Секула Дрљевиќ
Секула Дрљевиќ (7 септември 1884 година – 10 ноември 1945) ― црногорски националист, југословенски правник, политичар, оратор и теоретичар. За време на Втората светска војна станал соработник на нацистичка Германија и фашистичка Италија и соработувал со усташите во германската марионетска држава Хрватска.
| Секула Дрљевиќ Секула Дрљевић | |
|---|---|
| |
| Дрљевиќ околу 1937-39 година | |
| Претседател на Управниот одбор на Италијански гувернаторат за Црна Гора | |
| На должноста 12 јули 1941 – септември1941[б 1] | |
| Управник | Серафино Мацолини Алесандро Пирцјо Бироли |
| Наследник | Блажо Ѓукановиќ (како главен на Националниот одбор) |
| Пратеник во Собранието на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците | |
| На должноста февруари 1925 – септември 1927 | |
| Изборна единица | Колашин |
| Министер за финансии на Кралството Црна Гора | |
| На должноста 6 јуни 1912 – 25 април 1913 | |
| Премиер | Лазар Томановиќ Митар Мартиновиќ |
| Претходник | Филип Јерговиќ |
| Наследник | Ристо Поповиќ |
| Лични податоци | |
| Роден(а) | 7 септември 1884 Колашин, Кнежевство Црна Гора |
| Починал(а) | 10 ноември 1945 (возр. 61) Јуденбург, Австрија |
| Партија | Црногорска федералистичка партија Вистинска народна партија |
| Установа | Загрепски универзитет |
| Занимање | Политичар, адвокат |
Роден во гратчето Колашин, докторирал право и станал министер за правда и финансии во Кралството Црна Гора пред избувнувањето на Првата светска војна. За време на меѓувоениот период, тој бил водечки член на „Зелените“, црногорско националистичко и отцепувачко движење. Поборник на теоријата дека Црногорците се етничка група различна од Србите, тој ја основал и станал водач на Црногорската федералистичка партија.
По Априлската војна во април 1941 година, Дрљевиќ започнал да соработува со италијанските власти кои ја зазеле територијата на Црна Гора. Во јули, тој го прогласил повторното воспоставување на Кралството Црна Гора, но неговиот обид да воспостави марионетска држава усогласена со Оската предизвикал веднаш востание. Тој септември, италијанските власти го испратиле во логор за интернација во Италија по избувнувањето на антифашистички бунт. Дрљевиќ побегнал од логорот неколку месеци подоцна и се упатил кон половината на Независна Држава Хрватска (НДХ), која била под германска контрола. Во летото 1944 година го создал Црногорскиот државен совет во Загреб.
Дрљевиќ се вратил во Црна Гора во 1945 година и се согласил за основање на Црногорската национална армија со четничкиот командант Павле Ѓуришиќ. Ѓуришиќ и неколку други четнички команданти подоцна биле нападнати од заседа и убиени во име на Дрљевиќ и НДХ. Луѓето на Ѓуришиќ подоцна се приклучиле на Црногорската национална армија на Дрљевиќ и се повлекле со него кон австриската граница. Во средината на 1945 година, Дрљевиќ преминал во Австрија со својата сопруга, а двајцата завршиле во кампот за раселени лица во Јуденбург, каде што биле убиени од четнички агенти кои сакале да се одмаздат за смртта на Ѓуришиќ.
