Теба (Египет)

Теба (старогрчки: Θῆβαι, Тебај), на древните Египќани позната како Васет или Уасет, била антички египетски град кој се наоѓал покрај Нил околу 800 км јужно од Средоземното Море. Неговите урнатини лежат во современиот египетски град Луксор. Теба била главниот град на четвртата горна египетска област (област Жезло) и била главен град на Египет долги периоди во времето на Средното Кралство и Новото Кралство. Градот бил близу до Нубија и Источната пустина, со своите вредни минерални суровини и трговски патишта. Таа била култен центар и најславниот град на древен Египет за време на нејзиниот најславен ден. Наоѓалиштето на Теба вклучува области и на источниот брег на Нил, каде што стојат храмовите Карнак и Луксор и каде се наоѓал градот; и западниот брег, каде што може да се најде некропола на големи приватни и кралски гробишта и погребални комплекси.

Теба

Waset Θῆβαι
Столбовите на Големиот хипостилски ходник во делото „Светата земја Сирија, Идумеја, Арабија, Египет и Нубија“
Место	Луксор, Област Луксор, Египет
Област	Горен Египет
Координати	25°43′14″N 32°36′37″E
Вид	Населба
Неважечки статус
Службен назив: Древна Теба со нејзината некропола
Тип:	Културно
Критериуми:	I, III, VI
Прогласено:	1979 (Трета сесија)
Број	87
Регион:	Арапски земји

Топонимија

wꜣs.t „Градот на жезолот“ во хиероглифи

wꜣs.t „Градот на жезолот“ во хиероглифи

niw.t rs.t „Јужниот Град“ во хиероглифи

iwnw-sm’ „Хелиополис на Југот“ во хиероглифи

Египетското име за Теба било „вст“ (wꜣs.t), „Град на wꜣs, на жезолот на фараоните, долго стап со главата на животно и чаталеста основа. Од крајот на Новото Кралство, Теба била позната на египетски како „нивт-имн“ (niwt-'imn), „Градот Амун“, поглаварот на тебанското божјо тројство чии други членови биле Мут и Консу. Ова име на Теба се појавува во Библијата како „Но Амон“ (נא אמון) во Книгата на Нахум и исто така како „Но“ (נא) спомнати во Книгата на Езекил и на Еремија.

Теба е латинизирана форма на старогрчки: Θῆβαι, хеленизиран облик на демотскиот египетски т'џпт („храмот“), што се однесува на jpt-swt; храмот сега е познат по арапското име Карнак („утврдено село“), на североисточниот брег на градот. Рано уште од хомеровата Илијада, Грците ја разликувале египетската Теба како „Теба на стоте порти“ (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, Тебаи хекатомпилои или „Сто-портна Теба“, наспроти „Теба на седумте порти“ (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, Тебаи Хепта Пилори) во Боетија, Грција.

Особености

Географија

Теба се наоѓала покрај бреговите на реката Нил во средниот дел на Горниот Египет околу 800 км јужно од Делта.

Историја

Старо кралство

Тебанската некрoпола

Теба била населена од околу 3200 година п.н.е. Таа била истоимената престолнина Васет, четвртата горно египетска област. Во тоа време таа била сè уште мало трговско место, додека Мемфис служел како кралска резиденција на фараоните од Старото Кралство. Иако ниту ниедни градби не преживеале во Теба постари од делови од храмовиот комплекс Карнак што може да датираат од Средното Кралство, во Карнак е пронајден долниот дел од статуата на фараонот Ниусере од 5-та династија. Друга статуа која била посветена од 12-тиот династиски крал Сенусрет можеби е узурпирана и повторно користена, бидејќи статуата има картуш на Ниусере на својот појас. Бидејќи седуммина владетели на 4-та до 6-та династија се појавуваат на карначкиот кралски список, можеби барем имало храм во тебанскиот крај кој датирал од Старото Кралство.

Прв среден период

До 2160 година п.н.е., нова линија на фараони (Деветтата и Десеттата династија) ја консолидирале контролата над Долен Египет и северните делови на Горниот Египет од нивниот главен град во Ираклеополис Магна. Соперничка линија (Единаесеттата династија), со седиште во Теба, управувала со преостанатиот дел од Горниот Египет. Тебанските владетелите очигледно биле потомци на принцот на Теба, Интеф Постариот. Неговиот можен внук Интеф I бил првиот од семејството што во животот поседувал делумна фараонска титула, иако неговата моќ не се протегала многу подалеку од општата тебанска област.

Трет среден период

Контролата на локалните работи имала тенденција сè повеќе и повеќе да оди во рацете на првосвештениците на Амун, така што за време на Третиот среден период, Првосвештеникот на Амун извршил апсолутна моќ над Југот, противтежа на 21-та и 22-та династија кралеви кои владееле од Делтата. Бракот и посвојувањето ги зајакнале врските меѓу нив, ќерките на таниските кралеви се вметнале како Божја сопруги на Амун од Теба, каде што имале поголема моќ. Тебанското политичко влијание се намалило само во доцниот период.

До околу 750 година пред нашата ера, Кушијците (Нубијците) го зголемувале своето влијание врз Теба и Горниот Египет. Куш, поранешната колонија на Египет станала своја империја. Во 721 година п.н.е., кралот Шабака на Кушитите ги победил комбинираните сили на Осоркон IV (22-ра династија), Пефтџаувибаст (23-та династија), Бакенранеф (24-та династија) и повторно го обединил Египет. Неговото владеење видело значителна количина на градежни работи преземени низ целиот Египет, особено во градот Теба, што го направил главен град на неговото кралство. Во Карнак, тој подигнал розова гранитна статуа од него како носи Пхент (двојната круна на Египет). Тахарка остварил многу значајни проекти во Теба (пр. Киоскот во Карнак) и Нубија, пред Асирците да започнат да водат војна против Египет.

