Википедија

Мариборска крвава недела

Крвавата недела во Марбург (германски: Marburger Blutsonntag, словенечки: Mariborska krvava nedelja) — име на масакрот што се случил во понеделникот на 27 јануари 1919 година во градот Марибор во денешна Словенија. Војници од армијата на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (подоцна Кралство Југославија), под команда на словенечкиот офицер Рудолф Мајстер, убиле помеѓу 9 и 13 цивили од германско етничко потекло, а биле повредени уште 60 лица, за време на протестот во центарот на градскиот плоштад. Проценките на жртвите се разликуваат меѓу словенечките и австриските извори.

Мариборска крвава недела
Плоштадот каде се одвил настанот
Датум27 јануари 1919
ЦелМесни жители со германско потекло
Вид нападмасакар
Мртви9–13
Повредени60+
СторителиСилите на Кралството СХС под команда на словенечкиот офицер Рудолф Мајстер

Во ноември 1918 година, по завршувањето на Првата светска војна, териториите на Корушка и јужна Штаерска, кои претходно биле во составот на Република Германска Австрија, биле окупирани од страна на воени единици под команда на Рудолф Мајстер.

Марибор бил најголемиот град на јужна Штаерска и имал претежно германско население. Делегација на САД предводена од Шерман Мајлс го посетила Марибор на 27 јануари 1919 година како дел од пошироката мисија за решавање на територијалните спорови. Истиот ден, германските граѓани организирале протест во кој се истакнале желбите Марибор да стане дел од Република Германска Австрија. Протестите биле прекинати од страна на војниците на Мејстер, кои пукале врз луѓето и предизвикувале бројни жртви. Како одговор на тоа, Германска Австрија започнала воена офанзива која ги истерала Југословените од неколку мали градови во Горна Штаерска по должината на реката Мура. Според посредувањето на Франција во февруари 1919 година бил договорен прекин на огнот. Според Договорот од Сен Жермен, потпишан на 10 септември 1919 година, Марибор и остатокот од Долна Штаерска станале дел од Кралството на Србите, Хрватите и Словенците. Никој никогаш не бил обвинет за масакрот во Марибор.

Заднина

уреди

Република Германска Австрија била создадена по поразот на Австроунгарија во Првата светска војна и опфаќала области со претежно германско говорно население во границите на поранешното царство. Освен денешните територии на Република Австрија, тие вклучувале делови од Јужен Тирол и градот Тарвизио, денес во Италија; јужна Корушка и јужна Штеарска, денес во Словенија, и Судетенланд и Германска Бохемија, денес во Чешка.

Победничките сојузнички сили ги поделиле териториите на поранешна Австроунгарија помеѓу Германска Австрија, Унгарија и неколку други земји. Иако поделбата на територии била спроведена преку прогласен принцип на национално самоопределување, населението на етнички Германци и Унгарци[1][2][3] останало да живее на многу од овие територии, вклучувајќи ја Чехословачка, Романија и Кралство Југославија[4][5].

Контролата на градот Марибор била оспорена од страна на Југославија и Германска Австрија. Сојузниот акт на Германска Австрија, во врска со „Обемот, границите и односите на државните територии од 22 ноември 1918 година“, го побарал подрачјето на Долна Штаерска во рамките на кое се наоѓал и Марбург/Марибор[6]. За да се реши прашањето за сопственоста на Корушка, поголем регион во кој се формирала Долна Штеарска, американската администрација во Виена предложила демографска истрага на територијата. Мисијата била предводена од Арчибалд Кери Кулиџ, професор по историја на колеџот Харвард и работел под американската комисија за преговори за мир. Мисијата назначила делегација која ја предводел полковникот Шерман Мајлс, како и потполковникот Лерој Кинг, професор по словенски јазици на Универзитетот во Мисури,[7], и професорите Роберт Кернер и Лоренс Мартин[8].

На патот кон Корушка, делегацијата го посетила Марибор, кој пред Првата светска војна имал население од 80% Австриски Германци и 20% Словенци[9]. Повеќето од главниот град и јавниот живот на Марибор биле во германски раце и градот главно бил познат по името на германски јазик, Марбург. Според последниот австроунгарски попис во 1910 година, градот и неговите предградија имале 31.995 австриски Германци (вклучувајќи ги и Евреите што говорат германски јазик) и 6.151 етнички Словенци. Меѓутоа, околината била населена речиси во целост од страна на Словенците, иако многу австриски Германци живееле во помалите градови како Птуј(79,39%[9]) или Цеље (66,80%[9]).