Ран живот и политичка кариера
уреди
Секула Дрљевиќ е роден на 7 септември 1884 година во селото Равно, во близина на гратчетоКолашин. Откако завршил правен факултет во Загреб и докторирал, тој станал министер за правда и финансии во Кралството Црна Гора во 1910 година.[2] Неговиот брат Јанко Дрљевиќ во тоа време бил пратеник од лојалистичката Вистинска народна партија . Дрљевиќ, исто така, станал пратеник, а исто така служел како министер во кабинетот на кралот Никола за време на Балканските војни (1912–1913), и бил познат по своите реторички вештини.[3]
За време на Првата светска војна, тој бил заробен од австроунгарските сили и интерниран во логорот за интернација Болдагасон во Унгарија, каде што силно се спротивставувал на кралот Никола.[4] По војната бил ослободен и се преселил во Земун и таму работел како адвокат. Тој стана водечки член на „Зелените“ (Зеленаши), црногорско отцепувачко движење кое застанало на страната на Југословенската федералистичка партија.[5] Во тоа време, тој често соработувал со хрватските политичари како Стјепан Радиќ, Влатко Мачек и Анте Павелиќ[2] со кои станал добри пријатели.[6] Во средината на 1920-тите, Дрљевиќ ја основал Црногорската федералистичка партија.[2] Тој брзо стана единствен водач на партијата[7] и главен теоретичар.[5]
Тој изрази поддршка за единството на Југославија и ја истакна верноста на Црна Гора кон српската држава, но тврдел дека народот не мора нужно да биде дел од една држава и навести дека ќе го поддржи обновувањето на независноста на Црна Гора. Следствено, „Зелените“ барале внатрешните граници на Југославија да бидат организирани за да одговараат на границите на балканските држави како што биле пред 1918 година.[5]
Дрљевиќ и Михаило Ивановиќ прво се обиделе да ја основаат Црногорската партија за изборите за Уставотворно собрание во 1920 година, но не можеле да го сторат тоа поради недостаток на време и отпор од страна на властите.[8] Дрљевиќ неуспешно се кандидирал за Црногорската федералистичка партија на изборите во 1923 година и во Никшиќката и Колашинската околија. Повторно се кандидирал во Колашин во 1925 година и бил избран во Народното собрание. Во 1927 година, Дрљевиќ бил избран за претставник на Земунскиот округ на изборниот список на Хрватската селанска партија (ХСС). Потоа, тој помогна да биде решен политичкиот јаз меѓу Радиќ и српскиот политичар Светозар Прибиќевиќ, што резултирало со создавање коалиција ХСС-Демократска партија.[2] Следната година, Дрљевиќ неуспешно се обидел да го одврати Радиќ да присуствува на Народното собрание на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците пред неговиот атентат од страна на српскиот политичар Пуниша Рачиќ.[9][10]
Втора светска војна
уредиЦрногорски водач
уредиНа 6 април 1941 година, Силите на Оската ја нападнале Југославија. Територијата на денешна Црна Гора била нападната од силите на Германија и Италија, при што Германците напаѓале од Босна и Херцеговина, а Италијанците од Албанија. Германците подоцна се повлекле, оставајќи ги Италијанците да ја заземат областа.[11] Во западниот дел на Југославија, Павелиќ, кој бил во егзил во Италија на Бенито Мусолини, бил назначен за поглавник на хрватската држава предводена од усташите - Независна Држава Хрватска. НДХ ја обединила речиси цела денешна Хрватска, цела денешна Босна и Херцеговина и делови од денешна Србија во „италијанско-германски квазипротекторат“.[12] Властите на НДХ, предводени од усташката милиција,[13] потоа спровеле геноцидни политики против српското, еврејското и ромското население кое живеело во границите на новата држава.[14]
Создавањето на марионетска држава на Силите на Оската, позната како Кралство Црна Гора, било прогласено на 12 јули 1941 година. Државата требала да биде предводена од италијански регент, а на чело со Дрљевиќ и неговите приврзаници. До 13 јули, оваа прокламација го поттикнала избувнувањето на противиталијанското Востание во Црна Гора предводено од месни комунисти (партизани) и српски националисти (четници).[15][16] Откако ја презел власта претходниот ден, Дрљевиќ го основал Привремениот административен одбор на Црна Гора, соработнички ентитет кој бил територијален состав на италијанската империја.[7] Тој, исто така, ги организирал своите следбеници да се борат против црногорските четници и југословенските партизани.[17] Во септември тој бил разрешен од функцијата од страна на италијанските власти.[1]
Верувајќи дека неговиот живот бил загрозен од бунтот, го испратиле во логор за интернација во Италија. Идејата за независна Црна Гора била напуштена, а Италијанците се одлучиле за воен гувернер. Неколку месеци подоцна, Дрљевиќ побегнал и се прошверцувал во областа на НДХ, контролирана од Германија.[16] Со предавањето на Италија во септември 1943 година, тој се вратил во Земун. Во летото 1944 година Дрљевиќ се преселил во Загреб, каде што со помош на Германците и Хрватите,[16] тој создал Црногорски државен совет во НДХ.[2] Во Загреб, тој објавил и памфлет со наслов Кои се Србите? (хрватски: Tko su Srbi?). Во него, тој ги обвини наводно „агресивните“ српски политики за сите минати и современи проблеми на Балканот, ги претстави етничките Срби како „дегенерирана раса“ и ги посочи нивните сличности со Евреите.[7]
