војна било апсењето и погубувањето на германскиот националист Јохан Филип Палм во август 1806 година за објавување на брошура која силно го нападнала Наполеон и однесувањето на неговата војска што ја окупирала Германија. Откако му дал ултиматум на Наполеон на 1 октомври 1806 година, Прусија (поддржана од Саксонија) конечно решила воено да се бори со францускиот император.[7]
Пруска офанзива
уреди
Под влијание на неговата сопруга кралицата Луиз и воената партија во Берлин, во август 1806 година прускиот крал Фридрих Вилхелм III донел одлука да тргне во војна независно од која било друга голема сила, освен далечната Русија. Друг начин на дејствување можело да вклучува отворено објавување војна претходната година и приклучување кон Австрија и Русија во Третата коалиција. Всушност, рускиот цар ги посетил прускиот крал и кралица на гробот на Фридрих Велики во Потсдам истата есен, а монарсите тајно се заколнале дека ќе имаат заедничка кауза против Наполеон. Доколку пруските сили биле ангажирани против Французите во 1805 година, тоа би можело да го ограничи Наполеон и да ја спречи евентуалната сојузничка катастрофа во Аустерлиц. Во секој случај, Прусија се колебала пред брзата француска инвазија на Австрија, а потоа набрзина објавила неутралност откако Третата коалиција била уништена. Кога Прусија на крајот објавила војна против Франција во 1806 година, нејзиниот главен сојузник Русите сè уште останале далеку и се ремобилизирале. Електоратот на Саксонија би бил единствениот германски сојузник на Прусија.
Наполеон едвај можел да поверува дека Прусија би била толку глупава да влезе во директна војна со едвај некој сојузник при рака, особено затоа што поголемиот дел од неговата Голема армија сè уште била во срцето на Германија блиску до пруската граница. Тој ја добил поддршката од своите војници изјавувајќи дека воинствените акции на Прусија го одложиле нивното постепено повлекување дома во Франција за да уживаат пофалби за победите од претходната година. Откако непријателствата изгледале неизбежни во септември 1806 година, Наполеон ги испратил сите француски сили источно од Рајна, распоредувајќи го корпусот на Гранде Арме долж границата на јужна Саксонија. Во превентивен напад, императорот ја натерал Големата армија да маршира како масивен батајлон во три паралелни колони низ Франконската шума во јужна Тирингија. Секој корпус би бил на меѓусебно растојание за поддршка еден од друг, и во рамките на колоната и странично до другите колони, со што ќе ѝ овозможи на Големата армија да се сретне со непријателот од било која страна. Оваа стратегија била усвоена поради недостатокот на разузнавање на Наполеон во врска со локацијата на пруската главна армија и неизвесноста околу збунувачките маневри на неговиот непријател во нивниот марш да се соочи со него. Причината за ова главно произлегла од меѓусебната недоверба во пруската висока команда што резултирало со поделба меѓу пруските команданти околу тоа кој план за акција за војната ќе биде усвоен. И покрај недостатокот во прецизирањето на точната позиција на главната пруска армија, Наполеон правилно ја претпоставил нивната веројатна концентрација во околината на Ерфурт-Вајмар и формулирал генерален план за потиснување по долината Зале кон Гера и Лајпциг, а потоа тргнал на запад со цел да ја обвие левата страна од местото каде што тој верувал дека се наоѓаат Прусите и на тој начин ја прекинал нивната комуникација и линијата на повлекување кон Берлин.