 
Воените единици кои пукале врз жителите на Марибор, биле под команда на Рудолф Мастјер.

Во ноември 1918 година, словенечкиот главен (подоцна генерал) Рудолф Мајстер го презел градот Марибор и околните области на Долна Штеарска во името на новоформираната Држава СХС, предвесник на Југославија.[10]. На 23 ноември 1918 година, тој и неговите војници ја разоружале и ја распуштиле безбедносната сила „Зелената гарда“ (германски: Schutzwehr) која го одржувала градскиот совет во Марибор[11]. Мастјер окупирал неколку села и градови северно од реката Мура[12]. На 31 декември 1918 година, единиците на Мајстер затвориле 21 познати мариборски државјани од етничко германско потекло[13].

Масакр

уреди

Изворите се разликуваат според точната причина и обемот на масакрот во Марибор[14]. Сите се согласуваат дека на 27 јануари 1919 година, делегацијата на мисијата, предводена од Шерман Мајлс, го посетила Марибор[12] и пронашла илјадници граѓани од германско етничко потекло кои биле соберени на главниот градски плоштад и мавтале со знамињата на Германска Австрија[15]. Германските австриски извори укажуваат дека имало 10.000 демонстранти кои пееле песни и носеле патриотска облека. Дваесет војници под команда на Мајстер биле стационирани пред градското собрание, вооружени со пушки поставени со бајонети[16].

Германските извештаи тврдат дека војниците почнале да пукаат во толпата без провокации, со цел да се борат со невооружените цивили. Според овие извори, жртвите броеле 13, а уште 60 демонстранти биле ранети[17].

Словенечкиот извештај за истиот настан тврди дека војниците почнале да пукаат откако еден австриски државјанин насочил револвер кон словенечките војници, тргнувајќи го бајонетот на еден од нив[18]. Војниците потоа вратиле со оган: според оваа пресметка, 11 биле убиени.

Последици

уреди

На 4 февруари 1919 година, Германска Австрија започнала воена офанзива за да ги врати регионите на Горна Штеарска контролирани од војниците на Мајстер[19]. Примирјето било договорено на 10 февруари 1919 година, преку француско посредништво од нивната воена мисија сместена во Марибор[20]. На 13 февруари 1919 година бил потпишан договор за прекин на огнот, а војниците на Мајстер се повлекле од дел од Горна Штеарска[21].

Лерој Кинг, еден од членовите на мисијата, во својот извештај напишал дека властите во Марибор биле сомничави за работата на мисијата и очигледно стравувале дека откриле информации што тие би сакале да ги сокријат. Тој тврди дека имало словенечко население во Штеарска, кое би претпочитало одржување на австриската влада[22].

Договорот од Сен Жермен, потпишан на 10 септември 1919 година, забележал дека Марибор цврсто бил под контрола на југословенската војска и дека, бидејќи Словенците биле мнозинство во регионот околу градот, Марибор требало да остане, а остатокот од Долна Штеарска да биде во рамките на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.

Одговорноста за пукањето во Марибор никогаш не била конечно утврдена. Австриските извори му ја препишале вината на Рудолф и ги споменале во некои извештаи Butcher of Maribor.[23][24]. Спротивно на тоа, во Словенија добро го оценува на Рудолф[25]. Бројни општества, институции и улици[26] се именувани во негова чест и има неколку споменици низ земјата[27][28].

