Нормандски јазик
Нормандски јазик (самонар. Normaund, француски: Normand) — еден од оилските јазици на романското семејство, застапен во Нормандија во северна Франција и Каналските Острови од британска страна. Се среќава и поимот нормандски француски, кој го опфаќа не само нормандскиот, туку и поранешните управни јазици англонормандски и правен француски кои се користеле во Англија. Овој јазик е во голема мера заеморазбирлив со францускиот, олеснето со усвојувањето на францускиот правопис.
| Нормандски | |
|---|---|
| Normaund | |
| Застапен во | Список
|
| Подрачје | Нормандија и Каналските Острови |
| Говорници | непознато поради дефинициско разидување (2017) |
| Јазично семејство | |
| Претходни облици: | старонормандски
|
| Дијалекти | олдерниски (Auregnais)
гернзиски (Guernésiais)
џерсиски (Jèrriais)
сарчки (Sercquiais)
ошки (Augeron)
коски (Cauchois)
котантенски (Cotentinais)
|
| Писмо | латиница (француски правопис) |
| Јазични кодови | |
| ISO 639-3 | nrf (делумно: гернзиски и џерсиски) |
| Linguasphere | 51-AAA-hc & 51-AAA-hd |
 Подрачја со најголема застапеност на нормандскиот јазик: Џерси, Гернзи, Котантен и Па де Ко. | |
Географска распространетост
уредиВо континентална Нормандија во Франција, каде нема службен статус, туку важи за регионален јазик. Постои јазична настава во неколку училишта околу Шербур-Октевил.
На Каналските Острови, нормандскиот се развил одвоено, иако не во изолација. Ги има следниве дијалекти:
- џерсиски — (Jèrriais) in Џерси
- гернзиски (Guernésiais, Dgèrnésiais) — in Гернзи
- сарчки (Sercquiais) — in Сарк
- олдерниски (Auregnais) — in Олдерни
Британската и ирската влада ги признаваат џерсискиот и гернзискиот како регионални јазици во рамките на Британско-ирскиот совет. Сарчкиот впрочем води потекло од џерзискиот говорен од доселениците од Џерси кои во XVI век го населиле овој дотогаш ненаселен остров.
Последниот говорник на олдернискиот дијалект (на островот Олдерни) како мајчин починал во XX century, иако меѓу постарото население има поединци кои помнат зборови и изрази. Говорот на островот Херм исто така е е изгубен (не се знае кога) и веројатно бил варијанта на гернзискиот, земајќи предвид дека Херм немал трајно население во цутот на нормандската култура.
Северните и јужните дијалекти на нормандскиот јазик се поделени со изоглоса наречена „Жореова линија“ (ligne Joret), која се протега од Гранвил до француската јазична граница во Ено и Тјераш, Белгија. Воедно, дијалектите се делат на источни и западни, исто така според говорните одлики.
За јазикот важат три различни правописни стандарди: континентален, џерсиски и гернзиски. Тие се одраз на посебната историја на овие говори, секој со своја книжевност. Затоа, норманскиот се смета за плурицентричен јазик.
Англонорманскиот дијалект бил јазикот на управата во Англија по норманското освојување во 1066 г. Овој потоа се прелеал во подоцнежниот „правен француски“ застапен во англиските судови, иако во него иамало париски влијанија. Во Ирска, влијанието највеќе се чувствува во југоистокот на островот, освоен од Норманите во 1169 г. Денес нормандскиот има мошне ограничено присуство во Британија, во облик на формални државнички изрази; ваков пример е давањето на кралско одобрение на закон донесен во парламентот, каде се користи изразот La Reyne (le Roy) le veult („Кралицата (Кралот) посакува“).
Во XI и XIII век Норманите ја освоиле јужна Италија, и со тоа јазикот бил донесен во Сицилија и јужните делови на Апенинскиот Полуостров. Денес од него има мошне малку остатоци, со исклучок на некои зборови во сицилискиот јазик.
Нормандската книжевност има илјадагодишна историја, протегајќи се од првите англонормандски дела, па до дејците на книжевната преродба во XIX век и денешните писатели.
Во денешно време нормандскиот е најзачуван во помалку достапните делови на некогашното Војводството Нормандија: Каналските Острови и полуостровот Котантен (котантенски дијалект) на запад и крајот Па де Ко (коски дијалект) на исток. Нормандската култура значително настрадала во попристапните делови на Нормандија со Индустриската револуција, која го поттикнала развојот на сообраќајот и туризмот.
Историја
уредиНорманите од денешна Данска, Норвешка и Шведска стасале во Неустрија (во тогашна Франкија) и ја населиле областа подоцна наречена Нормандија. Овој германојазичен народ почнал да се меша со постоечкото романојазичното население. Со време дојденците се асимилирале во галороманските староседелци и го примиле нивниот јазик, иако името на областа останало нордиско. Подоцна, припадници на овој народ ја населиле Англија и повторно со време го усвоиле говорот на мештаните. Сепак, елитата во двата случаја оставила свој белег врз јазикот на новонастанатиот народ, создавајќи вкрстен говор.