Во првиот судир на 9 октомври 1806 година, пруска дивизија била поразена во битката кај Шлајз. Следниот ден, маршалот Жан Ланс, ја уништил пруската дивизија во Залфелд, каде што бил убиен популарниот принц Луис Фердинанд. Во битката кај Јена-Ауерштет на 14 октомври, Наполеон ја разбил пруската војска предводена од Фридрих Луис, принцот од Хоенлохе-Ингелфинген и Ернст фон Рихел во Јена, додека неговиот маршал Луис-Никола Давут го поразил Чарлс Вилијам Фердинанд, војводата од Бранзвик во Ауерштет. Во Јена, Наполеон се борел против само еден контингент на пруската армија. Во Ауерштет, еден француски корпус го поразил најголемиот дел од пруската армија, и покрај тоа што била многу побројна. Победата во Ауерштет била целосно обезбедена откако војводата од Бранзвик (како и другиот командант Фридрих Вилхелм Карл фон Шметау) биле смртно повредени, а пруската команда му била предадена на помалку способниот крал Фридрих Вилхелм (кој сметал дека се соочува со Наполеон). Работите се влошиле откако победените остатоци од пруската армија од Јена се нашле на судирот во Ауерштет, што дополнително го намалил моралот на Прусијците и предизвикувајќи го нивното нагло повлекување. За оваа забележителна победа, маршалот Давут подоцна бил награден со титулата војвода од Ауерштет од Наполеон. На 17 октомври, маршалот Жан-Батист Бернадот го поразил Јуџин Фредерик Хенри, претходно недопрениот резервен корпус на војводата на Виртемберг во Битката кај Хале и го потиснал преку реката Елба.
Околу 160.000 француски војници се бореле против Прусија напредувајќи со таква брзина што Наполеон бил во можност да уништи цела четвртина од милионската пруска армија. Прусите претрпеле 65.000 жртви (вклучувајќи ја и смртта на двајца членови на кралското семејство), 150.000 затвореници, над 4.000 артилериски парчиња и над 100.000 мускети складирани во Берлин. Французите претрпеле околу 15.000 жртви за целата кампања. Наполеон влегол во Берлин на 27 октомври 1806 година и го посетил гробот на Фридрих Велики, велејќи им на своите маршали да ја покажат својата почит: „Да беше тој жив, немаше да бидеме овде денес“.[8]
Севкупно, на Наполеон и на Гранде Арме им биле потребни само 19 дена од почетокот на инвазијата на Прусија до суштински исфрлање од војната со заземањето на Берлин и уништувањето на нејзините главни армии во Јена и Ауерштет. Повеќето од уништените остатоци од пруската армија (и раселеното кралско семејство) избегале во засолниште во Источна Прусија во близина на Кенигсберг, за да се поврзат со Русите кои се приближувале и да ја продолжат борбата. Во меѓувреме, со Договорот од Познањ, Саксонија била издигната во кралство на 11 декември 1806 година по сојузништво со Франција и приклучување кон Рајнскиот Сојуз, со што ја напуштила Сојузничката коалиција.
Во Берлин, Наполеон го издал Берлинскиот декрет на 21 ноември 1806 година за да се воведе на сила Континенталниот систем. Оваа политика имала за цел да ја контролира трговијата на сите европски земји (без консултација со нивните влади). Наводната цел била да се ослабне британската економија со затворање на територијата контролирана од Франција за нејзината трговија, но британските трговци шверцувале многу стоки и Континенталниот систем не бил моќно оружје за економска војна.[9]
Полски, руски и шведски офанзиви
уреди
Кон крајот на 1806 година, Французите навлегле во Полска, а Наполеон ја создал новата држава, Војводството Варшава, со кое ќе управува неговиот нов сојузник Фредерик Август I од Саксонија. Областа на војводството веќе била ослободена со народното востание кое ескалирало од немири против регрутирање. Наполеон потоа се свртел кон север за да се соочи со руските војски што се приближувале и да се обиде да го освои привремениот пруски главен град Кенигсберг. Во извршувањето на оваа цел, двапати биле спречени неговите обиди да ја зароби и порази руската 1-ва армија на Бенигсен во Пултуск и во околината на Хајлсберг во текот на годината. Крвавата и тактички неодлучна битка кај Ејлау (7-8 февруари) ги принудила Русите да се повлечат понатаму на север. Откако поминал голем дел од пролетта за да ги опорави своите сили, Наполеон конечно ја разбил руската војска во Фридланд (14 јуни). По овој пораз, Александар побарал преговори за мир со Наполеон во Тилзит (7 јули 1807 година).
