Андрија Хебранг (татко)
Андрија Хебранг (22 октомври 1899 – 11 јуни 1949 година[1]) ― југословенски комунистички револуционер и политичар од хрватска народност. Како член на Комунистичката партија на Југославија до неговото разрешување, тој ја извршувал функцијата 4. секретар на Централниот комитет на Комунистичката партија на Хрватска.
| Андрија Хебранг | |
|---|---|
| |
| Андрија Хебранг (носејќи партизанка) | |
| 4. претседател на Сојузот на комунистите на Хрватска | |
| На должноста 1942 – октомври 1944 | |
| Претходник | Владимир Поповиќ |
| Наследник | Владимир Бакариќ |
| Министер за индустрија | |
| На должноста 7 март 1945 – 13 јуни 1946 | |
| Претходник | Јурај Шутеј |
| Наследник | Борис Кидрич |
| Претседател на Економскиот совет | |
| На должноста 7 март 1945 – 1947 | |
| Претходник | воспоставена функција |
| Претседател на Комисијата за планирање | |
| На должноста 13 јуни 1946 – 8 јануари 1948 | |
| Претходник | воспоставена функција |
| Комисионер за трговија и индустрија | |
| На должноста 31 октомври 1944 – 7 март 1945 | |
| Претходник | воспоставена функција |
| Наследник | распуштена функција |
| Лични податоци | |
| Роден(а) | 22 октомври 1899 Бачевац, Хрватска и Славонија, Австроунгарија |
| Починал(а) | 11 јуни 1949 (возр. 49) Белград, НР Србија, СФРЈ |
| Партија | Комунистичка партија на Југославија |
| Сопружник | Олга Хебранг (моминско Штраус) |
| Деца | Андрија Хебранг Бранко Хебранг Дуња Хебранг |
| Занимање | Политичар, револуционер |
| Награди | Орден на народното ослободување Орден на народни заслуги Партизанска споменица 1941 Орден „Кутузов“ (I) Орден на Братството и единството (I) |
| Воена служба | |
| Припадност | Југославија (1941–1948) |
| Род | Југословенски партизани |
Ран живот
уредиАндрија Хебранг е роден во Бачевац во семејството на Андрија Хебранг и Цела Штрасер. Во Првата светска војна бил стациониран во Осиек, Загреб, а на крајот на боиштата во Горица, каде останал до крајот на војната. Недолго потоа, во 1919 година, тој се приклучил на Комунистичката партија на Југославија[2] и сериозно се вклучил во социјалистичките политички каузи.
Политичка вклученост
уредиСтанал член на Социјалистичката работничка партија на Југославија (комунисти) во 1919 година во Осиек, се истакнал и бил член на Месниот комитет на КПЈ за Загреб. Во 1920 година, југословенската влада го забранила Обзан од Комунистичката партија. Меѓутоа, нерешеното хрватско прашање било многу поопасно за власта од комунистичката активност. На почетокот на 1923 година комунистите незаконски ја основале Самостојната работничка партија на Југославија. Истата година Хебранг се доселил во Загреб. Прво бил уапсен за улични демонстрации во март 1924 година, по што поминал неколку дена во затвор. На изборите во 1925 година, Независната работничка партија освоила само 1,1% од гласовите и останала без место во државното Собрание. Следната година, Хебранг се приклучил на Управниот одбор на огранокот на Синдикатот на приватните вработени како благајник, а пред нивниот конгрес во октомври 1927 година бил исклучен од синдикатот и администрацијата. Во 1928 година со Пантовчак претседавале на VIII. конференција на загрепските комунисти каде заедно со Тито се спротивставил на фракционерските борби во партијата. Победата на нивната антифракционерска струја, со поддршка на Антун Маврак, секретар на Покраинскиот комитет на КПЈ за Хрватска и Славонија, овозможило консолидација на партиските редови.
Хебранг бил назначен за пратеник на Месниот комитет на Загреб на априлската седница на Коминтерната во Москва, но бил уапсен на 13 април 1928 година додека ја минувал границата. Тој бил тримесечен притвор за „скитништво и комунизам“, но набрзо бил ослободен поради недостиг на докази. Бил протеран во Бачевац, но илегално се вратил во Загреб, каде по убиството на Павле Радиќ и Ѓуро Басаричко, ранувањето на Иван Пернар и Иван Гранѓа и смртоносното ранување на Стјепан Радиќ во Народното собрание на 20 јуни 1928 година, работата на Партијата се интензивирала. По атентатите, протестите што следеле го засилиле полицискиот прогон на противниците на режимот, особено на членовите на ХСС и на комунистите.
