Орисаба
Орисаба (шпански: Pico de Orizaba) или Читлапетл („Ѕвездена планина“) — стратовулкан кој се наоѓа во државите Веракрус и Морелос, Мексико, и лежи во источната половина на Трансмексиканскиот вулкански појас.
| Орисаба | |
|---|---|
 Орисаба | |
| Највисока точка | |
| Надм. вис. | 5636 м [2][3] |
| Истакнатост | 4922 м [4] |
| Матичен врв | Логан[1] |
| Заведена како | |
| Координати | 19°01′48″N 97°16′12″W / 19.03000° СГШ; 97.27000° ЗГД |
| Географија | |
Орисаба на карта
| |
| Место | Веракрус-Морелос, Мексико |
| Геологија | |
| Вид | стратовулкан |
| Вулкански лак/појас | Трансмексикански вулкански појас |
| Последен избув | 1846 |
| Искачување | |
| Прво освојување | 1848 од Ф. Мејнар и Вилијам Ф. Рејнолдс |
Со 5.636 метри надморска височина ова е највисока планина во Мексико и трета највисока во Северна Америка, по Денали во САД и Логан во Канада.
Вулканот моментално е заспан, но не е исчезнат, со последна ерупција што се случила во текот на XIX век. Орисаба е втор најистакнат вулкански врв во светот по планината Килиманџаро во Африка.
Топонимија уреди
Орисаба гледа кон долината и градот Орисаба, од каде го добил своето име. Името Китлапетл не го користат припадниците на наватл од областа Орисаба, и наместо тоа го нарекуваат Истактепетл или „Бела планина“. Во најраното споменување на вулканот од страна на домородците за време на Претколумбовската ера, планината била споменета како Poyautécatl, што значи „земја што стигнува до облаците“.
Китлапетл било вообичаено име кога шпанскиот јазик пристигнал во Мексико. Китлапетл доаѓа од зборовите во ацтечкиот јазик citlalli (ѕвезда) и tepētl (планина). Ова име се смета дека е засновано на фактот што снегор може да се види во текот на целата година на врвот. За време на колонијалната ера, вулканот бил познат и како Серо де Сан Андрес, поради блиската населба на Сан Андрес.
Топографија уреди
Планината има надморска височина од 5.636 метри, со топографска истакнатост од 4.922 метри. Регионално доминантна, Орисаба е највисокиот врв во Мексико и највисок вулкан во Северна Америка и третиот највисок врв во Северна Америка. Орисаба е рангиран на 7-мото место во светот според топографската истакнатост. Тој е втор најистакнат вулкански врв во светот по планината Килиманџаро во Африка, а вулканот, исто така, е рангиран 16-то место во светот според топографска изолираност. Околу 110 километри западно од пристаништето во Веракрус, нејзиниот врв е видлив за бродовите што се приближуваат до пристаништето во Мексиканскиот Залив.
Топографијата на Орисаба е асиметрична од центарот на кратерот; источното лице е најстрмната страна на вулканот, а северозападниот дел се соочува со најстариот дел. Постепените падини на северозападното лице на вулканот овозможуваат присуство на големи ледници и е најпрепознатлив пат за туристите кои патуваат до врвот.
Ледници уреди
Орисаба е еден од само трите вулкани во Мексико кои продолжуваат да ги поддржуваат ледниците е дом на најголемиот ледник во Мексико, Гран Норте. Орисаба има девет познати ледници: Гран Норте, Ленгуа дел Чичимецо, Хамапа, Торо, Глисијар де ла Барба, Норосидентал, Осидентал, Суросидентал и Ориентал. Снежната граница не е позната за Орисаба. Снегот на југ и југоисточните страни на вулканот брзо се топат поради сончевото зрачење, но пониските температури на северозападните и северните страни се дозвливи за ледниците. Аголот на инсолација и редепозицијата на ветерот на северозапад и северна страна овозможуваат константна акумулација на снег што обезбедува извор за излезните ледници. На северната страна на Орисаба, Гран Норте го исполнува издолжениот планински басен и е извор за седум излезни ледници. Главниот ледник се протега 3,5 километри северно од кратерот и има површина од околу 9,08 км2 што се протега од 5,650 метри до околу 5.000 метри. Има малку неправилен и зачекорен профил кој е делумно предизвикан од конфигурацијата на основата. Повеќето пукнатини покажуваат дебелина на мраз од околу 50 метри[5].
Под надморска височина од 5.000 метри во северниот дел на вулканот, излезните ледници Ленгуа дел Чичимецо и Хамапа се протегаат северно и северозападно на уште 1.5 километри и 2 километри. Најразличен ледник е Хамапа, кој го остава Гран Норте на околу 4.975 метри, а по 2 км со градиент од 145 м/км, се дели на два мали дела кои завршуваат на 4.650 метри и 4.640 метри.
