Економија на Црна Гора
Економијата на Црна Гора спаѓа во групата на новопојавените пазарни економии.
| Економија на Црна Гора | |
|---|---|
 | |
| Валута | Евро (EUR) |
| Фискална година | Календарска година |
| Трговски организации | ЦЕФТА, СТО |
| Статистика | |
| БДП | ▲$5.389 милијарди (ном. 2018)[1] ▲$11.75 милијарди (ПКМ, 2018)[1] |
| Пораст на БДП | 2.9% (2016) 4.7% (2017) 3.8% (2018e) 2.8% (2019f) [2][3] |
| БДП/жит. | ▲$8,644 (2018 )[1] ▲$18,861 (2018 )[1] |
| БДП по сектор | Земјоделство: 7,5% Индустрија: 15,9% Услуги: 76,6% (2016)[3] |
| Инфлација | 1,9% (2019 )[1] 2,8% (2018)[1] 2,4% (2017)[3] |
| Сиромашно население | 8,6% (2013)[3] |
| Џиниев коефициент |  31.9 medium (2014, Светска банка)[4] |
| Работна сила | 273,200 (2017 )[3] |
| Работна сила по занимање | Земјоделство: 7.9% Индустрија: 17.1% Услуги: 75% (2017 )[3] |
| Стапка на невработеност | 16.1% (2017 )[3] |
| Просечна бруто плата | $906 (јули 2017)[5] |
| Просечна нето плата | $605 (јули 2017)[5] |
| Водечки индустрии | челик, алуминиум, земјоделска обработка, стока за широка потрошувачка, туризам |
| Ранг според Индекс на леснотија | 51-во (2017)[6] |
| Надворешност | |
| Извоз | ▲ $422.2 милиони (2017 )[3] |
| Извозни добра | N/A |
| Главни извозни партнери |  Србија 22.7%  Хрватска 22.7%  Словенија 7.8% (2012 )[7] |
| Увоз | ▲$2.618 милијарди (2017)[3] |
| Увозни добра | Храна, нафтени производи, природен гас, облека, индустриски производи. |
| Главни увозни партнери | Србија 29.3%  Унгарија 10.9%  Грција 8.7%  Кина 7.1% (2012 )[8] |
| Странски директни инвестиции | ▼ $737.7 милиони (31 декември 2017 )[3] ▼ Странски: $39.77 милиони (31 декември 2017 )[3] |
| Бруто надворешен долг |  $2.516 милијарди (31 декември 2017 )[3] |
| Јавни финансии | |
| Јавен долг | 67.2% од БДП (2017)[3][note 1] |
| Приходи | $1.78 милијарди (2017)[3] |
| Расходи | $2.05 милијарди (2017)[3] |
| Кредитен рејтинг | Стандард и Пурс:[9] BB+ (домашен) BB (надворешен) BB+ (Проценка) Outlook: Negative[10] Moody's:[10] Ba3 Outlook: Negative |
| Девизни резерви | ▲ $1.077 милијарди (31 декември 2017 )[3] |
| Главен извор на податоци: Светска книга на факти на ЦИА Сите вредности, освен ако не е запишано поинаку, се во ам. долари | |
Историја
уредиЦрна Гора ги направила своите први чекори кон индустриската економија кон XX век. Причините за ова релативно доцнење лежат во малото население, недостигот на суровини, неразвиената сообраќајна мрежа и релативно ниската стапка на инвестиции. Сепак, ова доцнење во индустријализацијата имало свои позитивни ефекти - Црна Гора преживеала како специфична еколошка оаза. Првите фабрики биле изградени во Црна Гора во првата деценија на 20 век, по што следувале дрвни мелници, рафинерија за нафта, пиварница и електрични централи. Оваа кратка еволуција на индустриската економија била прекината од нови војни - Прва балканска војна (1912-1913), по што следувале Првата светска војна и Втората светска војна. Помеѓу двете светски војни, земјоделството ја задржало својата доминантна позиција во националната економија, додека единствените преостанати индустриски постројки биле дрвни мелници, фабрики за тутун, пиварници и солани.
Црна Гора како дел на СФР Југославија
уредиЕкономијата постигнала голем напредок по Втората светска војна, бидејќи Црна Гора станала дел од СФРЈ. Во периодот по Втората светска војна, Црна Гора доживеала период на брза урбанизација и индустријализација. Се појавил индустриски сектор за производство на електрична енергија, челик, алуминиум, рударство, шумарство и преработка на дрво, текстил и производство на тутун, додека трговијата, а особено туризмот станале сè поважни до крајот на 1980-тите.
