Вештица (роман)

„Вештица“ — роман на македонскиот писател Венко Андоновски, првично објавен во 2006 година од издавачката куќа Култура.

Содржина

Романот се состои од 61 поглавје (нумерирани од 0 до 60) и епилог.

• 0-1: Една јулска ноќ, 1633 година, жената на трговецот Флоријан се обидува да води љубов со него, но обидот пропаѓа зашто тој е импотентен. Тогаш, таа го напушта домот, а утредента, Флоријан поднесува тужба до градскиот магистрат, обвинувајќи ја дека е вештерка. На 16 јули, истата година, патувајќи кон Загреб, отец Бенџамин застанува во пуст крај и влегува во воденицата во која работел во детството. Во воденицата влегува војникот Маринковиќ, гонител на вештерки и еретици, кој со себе води заробена жена, обвинета за вештерство, а истовремено се наоѓа во потрага по избегната жена на трговецот Флоријан. Маринковиќ му допушта на отец Бенџамин да изврши претрес на воденицата, а тој здогледува млада жена на која ѝ го покажува тајниот излез од воденицата. Пред да си замине Маринковиќ, отец Бенџамин му го споменува името на својата детска љубов, Дора Вугринец, на што Маринковиќ се стаписува. Тогаш се прекинува дејствието за писателот Чарли Хит, автор на евтини детективски раскази, да започне расправа со читателите за своите записи во тетратката.
• 2-18: Во семинаријата во Загреб се одржува ноќна седница на која присуствуваат бројни свештеници, угледни граѓани и претставници на власта. Главниот инквизитор држи говор за раширената појава на вештерки, а како доказ ја покажува заробената Дора Вугринец која, под дејство на мачењето, признава за своите односи со ѓаволот. Потресен од мачната глетка, на отец Бенџамин му се слошува. На полноќ, заедно со еден млад семинарист кој е жеден за знаење, тој се враќа во воденицата, но таму ја нема жената, туку наоѓа цртеж кој го зема со себе по што двајцата се враќаат назад. Утредента, Бенџамин го испраќа семинаристот во воденицата и тој се враќа со празен пергамент кој, всушност, претставува тајно писмо од непознатата жена до Бенџамин. Утредента, отец Бенџамин е повикан на испрашување кај инквизиторот, а таму го здогледува и семинаристот кого претходно го привеле. За да го спаси момчето, отец Бенџамин бара прошка од инквизиторот, лажејќи дека за време на ноќното патување тој и семинаристот виделе оргија на вештерки. Тој добива дозвола да ја исповеда Дорица, но кога ја посетува во затворот, таа го напаѓа. По тој неуспех, отец Бенџамин решава да се врати во Париз, а претходно го посетува младиот семинарист од кого дознава дека се вика исто како неговото световно име — Винко. Сепак, патем тој повторно застанува во воденицата, каде се сеќава на своето детство, кога татко му бил обвинет за соработка со ѓаволот и поради тоа бил мачен и фрлен во реката, заедно со него. Тогаш, во воденицата пристига и семинаристот Винко, кој му кажува на отец Бенџамин дека бараната жена се вика Јохана (Јована) Грацијанчиќ, на возраст до 25 години, а родум од Македонија. Отец Бенџамин и семинаристот заедно го толкуваат пергаментот насликан од Јована. Тогаш, во воденицата доаѓа сатникот Маринковиќ, а отец Бенџамин се ослободува од него со зборовите дека пишува книга за вештерките. Истовремено, во мај 2005 година, Чарли Хит добива порака од уредникот на списанието дека му е одбиен расказот, но подоцна му е објавен друг расказ. Писателот е во брак со просечна жена и не е задоволен од неа. На покана на уредникот, маскиран како Зоро, тој оди на маскенбал и таму ја запознава девојката на уредникот, Јована, која исто така е маскирана како Зоро. Јована на прв поглед се вљубува во писателот. По некое време, таа ја купува неговата книга и го посетува во неговиот кабинет за да ѝ се потпише на примерокот, но не знае дека тој е маскираниот човек од забавата. Писателот ѝ праќа неколку писма, а едното ѝ го остава на тротоарот при што тоа е со истата содржина како тајното писмо што го добивва отец Бенџамин. Во меѓувреме, писателот дознава дека татко му е болен од карцином, но решава да го излаже татка си, кажувајќи му дека се работи за обична болест. Јована, пак, добива писмо во кое писателот ја советува да се искапи гола на плажата пред хотелот „Бисер“ на струшкиот брег, на полна месечина, а потоа таа добива и дел од ракописот на романот во кој се опишува како отец Бенџамин ја гледа жената како се капе во реката на месечина. Во тој период, Јована ја раскинува врската со своето момче.

