Лазар Дунѓерски

 Лазар Дунѓерски (Србобран, 25 март 1833 - Србобран, 13 јули 1917) бил трговец, земјопоседник, индустријалец и филантроп.

Лазар Дунѓерски - биста во Кулпин

Биографија

Семејството Дунѓерски важело за најпочитувано и најбогато во Бачка, а можеби и во цела Војводина. Лазар бил трет, најмлад син на богатиот економист и земјопоседник Гидеон „Гeце“ Дунѓерски и Персида Дунѓерски, р. Летиќ. Имал двајца браќа, Александар и Новак и една сестра, омажена со свештеникот Тодоровиќ во Пивнице. На синот на Новак Стеван му биле конфискувани 1.000 хектари земја по Втората светска војна.

Лазар во родното место завршил српско основно училиште, а потоа гимназија во Врбас. Своето школување, прекинато со Унгарската револуција во 1848 година, го продолжил во Карловац, а потоа повисоките класови (филозофија) во Пожуна, каде што дипломирал во 1853 година. По неполна година, поради болест ги напуштил правните студии во Виена, на 20 години и се посветил на економијата.

Тој се оженил со Софија Ѓорѓевиќ (1831-1920), ќерка на парохискиот свештеник во Сентомаш, со кого тој имал два сина, Гидеон "Геда" (1875-1939) Ѓорѓе „Ѓоко" (1873-1950) и ќерка Јелена „Ленка“ (1870–1895), Емилија „Милка“ и Олга.

Семејната капела со костурница ја изградил на православните гробишта во Срборан во 1884-1886 година. Капелата ја украсиле уметниците Стева Тодоровиќ и Марковиќ од Белград. Копанството на иконостасот и другата столарија го направил Киснер од Нови Сад. Коските на стариот Гидеон Дунѓерски, познат како „Дедо Геце“, најпрвин биле пренесени во капелата. Во 1895 година е погребано и девојчето Ленка Дунѓерски.

Тој голем српски добродетел починал во 1917 година на 85-годишна возраст во Нови Сад.

Економска работа

Започнал да работи со капитал од 240 синџири обработливо земјиште во Сентомаш. За кратко време тој купил имот во Црна Бара во Банат, тогаш големиот имот со индустриски претпријатија во Чибу во Бачка, имотот Камендин во Нови Сад, имотот во Хајдучи, Чибу и Кирти, потоа Кулпин, Турскиот Бечеј и голем број на земјиште имот во округот Пешта. Изградил две пиварници-во Чиб (1892, Пивара Челарево) и(Велики Бечкерек) Зрењанин (1878), две фабрики за алкохолни пијалоци-во Чиб и Сентомаш, две мелници-во Нови Сад и Инѓија и во 1902 година купил фабрика за килими-„Српски“ во Велики Бекерек. Во 1873 година купил голема гостилница „Кај царицата Јелисавете“ во Нови Сад (за 109.000 ф.)

Тој се држел до неколку илјади синџири на земјиште за изнајмување (Модош во Банат, Сиринг, Бачалмаш), тој ги кренал свињи, марва и овци. Тој бил најголемиот економист и еден од најголемите трговци со храна и добиток во поранешна Унгарија. Имал бродови на Дунав, Тиса и Бегеј, кои превезувале храна. Својата работа и имот ја проширил во Босна и Србија. Поседувал голем број трговски и индустриски претпријатија, варовник, трговија со кожа и волна.

Влијание

Замокот на семејството Дунѓерски во Кулпин

Тој ја претставувал „сивата еминенција“ на Либералната партија, група интелектуалци собрани околу политичката програма на Светозар Милетиќ, која се појавила по распаѓањето на Народната партија. Бил член на Управниот одбор на Матица Српска. Основач бил и помагач на голем број индустриски и трговски компании. Неговото име се поврзувало со формирањето на неколку српски монетарни институти: Централниот кредитен институт во Нови Сад, Српската банка во Загреб, Генералната трговска банка во Сомбор, Првата штедилница Сентомаш во Србобран итн. Бил претседател на Српската банка во Загреб и почесен член на Новисадската трговска младина. Од самиот почеток бил член на Патронажот на стопанствениците. Бил член на Управниот одбор на Матица Српска во Нови Сад и претплатник на многу книги, меѓу кои и оние на Српската книжевна задруга во Белград. За време на Балканските војни дал голем придонес во Друштвото на Црвениот крст на Србија во Кралството Србија.

Донации

За катедралната црква во Нови Сад брачниот пар Лазар и Софија Дунѓерски купиле големо ѕвоно тешко 2666 килограми. Ѕвоното било отстрането за време на Првата светска војна за да се прелее во австроунгарските топови. Во 1895 година, тој подигнал нова театарска зграда во Нови Сад, откако претходната изгорела во пожар. „Театарот Дунџер“ „никнал “ во дворот на неговиот хотел „Кај царицата Јелисавете“ во Нови Сад, и го подарил на Здружението за Српски народен театар. Свеченото отворање на зградата на Новосадскиот театар се одржало на 4 февруари 1895 година. По смртта на неговата сакана ќерка Ленка (1895), Лаза многу повеќе се свртел кон хуманитарната работа. Така во 1896 година тој направил придонес од 5.000 ф. за „Фондот Свети Сава“. Во исто време, тој издвоил 1000 ф. за Фондот на српската гимназија во Нови Сад-„во спомен на неговата рано почината ќерка Ленка“. Благодарение на донациите (380.000 круни), 1898 година подигната била трикатница на домот на Српската образовна установа за девојки во Будимпешта-Просветната црква Св. Мајка Ангелина - „Ангелинеум“. Зградата се наоѓала на главната улица на Пешта. Дунѓерски го составил „Основното писмо“ за неговата донација, кое било објавено во 1905 година. донирал 50.000 круни на санаториумот „Кралица Елизабета“ во Будимпешта за болни од туберкулоза и 30.000 круни на Црвениот крст во Србија и Црна Гора за време на балканските војни. Како голем патриот и донатор, Привредник донирал 100.000 круни на Српската стопанска асоцијација. Во 1902 година донирал 1000 к. на српскиот женски интернат во Загреб. Тоа била негова компензација, како член на Управниот одбор на Српска банка во Загреб. Тој помагал на српскиот учителски дом во Нови Сад во 1913 година, со 1.000 прилози.

Литература

• Народна енциклопедија - Станоје Станојевиќ, Загреб, 1925 - 1929 год .
• Историски весник Vol., Историски институт, Белград, 2005 г

Надворешни врски

• Империја на Дунѓерските, „Глас јавности“, 29 јануари 2001 г. )
• Најбогатиот Србин на своето време (Време, 09.04.2015) Архивирано на 18 март 2017 г.
• Митот и реалноста на Гете Дунѓерски („Вечерње новости“, 5 септември 2015 година)
• Лазар, најбогатиот Србин на своето време („Вечерње новости“, 06.09.2015)