Црна Гора како дел на СР Југославија
уредиПоради својата поволна географска местоположба (пристап до Јадранското Море и Скадарското Езеро), Црна Гора станала центар за шверцска активност. Целокупното црногорско индустриско производство било запрено, а главната економска активност на републиката станала шверц на кориснички стоки - особено бензин и цигари, кога нивните цени особено се зголемиле. Ова станало де факто легализирана практика и траело со години. Во 1997 година, Мило Ѓукановиќ ја презел контролата над владејачката партија ДПС и започнал со прекин на врските со Србија. Тој ги обвинил политиките на Слободан Милошевиќ за севкупниот пад на црногорската економија. Возвратната инфлација ја натерало црногорската влада да ја доларизира економијата, усвојувајќи ја германската марка еднострано, и инсистирајќи на поголема контрола врз економската судбина на земјата. Ова на крајот резултирало со создавање на Србија и Црна Гора, лабава унија во која црногорската влада имала доминантна одговорност за своите економски политики.
Ова било проследено со спроведување на побрза и поефикасна приватизација, усвојување на реформаторско законодавство, воведување на ДДВ. Кога германската марка била заменета со еврото, и покрај приговорите од Брисел, еврото станала официјална валута на земјата. Владата воспоставила среднорочен план за економски реформи, популарно нарекуван „Агендата“.
И покрај спроведувањето на реформските закони и приватизацијата на повеќето компании во јавна сопственост, животниот стандард на Црногорците во овој период значително не се подобрил. Владата, предводена од Мило Ѓукановиќ, вината за бавниот напредок ја префрлила на Србија. Некои аргументи за поддршка на оваа позиција биле дека надворешниот долг е поголем во Србија за една третина, а дека невработеноста е значително пониска во Црна Гора. Исто така, се тврдело дека проблематичната соработка на српската влада со Хашкиот трибунал за воени злосторства, тековниот процес на статусот на Косово и општите политички превирања во Србија ја попречуваат привлечноста на Црна Гора за инвеститорите и го одложуваат својот напредок кон полноправно членство во Европската унија и НАТО.
Црна Гора како самостојна држава
уредиРеферендумот за независност се одржал на 21 мај 2006 година, во кој народот на Црна Гора гласал со видно мнозинство во корист на независноста на Црна Гора од Србија. По референдумот за независност, црногорската економија продолжила да се трансформира, со прогласена цел да стане елитно туристичко одредиште и да се приклучи кон Европската унија. Биле направени напори за привлекување странски инвеститори во туризмот, како и во големи инфраструктурни проекти, кои се потребни за да се олесни развојот на туризмот.
Црна Гора доживеала бум во недвижности во 2006 и 2007 година, кога богатите Руси, Британци и други започнале да купуваат имот на црногорскиот брег. Црна Гора, од 2008 година, добила повеќе странски инвестиции по глава на жител отколку која било друга нација во Европа. Поради странските директни инвестиции, црногорската економија пораснала со многу брзо темпо во последниве години. Сепак, рецесијата на крајот на 2000-тите неизбежно го забавила растот, бидејќи најголемите гринфилд инвестиции (развој на Велика Плажа, Ада Бојана, Буљарица, Јаз, изградба на автопатот Бар-Бољаре, нови електрани) можело да се одложи. Рецесијата, исто така, сериозно наштетила на фабриката за алуминиум во Подгорица, изградена во 1969 година и најголем единствен учесник во БДП и главен извозник.
Во првата половина на 2012 година, Црна Гора извезила стоки (претежно метали) во вредност од 182,3 милиони евра, што е за 14,6% помалку во однос на истиот период од претходната година. Главните извозни партнери биле Хрватска (47,2 милиони евра), Србија (36,8), Босна и Херцеговина и Унгарија (12,7). Увозот (претежно храна, нафта и електрична енергија) изнесувал 864,9 милиони евра, што е за 2,6% повеќе од истиот период претходната година. Најголеми увозни партнери биле Србија (249,2 милиони евра), Грција (73), Босна и Херцеговина (59,8)[11].
Банкарскиот сектор на Црна Гора е високо концентриран со висок удел на странски капитал. Банките во Црна Гора обично функционираат како универзални банки, обезбедувајќи малопродажни и корпоративни банкарски производи и услуги. Во текот на последните години (2007-2016), банките привлекуваат депозити од резидентите и нерезидентите. Поголемиот дел од банките нудат сметки за нерезиденти, обично на физички и правни лица[12].