Македонско-римски период

Релјеф во храмот Хатор, Деир ел-Медина (изграден за време на Птоломејската династија)

Добрата врска на Тебанците со централната моќ на Северот завршила кога домородните египетски фараони конечно биле заменети со Македонци, предводени од Александар Велики. Тој ја посетил Теба за време на прославата на фестивалот Опет. И покрај добредојдената посета, Теба станала центар за несогласување. Кон крајот на третиот век п.н.е., Хугронафор (Хорвенефер), можеби со нубинско потекло, водел востание против Птоломеите во Горниот Египет. Неговиот наследник, Анхмакис, имал големи делови на Горниот Египет до 185 година п.н.е. Овој револт бил поддржан од тебанското свештенство. По задушувањето на револтот во 185 година п.н.е., Птоломеј V, имајќи потреба од поддршка од свештенството, им простил.

Половина век подоцна, Тебанците повторно се кренале, издигнувајќи некој Харсиеси на престолот во 132 година п.н.е. Харсиеси, откако земал средства од кралската банка во Теба, побегнал следната година. Во 91 година п.н.е. избувнал уште еден револт. Во следните години, Теба била покорена, а градот бил претворен во урнатини.

За време на римското владеење (30 п.н.е.-349 н.е.), преостанатите заедници се групирале околу столбот на храмот Луксор. Теба станала дел од римската провинција Тебаис, која подоцна се разделила во Тебаис Супериор, во центарот на градот, а Тебаис Инфериор, со центарот на Птоломеис Хермиу. Римска легија била со седиште во храмот Луксор во времето на римските кампањи во Нубија. Градењето не дошло до нагло запирање, но градот продолжил да опаѓа. Во првиот век од нашата ера, Страбон ја опишал Теба како смалена како едно обично село.

Поважни места

Источна Теба:

Главниот влез во Карнак со страничните сфинги со глави на овен

Обелиск, рамзесовата статуа и Великиот столб на храмот Луксор со суптилен портокалов сјај

• Античка вградена област
• Голем храм на Амун кај Карнак (староегипетски Та-опет). Сепак, втората по големина верска зграда досега изградена, таа била главната куќа на богослужба за Амун, патроножјето на Теба и резиденцијата на моќното свештенство Амун. Она што го издвојувало од многуте храмови во Египет е должината на времето кога е изградено (повеќе од 2.000 години, почнувајќи од Средното Кралство). Главните одлики на овој храм се нејзините десет големи столбови, Големата хипостилска сала, свето езеро, под-храмови, бројни светилишта и повеќекратни обелисци. Тој бил најважниот храм за мнозинството од древно-египетската историја.
• Храм Луксор (Ипет ресит). За разлика од другите храмови во Теба, тој не е посветен на култен бог или обожена верзија на кралот во смртта. Наместо тоа, таа е посветена на подмладување на краловладеењето; можеби е таму каде што многу од фараоните на Египет биле крунисани. Станува збор за средиште на „Фестивалот Опет“, каде што светата барка на Тебанското тројство патувало од Карнак до храмот Луксор, истакнувајќи го побожното значење на повторното крунисување на фараонот.
• Храмот на Консу
• Храмот на Мут
• Храмот на Монту
• Авенија на Сфингите

Западна Теба:

Сонцето го осветлува смртниот храм на Хатшепсут во Деир ал Бахри

Влезот во КВ19, гробница на Ментухерхепешеф во Долината на кралевите

• Село Деир ел-Медина
• Палата комплекс - Малката
• Меморијален храм на Рамзес
• Светиот храм на Аменхотеп III
• Светиот храм на Хатшепсут
• Светиот храм на Сети I
• Светиот храм на Рамзес III
• Долината на кралевите
• Долината на кралиците
• Гробници на благородниците

Културно наследство

Во 1979 година, урнатините на древна Теба биле класифицирани од УНЕСКО како место за светско културно наследство. Двата големи храмови - Луксор и Карнак — и Долината на кралевите и Долината на кралиците се меѓу најголемите достигнувања на Стариот Египет.

Од 25 октомври 2018 до 27 јануари 2019 година, Музејот Гренобл организирал со поддршка на Лувр и Британскиот музеј, тримесечна изложба на градот Теба и улогата на жените во градот во тоа време.

Поврзано

Теба, Грција - град со исто име

Надворешни врски

• Повеќе информации за античка Теба, место за светско културно наследство
• Тебански проект на мапирање
• Рамесеум / Архива на дигитални медиуми со античка Теба (фотографии, ласерски скенови, панорами) Архивирано на 26 октомври 2011 г., податоци од египетскиот Врховен совет за антиквитети/партнерство за истражување на CyArk
• Наследството на ИКОМОС со ризик 2001/2002

Претходник Ираклеополис	Египетска престолнина 2060 п.н.е. – ок. 1980 п.н.е.	Наследник Иштауви
Претходник Иштауви	Престолнина на Горен Египет ок. 1700 п.н.е. – ок. 1550 п.н.е.	Наследник Теба како престолнина на обединет Египет
Претходник Теба	Египетска престолнина ок. 1550 п.н.е. – ок. 1353 п.н.е.	Наследник Акетатен
Претходник Акетатен	Египетска престолнина ок. 1332 п.н.е. – 1085 п.н.е.	Наследник Танис