Западната страна на Гран Норте создава пет излезни ледници. Од север кон југ, првите два, Торо и Глисијар де ла Барба, имаат висина од 4.930 метри и 5.090 метри. Норосидентал е долг околу 300 метри. Осидентал се оддалечува од Гран Норте западно од кратерот на врвот на околу 5,175 метри. Од југозападниот агол на планината, уште еден излезен ледник, Суросидентал, е долг 1,6 километри.
Источно од конусот на врвот се наоѓа одделен стрмен ледник, Ориентал, долг 1,2 километри и има градиент од 440 м/км. Тој содржи многу пукнатини и е најтешкиот ледник за искачување. Ориентал имал површина од околу 420.000 м2 во 1958 година.
Клима уреди
Климата на Орисаба варира во голема мера поради промената на височината и преовладувачките ветрови. Поради географската ширина и екстремниот карпест терен, вулканот доживува многу микроклими. Растителноста варира од тропска на пониските височини на источното лице до алпски шуми во повисоките височини.
Големи количини на врнежи паѓаат на источниот дел од вулканот, поради адиабатско ладење и кондензација од ветрови што ја доведуваат влагата од Мексиканскиот Залив. Источното лице е често покриено со магла. Климата на источното лице варира од тропска на пониските височини до суптропска на повисоките височини, со блага варијација на температури и просечни годишни врнежи од 1.600 мм.
Суптропскатс климс се наоѓа помеѓу 2.200-3.200 метри над морското ниво, со редовни врнежи од дожд цела година. Во есен и зима има чести замрзнувања и снег, но снегот на југ и југоисточните страни брзо се топи поради сончевото зрачење. На северното лице доминира суптропска планинска област. Јужното лице најмногу се соочува со влажна суптропска клима која ги има највисоките годишни температури во месец април.
Поради катабатските ветрови на западната страна, доминира степската клима создавајќи дожд под 2.600 метри надморска височина. Поголемиот дел од областа е полусув со умерени до топли температури и годишен просек на врнежи од 550 мм.
Помеѓу 3.200-4.300 метри, каде што температурите обично се помеѓу 2 до 5 °C, доминира континенталната супполарна клима. На повеќе од 4.300 метри со годишен просечен минимум од -2 °C, до врвот преовладува алпска тундра со силни снежни врнежи и виулици во текот на целата година. Снегот на југ и југоисток се топи поради сончевото зрачење, но постојано останува на северните и северозападните страни. Екстремниот студ доминира на површина од приближно 31 км2.
Геологија уреди
Орисаба еволуирал во три етапи. Најновата започнала пред 16.000 години за време на доцниот плеистоцен и холоцен. Орисаба се состои од три стратовулкани и куполи: Торесилас (650-250 ка), Есполон де Оро (210-16 ка) и Китлапетл (16 ka до моментов). Вулканот бил формиран од дебели андезитни и дацитни лавини кои следеле со повторувачки експлозивни ерупции и лавини ефузии кои ја создадле конусната структура. Вулканот моментално е заспан, но не е изумрен. Најновата ерупција на вулканот се случила во 1846 година со големината на VEI - 2. Претходните ерупции се случиле во: 1687, 1613, 1589-1569, 1566, 1555-1545, 1539-1533, 1351, 1260, 1187, 1175, 1157, 220, 140, 90, 40, ~ 780 п.н.е., ~ 1500 п.н.е., ~ 2110 п.н.е., ~ 2300 п.н.е., ~ 2500 п.н.е., ~ 2780 п.н.е., ~ 4690 п.н.е., ~ 6220 п.н.е., ~ 6710 п.н.е., ~ 7030 п.н.е., и ~ 7530 п.н.е. Се смета дека најголемата и насилна ерупција во историјата на вулканот се случила околу 6710 п.н.е., достигнувајќи големина на VEI - 5 со карактеристична екструзија на лаинска купола и пирокластичен проток.
Кратерот на вулканот е елипсен со пречник од 478 метри. Кратерот има околу 154.830 м2 со максимална длабочина од 300 метри. Орисаба постојано е покриен со ледена капа која се состои од неколку ледници.
Географија уреди
Орисаба се наоѓа на 19°1'48" СГШ 97°16'12" ЗГД на растојание од 100 километри од брегот на Мексиканскиот Залив. Орисаба се наоѓа 200 километри источно од градот Мексико лежи на границата меѓу државите Веракрус и Пуебла. Вулканот е приближно 480 километри јужно од Северен Повратник. Орисаба се наоѓа на југоисточниот крај на Трансмексиканскиот вулкански појас, вулкански синџир што се протега од запад кон исток низ централниот дел на Мексико. Тој е единствениот историски активен вулкан во оваа област. Придружниот врв кој лежи околу шест километри југозападно од Орисаба е Сиера Негра, на 4.640 метри. Овој помошен врв е значително понизок од својот масивен сосед.