Даночен систем
уредиОд 2007 година, Црна гора применува систем на рамен данок при оданочувањето на доходот од плати, пензии, камати и дивиденди. Првобитно, даночната стапка изнесувала 15%, во 2009 година била зголемена на 12%, а во 2010 година била намалена на 9%, со што се изедначила со данокот на добивка. Во февруари 2013 година, рамниот данок бил напуштен и заменет со прогресивно оданочување. Притоа, стапката на данокот на доход изнесува 9% за приходите до 720 евра месечно и 15% за приходите над 720 евра месечно. Одредени приходи, како што се приходите од лични услуги, подлежат на оданочување по стапка од 9% на даночна основа која е еквивалентна на 70% од приходот. Приходот од каматата која е исплатена на нерезидент подлежи на оданочување од 5%.[13] Дополнителниот приход објавен во годишната даночна пријава исто така е предмет на даночна стапка од 9%.[14][15] На 1.11.2020 година прогресивниот данок бил замрзнат на 36 месеци, до 1 јануари 2023 година.
Со даночната реформа од 2013 година, општата стапка на ДДВ се зголемила од 17% на 19%, а за да се подобри даночниот систем и да се создаде поефикасен механизам за прибирање на јавни приходи биле донесени Законот за превенција од нелегален бизнис и Законот за данок на недвижен имот. Покрај општата стапка на ДДВ, за одредени производи се применуваат и две повластени стапки од 0% и 7%. За време на Светската финансиска и економска криза, Црна Гора вовела „кризен данок“ на бруто-платите поголеми од 720 евра по даночна стапка од 15%, која подоцна била намалена на 13%. Исто така, за да се зголемат јавните приходи, биле донесени и други мерки, како: била зголемена стапката на придонесот за здравствено осигурување на товар на работодавецот за 0,5%; постепено биле зголемени акцизите на цигарите; бил воведен данок на кафе и на добивките од игри на среќа; и била утврдена наменска такса од 7 центи по литар гориво за финансирање на изградбата на автопат и за стимулирање на врвниот спорт.[15]
Надворешни врски
уреди| „Економија на Црна Гора“ на Ризницата ? |
Белешки
уреди- ↑ податоците го опфаќаат општиот владин долг и ги вклучуваат должничките инструменти издадени (или поседувани) од страна на владините субјекти, освен државната каса; податоците вклучуваат јавниот долг што го поседуваат странски субјекти; податоците ги вклучуваат долгот издаден од субнационални субјекти, како и внатрешниот долг; внатрешниот владин долг се состои од задолжувања на државните обврзници од вишоците во социјалните фондови, како што се пензиите, медицинската нега и невработеноста; должничките инструменти за социјалните фондови не се продаваат на јавни аукции
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „World Economic Outlook Database, October 2018“. IMF.org. International Monetary Fund. Посетено на 19 March 2019.
- ↑ „January 2019 Global Economic Prospects -- Darkening Skies p. 74“ (PDF). openknowledge.worldbank.org. World Bank. Посетено на 19 March 2019.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 „The World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Архивирано од изворникот на 2020-05-05. Посетено на 23 January 2019.
- ↑ „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Посетено на 23 January 2019.
- ↑ 5,0 5,1 „Prosječne zarade (Plate) Jul 2017.godine“. monstat.org (Montenegrin). 30 August 2017. Посетено на 12 September 2017.
- ↑ „Ease of Doing Business in Montenegro“. Doingbusiness.org. Посетено на 2017-01-23.
- ↑ „Export Partners of Montenegro“. CIA World Factbook. 2012. Архивирано од изворникот на 2016-10-02. Посетено на 2013-06-21.
- ↑ „Import Partners of Montenegro“. CIA World Factbook. 2012. Архивирано од изворникот на 2018-10-19. Посетено на 2013-07-24.
- ↑ „Sovereigns rating list“. Standard & Poor's. Посетено на 26 May 2011.
- ↑ 10,0 10,1 Rogers, Simon; Sedghi, Ami (15 April 2011). „How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating“. The Guardian. Посетено на 31 May 2011.
- ↑ B92, Crna Gora najviše uvozi iz Srbije, 26.07.2012
- ↑ Offshore Banking in Montenegro
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2013-12-03. Посетено на 2019-04-03.
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 12 јуни 2018. Посетено на 2019-04-03.
- ↑ 15,0 15,1 „Deloitte, Montenegro Highlights 2013 (пристапено на 26.4.2020)“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-08-16. Посетено на 2020-10-07.