Во Нормандија, новиот нормандски јазик наследил зборови од старонордискиот. Фонологијата била многу помалку засегната, иако се смета дека присуството на приздивните /h/ и /k/ се остаток од нордиско време.
| Македонски | Нормандски | Старонордиски | Скандинавски рефлекси | Француски |
|---|---|---|---|---|
| мамец | baite, bète, abète | beita | beita (исл.), beite (нор.), bete (шве.) | appât |
| пердувка | dun, dum, dumet, deumet | dúnn | dúnn (исл.), dun (шве., нор., дан.) | duvet (од нормандски) |
| кикиритка | génotte, gernotte, jarnotte | *jarðhnot | jarðhneta (исл.), jordnøtt (нор.), jordnöt (шве.), jordnød (дан.) | terre-noix |
| рибизла | gade, gadelle, gradelle, gradille | gaddʀ | (—) | cassis, groseille |
| лизга | griller, égriller, écriller | *skriðla | skrilla (ст.шве.), skriða (исл.), skride (дан.) overskride (нор.) | glisser |
| островче | hommet/houmet | hólmʀ | hólmur (исл.), holme (шве.), holm (нор., дан.) | îlot, rocher en mer |
| хумка | hougue | haugʀ | haugur (Ice.), haug (нор.), hög (Swe.), høj (дан.) | monticule |
| галеб | mauve, mave, maôve | mávaʀ (pl.) | mávar (pl.) (исл.), måge (дан.), måke/måse (нор.), mås (шве.) | mouette, goëland |
| дина, песочина | mielle, mièle | melʀ | mjele (нор.), mjälla (шве.), mile (дан.) | dune, terrain sableux |
| песочна трева | milgreu, melgreu | *melgrös, мн. од *melgras | melgras (исл.) | oyat |
| мокар, влажен | mucre | mykr (сп. анг. muck) | myk (нор.) | humide |
| спила, стрмнина | nez | nes | nes (нор., исл.), næs (дан.), näs (шве.) | cap, pointe de côte |
| вратичка | viquet, (-vic, -vy, -vouy во топоними) | vík | vík (исл.), vik (нор., шве.), vig (дан.) | guichet (од нормандски) |
Во извесни случаи, старонордиските зборови во нормандскиот влегле во францускиот јазик како заемки. Во поново време, зборови од нормандско потекло се јавуваат во францускиот по пат на англизми што водат нормандско потекло.
Влијание врз англискиот
уредиСо освојувањето на Англија во 1066 г. нормандскиот станал јазикот на владејачката класа и извршил силно влијание врз тогашниот англиски. Еве некои примери на јасно изведување на поимите од нормандскиот наспроти нивните француски еквиваленти.
| Англиски | Нормандски | Француски | Превод |
|---|---|---|---|
| fashion | < faichon | = façon | начин |
| cabbage | < caboche | = chou (сп. caboche) | зелка |
| castle | < castel (од окситански) | = château, castelet | замок |
| cauldron | < caudron | = chaudron | казан |
| causeway | < caucie (денес cauchie)[2] | = chaussée | насип |
| catch | < cachier (денес cachi)[3] | = chasser | фаќа |
| cater | < acater | = acheter | снабдува |
| cherry (ies) | < cherise (chrise, chise ) | = cerise | цреша/и |
| mug | < mogue/moque[4] | = mug, boc | чашка |
| poor | < paur | = pauvre | сиромав |
| wait | < waitier (старонормандски) | = gaitier (мод. guetter ) | чека |
| war | < werre (старонормандски) | = guerre | војна |
| warrior | < werreur (старонормандски) | = guerrier | воин |
| wicket | < viquet | = guichet (сп. piquet) | вратичка |
Други заемки како captain, kennel, cattle и canvas покажуваат како нормандскиот го задржал латинското /k/ кое е изгубено во францускиот.
Влијание врз францускиот во Северна Америка
уредиНормандските доселеници во Северна Америка исто така оставиле белези на својот јазик (норманизми) во квебечкиот француски и воопшто, францускиот јазик во Канада. Особено богат со нормандско влијание е социолектот жуал на работничката класа во Монтреал.
Поврзано
уреди| Издание на Википедија — слободната енциклопедија на нормандски јазик |
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 BBC Voices – Jerriais
- ↑ Oxford English Dictionary. "Causeway"
- ↑ Oxford English Dictionary. "Catch"
- ↑ The Oxford English Dictionary. Ставката „Mug¹“ вели дека зборот е од неизвесно потекло — може да е заемка од нормандски или да доаѓа од некој друг јазик, а да е наметнат преку нормандскиот.
Литература
уреди- Essai de grammaire de la langue normande, UPN, 1995. ISBN 2-9509074-0-7.
- V'n-ous d'aveu mei? UPN, 1984.
- La Normandie dialectale, 1999, ISBN 2-84133-076-1
- Alain Marie, Les auteurs patoisants du Calvados, 2005. ISBN 2-84706-178-9.
- Roger Jean Lebarbenchon, Les Falaises de la Hague, 1991. ISBN 2-9505884-0-9.
- Jean-Louis Vaneille, Les patoisants bas-normands, n.d., Saint-Lô.
- André Dupont, Dictionnaire des patoisants du Cotentin, Société d'archéologie de la Manche, Saint-Lô, 1992.
- Geraint Jennings and Yan Marquis, "The Toad and the Donkey: an anthology of Norman literature from the Channel Islands", 2011, ISBN 978-1-903427-61-3
Надворешни врски
уреди
Нормандски јазик на Ризницата ?- Мажен — портал за нормандскиот јазик и песни, со норманско-француски речник Архивирано на 31 јули 2019 г. (француски)
- Нормандскиот јазик во Каталогот на загрозени јазици (англиски)