Наводи

уреди
  1. ↑ „Trianon, Treaty of“. The Columbia Encyclopedia. 2009.
  2. ↑ Macartney, C.A. (1937). Hungary and her successors - The Treaty of Trianon and Its Consequences 1919-1937. Oxford University Press.
  3. ↑ Bernstein, Richard (2003-08-09). „East on the Danube: Hungary's Tragic Century“. The New York Times. Посетено на 2008-03-15. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  4. ↑ „President Woodrow Wilson's 14 Points (1918)“. Ourdocuments.gov web site. Архивирано од изворникот на January 11, 2011. Посетено на January 11, 2011. Во овој 8 јануари 1918 година, обраќајќи сè до Конгресот, претседателот Вудро Вилсон предложи програма од 14 точки за светски мир. Овие точки подоцна беа земени како основа за мировните преговори на крајот на војната ... Германија брзо откри дека планот на Вилсон за светскиот мир не би се однесувал на нив.
  5. ↑ House, Colonel. „Interpretation of President Wilson's Fourteen Points by Colonel House“. Архивирано од изворникот на January 11, 2011. Посетено на January 11, 2011. На луѓето од Австроунгарија, чие место меѓу нациите што сакаме да ги видиме заштитени и уверени, треба да им се даде најслободна можност за автономен развој. Овој предлог повеќе не го има. Наместо тоа, денес ги имаме следните елементи: (1) Чехословачка. Неговите територии вклучуваат најмалку еден милион Германци за кои мора да се направат некои одредби. Независноста на Словачка значи расчленување на северозападни земји на Унгарија. (3) Германска Австрија. Оваа територија не смее да се приклучи на Германија, но има силен приговор во [Франција] поради зголемувањето на [популацијата].
  6. ↑ Bill by the State Council, Appendix No. 3 PDF
  7. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 138. Посетено на January 11, 2011. ... por. King, profesor za slovanske jezike na Unverzi v Misuriju
  8. ↑ „Jänner 1919: Der Bluttag von Marburg a. d. Drau“. Die Presse (германски). January 30, 2009. Архивирано од изворникот на January 5, 2011. Посетено на January 5, 2011. Sie bestand aus Oberstleutnant Sherman Miles, Leutnant Le Roy King und den Professoren Robert Kerner und Lawrence Martin.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Osterreicheische statistik Herausgegeben von der K.K. Statistischen Zentralkommission. neue folge 1. band. Ergebnisse der volkszahlung vom 31. dezember 1910. - Wien. aus der kaiserlich-koniglichen hof und staatsdruckerel 1917. in kommission bei karl gerold's sohn
  10. ↑ Krizman, Bogdan (1977). Raspad Austro-Ugarske i stvaranje jugoslavenske države (хрватски). Zagreb: Školska knjiga. стр. 150. OCLC 4437775. Посетено на 3 April 2012. (Maisterovo nenadano i potpuno samoinicijativno proglašenje Maribora dijelom Jugolavije 1. XI i preuzimanje vojne komande nad gradom i čitavom Donjom Štajerskom
  11. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 113, 116, 117. Mestni svet mesta Maribor je sklenil, da so vsi za orožje sposobni ljudje, v Mariboru stanujoči ljudje, od dovršenega 18. do dovršenega 50. leta starosti dolzm služiti v mariborski Schutzwehr in se morajo torej vsi v Mariboru stanujoči možje rojstnih letnikov od 1868 do vključno 1900 javiti pri mariborski Schutzwehr...Za razorožitev je določil Maister 23. november, začetek pa na 4. uro zjutraj...23. novembra, istega dne, ko je bila razorožena Schutzwehr, ..
  12. ↑ 12,0 12,1 Judson, Pieter M. (2006). Guardians of the nation: activists on the language frontiers of imperial Austria. United States of America: President and Fellows of Harvard College. стр. 236. Посетено на January 11, 2011. На југ, словенечките националистички милициски единици ... окупираа три главни центри на политиката на јужно штеарските германски националисти. Мајор Рудолф Мастјер, словенечки националистички и австриски командант на милицијата во Марбург / Марибор, ја презеде контролата врз сите воени сили ... Кон крајот на ноември неговите единици се преселија на север за да го окупираат северниот брег на реката Мура
  13. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 133. Določil sem 21 uglednih mariborskih meščanov kot talce,..