За романот

Ова е дело кое преплетува различни времиња, различни техники, судир на погледи, на светови и сосема едноставна, но исклучително длабока нишка на вечното, љубов посилна од оган, од камен, од времето. Станува ли збор за една љубов што низ векови се пренесува и возобновува, или за две (повеќе) огнени романси кои се појавуваат циклично и потсетуваат на неуништливоста на вистинската љубов, му останува на читателот, самиот да долови, да пресуди и да реши. Андоновски во романот „Вештица“, таква можност дозволува со поднасловот „Роман во сурова состојба“.

Дејствието на романот се случува во Хрватска, во 17 век, кога под темно око на Римокатоличкото свештенство со невидена леснотија жените биле прогласувани за вештерки и според тогашните судски правила по голгота претрпена од иследниците, биле јавно спалувани на клада. Романот испреплетува две приказни за Јована: едната е девојка од Вевчани, за Јована која играта на судбината ја носи во Хрватска, каде живее во договорен брак со човекот кој не допира до нејзината сензуалност, па поттикнат од сопствена пакост и љубомора ја предава во рацете на прогонувачите на вештерките; другата Јована е девојка од Македонија во времето блиско на создавање на романот, девојка пренесена, пресликана или реинкарнирана од онаа доба во олицетворение на стасна, сензуална, огнена љубов на нараторот. Двата заплети, двете Јовани низ многуте премрежја, возбудливи настани, слики и решавање на загатки нурнуваат во оган, оган на љубов, оган на живот, оган како прапочеток и поместување во времето. Јована, Јохана Грацијанчиќ копнее за својот оган, своето воскревање и себепронаиѓање ќе го реализира со помош на Падре Бенџамин, свештеникот кој е со поинакви погледи од своето време, од своите современици, со поинакви чувства, човекот кој во неа ќе ја осознаее љубовната слила пожешка од огнот. Јована, вевчанката, од вториот тек на романот во себе го носи огнот, како од онаа клада среде плоштадот во Загреб, директно душата да и влетала во црвеноккосата девојка што ќе ги помести мислите, тековите будејќи го писателот од секојдневната „сеедност“, отворајќи го романот за разбивање на стереотипи и вообичаени погледи, сè до потполно сплотување, препознавање на себе во оние други од минатото.

Ликови

Јована, Јохана Грацијанчиќ, е лик на млада Вевчанка која се чувствува загубено и осамено во Дубровник, својата трагична судбина ја носи уште од родниот крај каде силниците (силниците се одентични секаде) ја фрлаат во невешти, но насилнички раце на Џеладин-бег кој не можеејќи да се израмни со сила на нејзиниот темперамент и мудроста ја предава во рацете на Флоријан Грацијанчиќ, дубровечки трговец кој ја зема за сопруга. Црвенокосата Јована дубровечките шепотливи плоштади ја препознаваат како „бисер од Македонија“, но нејзиниот сопруг, освен гордооста со нејзината убавина, става и углед кај сограѓаните, останува со студена постела, неладарен, неумешен да ја распламти, да ја разбуди искрата во нејзиното огнено битие. Од таа студена постела, од таа немоќ, Јована е обвинета за вештерство, а нејзината судбина е префрлеена во сирови, жедни копнежи на градскиот инквизитор, но појавувањето на Падре Бенџамин ќе го отвори, расветли чудесниот лик на Јована, бујна, чиста, огнена, раскошна природа на жена која е предодредена да стане вечност.

Падре Бенџамин, римокатолички свештеник, близок соработник и пријател на Џордано Бруно, податок кој сам по себе зборува за негов светопоглед во време на тој страотен родов геноцид на машката црква, против женската слобода и убавина. Свештеник кој ќе ја погази заклетвата кон бога од огнените чувства на љубовта кон вевчанската мудрица, убавица. Тој потекнува од Хрватска, од крајот во кој ја носат веќе осудената Јована, во самиот центар на инквизициони дејанија, самиот никако не се помирува со времето и судот кои му се страни бидејќи неговите очи се птворени и будни, а кон верата гледа со поглед на светлина и надеж, а не темнина и страв. Младата Јована и неправдата, зло со кое се судира кај него ги будат најсилните чувства поради кои ја ослободува младата Вевчанка водејќи је куситрајна слобода, исполнета со љубов и светлина, што нивните неколку дена наликуваат на полна вечност. Таа љубов, таа моќ на внатрешната исполнетост е толку силна што Падре Бенџамин, на крајот на романот и самиот тргнува во истиот оган во кој е неговата љубов, повлекувајќи го со себе и олицетворение на злото - инквизиторот.

За романот

Романот „Вештица“ е преведен на француски, руски и српски јазик. За француското издание на романот, Милан Кундера, откако го споредил Андоновски со Херман Брох и со Карлос Фуентес, напишал: „Вештица е голем роман за Европа. За минатото и сегашноста на Европа. Но, доста. Не сакам да ви го раскажувам овој роман што и не може да се раскаже. Ве молам, прочитајте го. Со љубовта која ја заслужува.“

Преводи

Српското издание на книгата го објавила Задужбина Петар Кочиќ одБелград и Бања Лука 2013 година, во превод на Гордана Јовиќ-Стојковска.