Затвор (1928–1941)
уредиВо меѓувреме, во Загреб, раководството на Работничкото културно друштво, чиј член бил Хебранг, бил уапсено и одлежало еден месец затвор. Во исто време, тој пет години бил протеран во Бачевац, но штом околностите дозволиле, нелегално се вратил во Загреб. Хебранг бил повторно уапсен на 7 септември 1928 година, заедно со Михаил Вранеш, во Загреб, пред куќата на улицата „Гундулиќева“, каде што се наоѓала тајната партиска архива. Бидејќи бил уапсен со компромитирачки писма и документи, бил одведен во истражен затвор. Во тоа време, комунизмот, според Законот за државна заштита, било окарактеризирано како државен удар, што оневозможило поблаго казнување на Хебранг. На судењето во Белград, тој не ја признал својата поврзаност со Комунистичката партија, туку се прогласи за комунист по убедување. Бидејќи неговата комунистичка дејност била неспорно докажана, Државниот суд за заштита на државата го осудил на 13 ноември 1928 година на 12 години затвор. Го праќаат на издржување на казната во Лепоглава, но кон крајот на 1933 година, заедно со други политички затвореници, комунисти, бил префрлен во Сремска Митровица, бидејќи по штрајкот во Лепоглава управата на казнено-поправниот дом решила да ги собере политичките затвореници на едно место.
Втора светска војна
уредиВо 1942 година, тој бил заробен од усташите во куќата на Иван Сребрењак и испратен во концентрациониот логор „Стара Градишка“, каде што подоцна бил разменет заедно со неговата идна сопруга Олга за неколку усташки службеници.[3] Тој отпатува во Бихаќ за да присуствува на Антифашистичкиот совет на националното ослободување на Југославија (АВНОЈ). Тој, исто така, помогнал во создавањето на Земскиот антифашистички совет на националното ослободување на Хрватска (ЗАВНОХ) и служел како потпретседател.[3] На 20 септември 1943 година, ЗАВНОХ еднострано издала декларација дека Истра, Риека и Далмација заземени од Италија, се дел од Хрватска без претходно одобрение на националниот АВНОЈ, што го налутило југословенскиот водач Тито.[3]
На третото заседание на ЗАВНОХ, одржано на 8-9 мај во Топушко, биле усвоени неколку резолуции кои дополнително го налутиле Тито. Тие вклучуваат отвореност за продолжување на веронауката во училиштата и увертира кон слободниот печат.[3] Во септември 1944 година, извршниот одбор на ЗАВНОХ ја основал Телеграфската агенција на Хрватска (ТАХ). Тито веднаш испратил телеграма до Хебранг на 17 септември:
- Веднаш прекинете со работата на оваа таканаречена телеграфска агенција - ТАХ. Што воопшто значи ова? Со полна сила се лизгате во сепаратизам. Зарем не сфаќате дека дури и сојузните држави имаат единствена телеграфска агенција. Нека твој пример биде Советскиот Сојуз ако не друг.[4]
Следниот ден Тито испратил и телеграма до Едвард Кардељ:
- Итно патувај во Хрватска. Тие создаваат неверојатен идиотизам. Прво, ЗАВНОХ донесол резолуција според која веронауката е задолжителен предмет во училиштата. Второ, тие основале некоја телеграфска агенција - ТАХ. Сето ова покажува дека сепаратистичките тежнеења се прилично силни и тоа важи за нашите другари. Со ова нема шегување, затоа што ќе треба да ги преземеме најострите мерки. За сето ова го обвинувам Андрија. Направете прашања и ако Андрија не е на ова мислење, веднаш ќе треба да го смениме од функцијата секретар на ЦК [Централниот комитет].[4]
По Втората светска војна
уредиИндустријализација
уредиПетгодишен план
уредиИндустријализацијата била најзначајната постапка во економскиот развој на СР Хрватска, бидејќи комунистите ја промовирале индустријализацијата како главен фактор за брз развој. По постапката на обновување, започнала постапката на индустријализација и електрификација врз основа на советскиот модел. Целата економија, создавањето систем и формулирањето на стратегијата за развој во Петгодишниот план, бил задолжен на Андрија Хебранг. Како претседател на Советот за економија и претседател на Комисијата за планирање, Хебранг бил задолжен за сите министерства кои се занимавале со економијата. Покрај Тито, Едвард Кардељ и Александар Ранковиќ, тој бил највлијателната личност во Југославија. Како шеф на целата економија, Хебранг го завршил својот петгодишен план во зимата 1946–47 година, кој бил одобрен од владата во пролетта 1947 година. Поради недостаток на знаење, Планот го копирал советскиот модел. Фабриките што биле градени побрзо биле фабрики од секторот на тешката и воената индустрија, од кои најпознати во СР Хрватска биле „Раде Кончар“ и „Првомајска“.
