Савек
Савек или Савјак (грчки: Βαμβακόφυτο, Вамвакофито; до 1928 г. Σαβιάκο/ν, Савјако/н[2]) — село во Валовишко, Егејска Македонија, денес во општината Синтика на Серскиот округ, Грција.[3] До денес е населено претежно со Македонци.[4]
| Савек Βαμβακόφυτο | |
|---|---|
  Савек | |
|
Местоположба во областа   Савек | |
| Координати: 41°10.36′N 23°23.35′E / 41.17267° СГШ; 23.38917° ИГД | |
| Земја | Грција |
| Област | Централна Македонија |
| Округ | Серски |
| Општина | Синтика |
| Општ. единица | Валовишта |
| Надм. вис. | 12 м |
| Население (2021)[1] | |
| • Вкупно | 825 |
| Час. појас | EET (UTC+2) |
| • Лето (ЛСВ) | EEST (UTC+3) |
Географија
уредиСелото се наоѓа во Серското Поле, во западното подножкје на планината Шарлија. Лежи на 5 км јужно од Валовишта и на 18,5 км североисточно од Сер.
Историја
уредиВо Отоманското Царство
уредиСпоред истражувањата на Јордан Н. Иванов до пред 200-250 години селото се наоѓало источно од денешното место, во месноста Стариот Савек, на западните падини на Шарлија.[5] Таму денес има параклис „Св. Илија“, изграден врз темелите на постар храм. Подоцна селото се спуштила во месноста Свети Никола, а уште подоцна на денешното место.[3]
Селото се спомнува како Савјак во османлиски пописен дефтер од 1454–55 г. каде се вели дека има 55 христијански семејства, од кои шест биле возглавени од вдовици, а едно семејство било исламизирано.[3] Селото е спомнато и во „Серска хроника“ на отецот Синодин од XVII век: „Во 1622 г. почина отец Маврудис од село Савикон (Σάβικον), човек на 60 години, иконом, кој секогаш ги одржуваше зградите на црквата“. Подолу селото е спомнато како Савјакон (Σαβίακον).[3]
Во XIX век Савек било чисто македонско село во Демирхисарската каза на Серскиот санџак. Црквата „Св. Ѓорѓи“ е преродбеничка. Во 1852 г. патописецот Василиос Николаидис забележал дека Савек има 150 семејства.[3] Во 1876 г. генералниот конзул во Сер, Јоанис Папакостопулос, вели дека Савек има 250 семејства со 1.250 жители.[3] Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. Савјак (Saviak) е село со 260 домаќинства сочинети од 850 жители Македонци.[6][7] Во 1886 г. Николаос Схинас го завел Савек како село со 100 христијански семејства.[3] Во 1889 г. Стефан Верковиќ напишал дека во селото има 285 македонски куќи.[6][8] Истата 1889 година Спиридон Гопчевиќ го спомнува Савјак како село со 460 куќи „Срби“ христијани.[3][9]
Во овој период во селото работела грчката пропаганда.