Во меѓувреме, шведското вклучување во војната првенствено било поврзано со заштита на шведска Померанија. И покрај поразот кај Либек, Швеѓаните успешно ја одбраниле тврдината Штралзунд и ги потиснале француските сили од Шведска Померанија на почетокот на април 1807 година. На 18 април, Франција и Шведска се согласиле на прекин на огнот. Сепак, шведското одбивање да се приклучи на континенталниот систем довело до втора инвазија на шведска Померанија предводена од маршалот Бруне. Штралзунд паднал на 24 август по опсада и шведската војска го напуштила Риген, оставајќи ја на тој начин контролата над шведска Померанија под Франција; добиеното примирје, договорено од маршалот Бруне и шведскиот генерал Јохан Кристофер Тол, и дозволило на шведската армија да се повлече со сета своја воена муниција.
Последици
уреди
По договорите од Тилзит, Британија и Шведска останале единствените две големи членки на коалицијата кои сè уште војувале со Франција. Русија наскоро објавила војна против Британија и по британскиот напад на Копенхаген, Данска-Норвешка се приклучила на војната на страната на Наполеон, отворајќи втор фронт против Шведска. Кратка британска експедиција под водство на Сер Џон Мур била испратена во Шведска (мај 1808 година) за да се заштити од каква било можна француско-данска инвазија.
На Конгресот во Ерфурт (септември-октомври 1808) Наполеон и Александар се согласиле дека Русија треба да ја принуди Шведска да се приклучи на Континенталниот систем, што довело до Финската војна од 1808-1809 година и до поделбата на Шведска на два дела одделени со Ботнискиот Залив. Источниот дел станал Руското Големо Војводство Финска. Поради континенталниот систем, Британија повторно сè уште била во војна со Наполеон и не била засегната од мировниот договор.
Во преговорите со заробените Швеѓани по битката кај Либек, маршалот Бернадот првпат го привлекол вниманието на шведските власти. Ова ќе поттикне синџир на настани што на крајот доведат до тој да биде избран за наследник на шведскиот престол, а подоцна и за шведскиот крал Чарлс XIV Јован.
Што се однесува до Французите, по Договорот од Тилзит, Империјата навидум била во својот зенит. Задоволен од триумфот и сметајќи дека Франција е ослободена од какви било непосредни обврски во Средна и Источна Европа, Наполеон решил да ги освои пиринејските пристаништа на долгогодишниот сојузник на Велика Британија, Португалија. Неговата главна цел била да затвори уште еден појас на европскиот брег и главен извор за британската трговија.
На 27 октомври 1807 година, шпанскиот премиер Мануел де Годој го потпишал Договорот од Фонтенбло со Франција, со кој во замена за сојузот и преминувањето на француските војски низ нејзиното царство, Шпанија би добила португалска територија. Во ноември 1807 година, по одбивањето на принцот регент Јован од Португалија да се приклучи на Континенталниот систем, Наполеон испратил војска во Шпанија под команда на генералот Жан Андош Жунот со цел да ја нападне Португалија. Наполеон се заплеткал себеси и Франција во внатрешните борби за моќ на Шпанија во рамките на нејзиното кралско семејство, што на крајот довело до шпанското население да се сврти кон француските окупатори и почетокот на Полуостровската војна.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Clodfelter 2017, стр. 150.
- ↑ Clodfelter 2017, стр. 150–151.
- ↑ 3,0 3,1 Clodfelter 2017, стр. 151.
- ↑ Edouard Driault, "The coalition of Europe against Napoleon." American Historical Review 24.4 (1919): 603–624
- ↑ David G. Chandler, Jena 1806: Napoleon Destroys Prussia (Osprey, 1993).
- ↑ William M. Sloane, "The Continental System of Napoleon." Political Science Quarterly 13.2 (1898): 213–231
- ↑ F. L. Petre, Napoleon's Conquest of Prussia – 1806 (1914) pp. v–vii
- ↑ Rodney Castleden (2008). Conflicts that Changed the World. Canary Press eBooks. p. 264.
- ↑ Schroeder, The Transformation of European Politics 1763–1848 (1994) pp 305–10