По окупацијата на Југославија од страна на Силите на Оската, Дрљевиќ стана поборник на теоријата дека Црногорците се етничка група различна од Србите.[18] Уште во 1921 година изјавил дека српскиот и црногорскиот „менталитет“ се дијаметрално спротивни. Тој изјавил: „Менталитетот на Србите и Црногорците се непомирливи. Видот на првите беше попрскан со (отоманско) ропство; слободата им даде нов изглед на вторите“. Дури во 1941 година, Дрљевиќ го унапредил мислењето дека Црногорците воопшто не биле Словени, туку дека Динарците потекнуваат од античките Илири.[5] Тој напишал:
Расите се заедници на крв, додека луѓето се суштества на историјата. Црногорскиот народ со својот јазик припаѓа на словенската јазична заедница. Меѓутоа, по својата крв тие припаѓаат [на динарските народи]. Според современата наука за европските раси, [динарските] народи потекнуваат од Илирите. Оттука, не само сродството, туку идентитетот на одредени културни облици кај динарските народи, па се` од Албанците до јужните Тиролци, кои се германизирани Илири.[5]
Повлекување и смрт
уредиВо пролетта 1945 година, Дрљевиќ ги посетил деловите на Црна Гора што ги држеле четниците на Павле Ѓуришиќ.[2] Токму тука Ѓуришиќ склучил договор за безбедно однесување со Дрљевиќ и со елементи на вооружените сили на НДХ. Иако деталите од договорот се непознати, се чини дека е договорено Ѓуришиќ и неговите луѓе да се преселат во НДХ и да ја преминатреката Сава во Славонија каде што ќе бидат усогласени со Дрљевиќ како Црногорска национална армија, а Ѓуришиќ ќе ја задржи оперативната команда. Сомнителен во намерите на Дрљевиќ, Ѓуришиќ се обидел да го надмудри него и неговите сили испраќајќи ги само своите болни и ранети преку Сава, држејќи ги своите трупи јужно од реката. По неговиот пораз во Битката кај Лијевче, северно од Бања Лука, и пребегнувањето на една од неговите подединици во Дрљевиќ, Ѓуришиќ бил принуден директно да преговара со водачите на силите на НДХ за натамошното движење на неговите единици кон Словенија. Се чини дека ова било стапица, бидејќи тој бил нападнат и фатен од нив на пат кон состанокот.[19] На 17 април 1945 година, откако се вратил во Загреб, Дрљевиќ објавил проглас со својата политичка програма и ја поканил својата „армија“ да се бори против новата Југославија и четниците на Дража Михаиловиќ.[20] На 20 април, Ѓуришиќ, Петар Баќовиќ, Драгиша Васиќ и Захарије Остојиќ биле одведени во затворот Стара Градишка, во близина на Јасеновац.
Усташите ги собрале на поле заедно со 5.000 други четнички затвореници и договориле Дрљевиќ и неговите следбеници да изберат 150 четнички офицери и неборбени интелектуалци за егзекуција.[21] Меѓу избраните се нашле Ѓуришиќ, Баќовиќ, Васиќ и Остојиќ.[22] Тие и другите биле натоварени на чамци од страна на усташите и однесени преку реката Сава, каде што беиле убиени или во самиот концентрационен логор Јасеновац или во блиското мочуриште.[21] И силите на НДХ и Дрљевиќ имале причини да го заробат Ѓуришиќ. Силите на НДХ биле мотивирани од масовниот терор извршен од Ѓуришиќ врз муслиманското население во Санџак и југоисточна Босна, додека Дрљевиќ се спротивставил на поддршката на Ѓуришиќ за сојуз на Србија и Црна Гора што се коси со отцепништвото на Дрљевиќ.[23] Оставени без водач, мнозинството луѓе на Ѓуришиќ биле интегрирани во Црногорската национална армија на Дрљевиќ и се повлекле со него кон австриската граница.[24]
Во втората половина на мај, трупите на Црногорската национална армија им се предале на Британците и брзо биле вратени во Југославија и во рацете на комунистите.[25] Дрљевиќ успеал да го избегне фаќањето, а тој и неговата сопруга побарале засолниште во кампот за раселени лица во австриското гратче Јуденбург.[26] На 10 ноември 1945 година, тројца следбеници на Ѓуришиќ ги откриле таму и ги убиле пресекувајќи им го гркланот.[23][б 2]
Наследство
уредиВо 1944 година, Дрљевиќ го преуредил текстот на црногорската патриотска песна „Ој, светла мајска зоро“ за да го прослави создавањето на црногорскиот марионетски режим кој бил воспоставен во јули 1941 година .[27] Тој бил прогласен за воен злосторник на Нирнбершкиот процес во 1946 година.[17] Кога „Ој, светла мајска зоро“ била избрана за национална химна на Црна Гора во 2006 година, со недопрени додатоците на Дрљевиќ, многу црногорски антифашисти протестирале против изборот поради неговата фашистичка конотација.[27]
Дела
уреди- Борба за царински, воен и дипломатски сојуз меѓу Црна Гора и Србија
- Централизам или федерализам (1926)
- Балкански судири 1905–1941 (1944)
- Кои се Србите? (1944)
Наводи
уреди- Забелешки
- Фусноти
- ↑ 1,0 1,1 Roberts 2007, стр. 353.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Rupić 1997, стр. 100.