Хебранг во петгодишниот план сакал да го зголеми индустриското производство за пет пати и земјоделското производство за 1,5 пати, да го зголеми БДП по глава на жител за 1,8 пати и националните приходи за 1,8 пати. Планот вклучуваше и зголемување на квалификуваните работници, од 350.000 на 750.000. За СР Хрватска, било одлучено нејзиното индустриско производство да биде зголемено за 452%. Брзиот развој на индустријата барал голем број работници, па така од 461.000 работници во 1945 година, во 1949 година имало 1.990.000 работници. На 17 јануари 1947 година, Кардељ изјавил пред Централниот комитет на Комунистичката партија на Хрватска дека Југославија ќе биде индустриски посилна од Австрија и Чехословачка. И Кардељ и Бакариќ се залагале за развој на лесната индустрија, наместо идејата на Хебранг за индустрија која ќе му служи на земјоделството.[5]
Последни години и смрт
уредиОколу почетокот на Расколот Тито-Сталин во 1948 година, Хебранг бил осомничен дека е главен кандидат на Сталин за замена на Тито.[2] Така, Хебранг бил ставен на црниот список на југословенската комунистичка партија и исклучен. До март неговите телефони биле прислушувани, а во април бил ставен во домашен притвор, ослободен од сите службени должности. Во мај, тој бил обвинет дека соработувал со усташите и гестапо за да ја саботира Југославија и да шпионира за Советите по раскинувањето на Тито со Јосиф Сталин.
Хебранг бил уапсен во Белград од агенти на УДБА и обвинет за бројни предавства, додека неговата сопруга и малите деца биле ставени во домашен притвор. Исчезнал под сомнителни околности. Службеникот на УДБА, Милорад Милатовиќ, кој бил одговорен за случајот за Хебранг, во 1952 година тврдел дека Хебранг извршил самоубиство во затворот Главњача во Белград на 11 јуни 1949 година, но неговото тело никогаш не било пронајдено и не била поднесена службена потврда за смртта. Во доцните 1980-ти, неколку историчари објавиле дека Хебранг бил убиен во неговата затворска ќелија во Белград од политички причини.[6]
По смртта
уреди
Недолго по апсењето на Хебранг, неговата сопруга Олга била осудена на дванаесет години затвор, а неговите деца биле испратени да живеат со неговата сестра Илона во Загреб. Неговото семејство го сменило презимето бидејќи власта ги ставила на црн список сите со презимето Хебранг. Во 1992 година, владата на Република Хрватска го рехабилитирала Хебранг како „жртва на комунизмот“. Неговите синови Андрија и Бранко биле активни во напорите за рехабилитација на нивниот татко и враќање на неговите посмртни останки.[7]
Наследство
уредиУлица во центарот на Загреб, улица „Андрија Хебранг“, е именувана по Хебранг.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Banac, Ivo. With Stalin against Tito: Cominformist splits in Yugoslav Communism p. 122.
- ↑ 2,0 2,1 „100th Anniversary of the Birth of Andrija Hebrang“. posta.hr. Хрватска пошта. Архивирано од изворникот на 2014-04-08. Посетено на 18 април 2024.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Tanner (1997), p. 164
- ↑ 4,0 4,1 Novak, Božidar (2006). „O ulozi i važnosti Hine u hrvatskome medijskom prostoru“. Medijska istraživanja (хрватски). 12 (1): 117–121. Посетено на 18 април 2024.
- ↑ Banac, Ivo (1990). Sa Staljinom protiv Tita. Zagreb: Globus.
- ↑ Lukic, Rénéo; Lynch, Allen (1996). Europe from the Balkans to the Urals: the disintegration of Yugoslavia. Oxford University Press. стр. 75. ISBN 0-19-829200-7.
- ↑ Rehabilitiran Andrija Hebrang Архивирано на 9 октомври 2011 г., arhiva.net.hr; 13 април 2009; пристапено на 18 април 2024.
Извори
уреди- Tanner, Marcus (1997). Croatia: A Nation Forged in War. Yale University Press. ISBN 0-300-07668-1.