  14. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 138. Посетено на January 11, 2011. Slovensko in nemška poročila si med seboj in v sebi preveč nasprotujejo
  15. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 139. Посетено на January 11, 2011. Takoj po prihodu Američanov so se na hišah glavnih ulic, kmalu na to pa po vsem mestu, pojavile črno - rdeče - rumene trobojriice, frankfurtarce. Mariborsko nemško meščanstvo, pomešano z ljudmi, ki so prišli od dmigod, se je začelo zbirati v neprestano naraščajoče sprevode.
  16. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 138. Посетено на January 11, 2011. Stražniki so imeli v rokah puške z nasajenim bajoneti
  17. ↑ „Jänner 1919: Der Bluttag von Marburg a. d. Drau“. Die Presse (германски). January 30, 2009. Архивирано од изворникот на January 5, 2011. Посетено на January 5, 2011. Eine Salve nach der anderen feuerten die Soldaten in die nichtsahnende, wehr- und waffenlose Volksmenge, .... 13 Tote und etwa 60 Verwundete...
  18. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 141. Посетено на January 11, 2011. Naenkrat slišim strel iz množice, ki je zadel bajonet na puški predmenoj stoječega vojaka.
  19. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 144. Посетено на January 11, 2011. ... Nemški napad na Radgono se je začel 4. februarja ..
  20. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 145. Посетено на January 11, 2011. ...naj se določijo pogoji premirja in začnejo pogajanja,..ob navzočnosti francoske misije začela 10. februarja pogajanja.
  21. ↑ Ude, Lojze (1961). „Boj za Maribor“ (pdf) (словенечки). Slovenia: Zgodovinski časopis. стр. 145. Посетено на January 11, 2011. ...Zaključila so se 13. februarja .Jugoslovanska posadka se umakne iz Cmureka na južni breg
  22. ↑ „Report number 22 of Lieutenant LeRoy King to Professor A. C. Coolidge“. Studia Croatica. April 8, 1919. Архивирано од изворникот на January 5, 2011. Посетено на January 5, 2011. Југословенските власти во Марбург [Марибор] сè уште изгледаат сомничаво за работата на комисијата на полковникот Милс во Корушка. Тој го сумира својот став велејќи дека се плашат дека Американците дознале премногу. Тој, исто така, вели дека е неспорно што во Штеарска постојат Словенци кои сакаат да останат под австриската власт.
  23. ↑ „Jänner 1919: Der Bluttag von Marburg a. d. Drau“. Die Presse (германски). January 30, 2009. Архивирано од изворникот на January 5, 2011. Посетено на January 5, 2011. Er war der Sohn einer ethnisch gemischten Familie in der Steiermark, wurde von seiner slowenischen Mutter zu einem glühenden Nationalisten erzogen und ging als „Schlächter von Marburg“
  24. ↑ HANS WERNER SCHEIDL (October 8, 2010). „Kärntner Volksabstimmung: Kampf um die Herzen am Fuß der Karawanken“. Die Presse (германски). Посетено на January 5, 2011. „Schlächter von Marburg“
  25. ↑ „Prleško društvo Generala Maistra“ (словенечки). Slovenia: Turistično društvo Kog, v sodelovanju z Zgodovinskim društvom Ormož. August 2006. Архивирано од изворникот на January 11, 2011. Посетено на January 11, 2011.
  26. ↑ „Rudolf Maister“. Kamnik, Slovenia: Šolski center Rudolfa Maistra. April 2005. Архивирано од изворникот (doc) на 2006-02-22. Посетено на January 11, 2011. KAJ VSE JE POSVEČENO RUDOLFU MAISTRU: Seznam objektov po krajih: Maribor: Spomeniki, Relief, Kipi, Osnovne šole, Razstava; Kamnik: Spomenik, Srednja šola; Ljubljana: Spomenik,Ulice.
  27. ↑ „Otvoritev parka generala Rudolfa Maistra v Ljutomeru“ (словенечки). Slovenia: Prlekija-on.net. June 23, 2010. Архивирано од изворникот на January 11, 2011. Посетено на January 11, 2011.
  28. ↑ „Maistrov Spomenik“ (словенечки). Maribor-pohorje.si web site. Архивирано од изворникот на January 11, 2011. Посетено на January 11, 2011. Spomenik generala Rudolfa Maistra stoji na današnjem Trgu generala Maistra od leta 1987. Rudolf Maister sodi zaradi svojih zaslug pri oblikovanju slovenske severne državne meje med izjemno pomembne Mariborčane.

Надворешни врски

уреди

46°33′27.08″N 15°38′43.81″E / 46.5575222° СГШ; 15.6455028° ИГД / 46.5575222; 15.6455028

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мариборска_крвава_недела&oldid=5258848“