Орисаба заедно со Сиера Мадре Ориентал претставува бариера помеѓу крајбрежните рамнини на Мексиканскиот Залив и Мексиканската висорамина. Вулканот ја блокира влагата од Мексиканскиот Залив и влијае на климата од двете области. Државите Веракрус и Пуебла зависат од Орисаба за снабдување со свежа вода. Најголемата река која потекнува од вулканот е реката Хампа.
Историја уреди
Орисаба бил важен за пред-шпанските култури, како што се оние на Ацтеките и Тотонаците. Вулканот е дел од многуте митови на овие народи.
За време на шпанското освојување на Мексико, Ернан Кортес поминал низ подножјето на Орисаба; вулканот и околните планини го направиле своето патување до Теночтитлан потешко и го одложиле на неколку дена. Во текот на 1600-тите, шпанската круна финансирала неколку патишта за да бидат изградени, со што ќе планината ќе биде заобиколена. Еден од патиштата бил пренасочен јужно од вулканот низ градовите Орисаба и Фортин де лас Флорес, кој станал главен трговски пат помеѓу градот Мексико и Веракрус на Мексиканскиот Залив. Краток пат подоцна бил изграден од Језуитите за да се воспостават населби во основата на Орисаба. Многу битки се воделе во близина на овој вулкан во времето на Мексиканската војна за независност.
Во 1839 година, Анри Галеоти бил првиот Европеец кој го истражувал вулканот, но не се искачил на врвот. За време на американската окупација на Мексико во 1848 година, двајца американски војници, Ф. Мејнар и Вилијам Ф. Рејнолдс, станале првите познати туристи, кои стигнале до врвот на Орисаба.[6]. Подоцна таа година францускиот истражувач Алехандро Доигнон, исто така, стигнал до врвот. Во средината на XIX век вулканот го истражувале многу научници, меѓу кои и германскиот ботаничар, Хуго Финк, кој прв ги снимил бројните видови флора што се наоѓаат на вулканот. Во 1873 година, Мартин Тритшлер го кренал мексиканското знаме на врвот.
На 16 декември 1936 година, претседателот Лазаро Карендас, во обид да ги заштити природните убавини на Орисаба, основал национален парк со површина од 19.750 хектари, кој го опфаќа вулканот со околината и неколку населби. Сојузниот декрет станал федерален закон на 4 јануари 1937 година.
Искачување уреди
Орисаба секоја година привлекува голем број планинари од целиот свет. Постојат многу правци за приближување и искачување на вулканот, а многу луѓе се обидуваат, најмногу во периодот од октомври до март. Најчестиот пат започнува од базниот камп Пиедра Гранде Хут преку ледникот Хамапа, сместен на надморска височина од 4.270 м над морското ниво.
Друга опција како појдовна точка е високиот камп сместен на основата на ледникот околу 4.900 метри надморска височина. За повеќе технички предизвик за искусен алпинист, постои техничко ледено искачување кое вклучува 10 терени од мраз. Покрај тоа, јужната страна нуди уште една предизвикувачка опција; иако патеката е пократка, исто така е поостра и потешка. Не се пронајдени ледници на јужната страна. Конечното искачување на врвот е преку нормално јасен и нерасветлив ледник. Купата може да се заобиколи релативно лесно, иако во еден момент тоа бара кратко, изложено пресекување на стрмни карпи.
Наводи уреди
- ↑ „Pico de Orizaba“. Peakbagger.com. (англиски)
- ↑ Brown, Stephen (2003). „Orizaba“ (PDF). Sombrilla. University of Texas at San Antonio. стр. 23. Архивирано од изворникот (PDF) на October 30, 2005.
- ↑ The elevation given by INEGI mapping is 5,611 m. Higher elevations are given by various other authorities (including 5,747 m by the National Geographic Society).
- ↑ "Mexico Ultras". See also Note #1. Peaklist.org. Retrieved 2012-10-20.
- ↑ White, Sidney E. (March 7, 2002). „Glaciers of North America GLACIERS OF MÉXICO“ (PDF). U.S. GEOLOGICAL SURVEY. Посетено на 2011-02-20.
- ↑ Ortenburger, Leigh N; Reynold G. Jackson (November 1996). A climber's guide to the Teton Range. Mountaineers Books. стр. 374. ISBN 0-89886-480-1.