- ↑ Jovović 1924, стр. 41–43.
- ↑ Vukčević 1994, стр. 238.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Banac 1984, стр. 290.
- ↑ Vukčević 1994, стр. 239.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Frank 2010, стр. 84.
- ↑ Troch 2008, стр. 21–37.
- ↑ Ramet 2006, стр. 73.
- ↑ Glenny 2012, стр. 408–409.
- ↑ Tomasevich 2001, стр. 138–140.
- ↑ Tomasevich 2001, стр. 272.
- ↑ Tomasevich 2001, стр. 397–409.
- ↑ Hoare 2007, стр. 20–24.
- ↑ Pavlowitch 2007, стр. 74.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Tomasevich 1975, стр. 209.
- ↑ 17,0 17,1 Kurapovna 2009, стр. 62.
- ↑ Trencsényi & Kopček 2007, стр. 431.
- ↑ Tomasevich 1975, стр. 446–448.
- ↑ Magazine of contemporary history. Institut. 1971. стр. 88.
- ↑ 21,0 21,1 Fleming 2002, стр. 147.
- ↑ Pajović 1987, стр. 100.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 Tomasevich 1975, стр. 447–448.
- ↑ Thomas & Mikulan 1995, стр. 23.
- ↑ Tomasevich 2001, стр. 148.
- ↑ 26,0 26,1 Walters 2009, стр. 120.
- ↑ 27,0 27,1 Morrison 2009, стр. 193.
Библиографија
уреди- Karaula, Željko (2022). Drljević 1884-1945. Politička biografija. Cetinje: Crnogorski kulturni forum - Dukljanska akademija nauka i umjetnosti. ISBN 978-9940-554-99-6.
- Banac, Ivo (1984). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9493-2.
- Fleming, Thomas (2002). Montenegro: The Divided Land. Rockford, Illinois: Chronicles Press. ISBN 978-0-9619364-9-5.
- Frank, Chaim (2010). „Anti-Semitism in Yugoslavia“. Во Petersen, Hans-Christian; Salzborn, Samuel (уред.). Antisemitism in Eastern Europe: History and Present in Comparison. Bern, Switzerland: Peter Lang. ISBN 978-3-631-59828-3.
- Glenny, Misha (2012). The Balkans: 1804–2012. London, England: Granta Books. ISBN 978-1-77089-273-6.
- Hoare, Marko Attila (2007). The History of Bosnia: From the Middle Ages to the Present Day. London, England: Saqi. ISBN 978-0-86356-953-1.
- Jovović, Pantelija (1924). Montenegrin Politicians – Portraits (PDF) (српски). Belgrade, Serbia: Vreme.
- Kurapovna, Marcia (2009). Shadows on the Mountain: The Allies, The Resistance, And The Rivalries That Doomed WWII Yugoslavia. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-08456-4.
- Morrison, Kenneth (2009). Montenegro: A Modern History. New York, New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-710-8.
- Pajović, Radoje (1987). Pavle Đurišić (српскохрватски). Zagreb, Yugoslavia: Centar za informacije i publicitet. ISBN 978-86-7125-006-1.
- Pavlowitch, Stevan K. (2007). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York, New York: Columbia University Press. ISBN 978-1-85065-895-5.
- Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34656-8.
- Roberts, Elizabeth (2007). Realm of the Black Mountain: A History of Montenegro. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4601-6.
- Rupić, Mato (1997). „Drljević, Sekula“. Во Dizdar, Zdravko; Grčić, Marko; Ravlić, Slaven; Stuparić, Darko (уред.). Tko je tko u NDH [Who's Who in the NDH] (хрватски). Zagreb, Croatia: Minerva. стр. 100. ISBN 978-953-6377-03-9.
- Thomas, Nigel; Mikulan, Krunoslav (1995). Axis Forces in Yugoslavia 1941–45. New York, New York: Osprey Publishing. ISBN 978-1-85532-473-2.
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
- Trencsényi, Balázs; Kopček, Michal (2007). „Petar II Petrović-Njegoš: The Mountain Wreath“. Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945) Volume II: National Romanticism – the Formation of National Movements. Budapest, Hungary: Central European University Press. ISBN 978-963-7326-60-8.
- Troch, Pieter (2008). „The Divergence of Elite National Thought in Montenegro During the Interwar Period“. Tokovi Istorije. University of Ghent (1–2): 21–37. ISSN 0354-6497.
- Vukčević, Boško S. (1994). Tito: Architect of Yugoslav Disintegration. New York, New York: Rivercross Publishing. ISBN 978-0-944957-46-2.
- Walters, Guy (2009). Hunting Evil: The Nazi War Criminals Who Escaped and the Quest to Bring Them to Justice. New York, New York: Random House. ISBN 978-0-307-59248-4.