Во 1891 г. Георги Стрезов напишал:
| „ | Савек, големо село во подножјето на Љаља до Серското Поле; тоа се ноѓа на 11⁄2 час на Ј од Валовишта и е граница меѓу Серско и Демирхисарско. Земјоделци и кираџии. Црква „Св. Никола“, се служи на грчки, и во училиштето учат на грчки. 290 куќи Македонци.[10][11] | “ |
Според Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) во 1900 г. Савек брои 1.600 жители, сите Македонци-христијани.[6][12]
По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. населението на Савјак се состоело од 2.080 жители, од кои 1.120 Македонци под Цариградската патријаршија и 960 Македонци под Бугарската егзархија.[6] Во селото работеле двете пропаганди — бугарската со бугарско основно училиште (1 учител и 40 ученици) и грчката со грчко основно училиште (2 учители и 38 ученици).[13] Во 1910 г. Халкиопулос напишал дека во селото имало 1.140 христијани, од кои 500 егзархисти и 640 патријаршисти.[9] На картата на Кондојанис од 1910 г. селото е обележано како христијанско.[9] Грчка воена статистика од 1912 г. го води селото со 1.250 жители, од кои 650 патријаршисти и 600 егзархисти.[9]
На почетокот на ХХ век борбата меѓу Македонците-егзархисти и Македонците-патријаршисти довела до тепачки и убиства. Откако патријаршистите успеале да се наложат, во црквата се служело само на грчки. Егзархистите не се задоволиле со малата црква „Св. Никола“ над селото, па затоа изградиле друга. До неа во 1911 г. подигнале зграда за бугарско училиште како замена на Толевата куќа која дотогаш се користела за таа цел.[14]
Во Грција
уредиЗа време на Првата балканска војна селото е окупирано од Бугарија, но по Втората балканска војна во 1913 г. е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година населението броело 1.179 жители. До 1915 г. во селото биле доселени 50 дојденци (7 семејства), а 80 лица се иселиле во Бугарија.[9]
На крајот од 1916 г. во Првата светска војна селото е окупирано од бугарската армија. Откако Бугарија изгубила, есента 1918 г. дел од егзархистите се преселиле во Бугарија заедно со војската која се повлекувала.[5] По Нејскиот договор ликвидирани се 37 имоти на жители.[9] Како последица од војната и иселувањата, населението се намалило на само 595 лица.[4]
Властите сакале да го сменат името во Калитеја (Убава глетка на грчки), но тоа име го добило валовишкото Баир Маало[3] и во 1928 г. Савек е преименуван на Вамвакофитон.[15] Во селото се доселиле тројца грчки мажи, дојденци од Турција.[9]
За време на Втората светска војна во март 1941 г. грчки власти испратиле тројца жители во заробеништво на Хиос, ослободени во мај истата година од германска бојска. Во 1942 г. Димитар и Божидар Божикови напишале дека Савек има 166 куќи со околу 1.300 жители. Македонскиот јазик е зачуван „чист и старински“, а момите во селото пееле македонски народни песни.[16] Грчкото владеење го извршило своето влијание врз националната свест на дел од жителите на Савек — гркоманите.[14] Во 1944 г. избегале уште 15-20 семејства. Највеќе потомци на бегалците од Савек денес живеат во Петрич, Кулата, Свети Врач (Сандански).[5]
| Име | Грчки | Ново име | Грчки | Опис |
|---|---|---|---|---|
| Кипарско[17] | Κηπάρσκο | Латомија | Λατομεία[18] | ливади и ниви ЈЗ од Савек меѓу селото и Ќуприја,[17] од Ќуприско со делабиализација на ќ[19] |
| Дебелица[17] | Ντεμπέλιστα | Хондротопос | Χονδρότοπος[18] | местност З от Савяк[17] |
| Секулица[17] | Σεκουλίτσα | Фреар | Φρέαρ[18] | дол[20] З од Савек[17] |
| Савјако[17][21] | Σαβιάκο | Орион | Όριον[18] | рид на СЗ од Савек (79 м)[17][21] |
| Кая[17] | Καγιά | Врахос | Βράχος[18] | возвишение на С од Савек[17] |
Население
уредиЕве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:
| Година | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Население | 1.153 | 1.285 | 1.542 | 1.249 | 1.296 | 1.169 | 1.168 | 1.061 | 825 |
- Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија
Културни и природни знаменитости
уредиНаводи
уреди- ↑ „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
- ↑ „Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας“. Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece. Посетено на 12 април 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Κέππας, Γιώργος Ηλ. „Από το Savjak(1454 μ.Χ.) στο Βαμβακόφυτο“. Βαμβακόφυτο Σιντικής Σερρών. Посетено на 6 ноември 2016.
- ↑ 4,0 4,1 Симовски, Тодор Христов (1998). Населените места во Егеjска Македониjа (PDF). II дел. Скопjе: Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Печатница „Гоце Делчев“. стр. 207. ISBN 9989-9819-6-5.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 27.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
- ↑ Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 136–137. ISBN 954-8187-21-3.
- ↑ Верковичъ, Стефанъ (1889). Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи (PDF). С. Петербургъ: Военная Типографія (въ зданіи Главнаго Штаба). стр. 109.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 „Βαμβακόφυτο (Σάβιακ)“. lithoksou.net. Посетено на 6 ноември 2016.
- ↑ Нарекувајќи ги „Бугари“ под влијание на бугарската пропаганда.
- ↑ Стрезов, Георги (1891). „Два санджака отъ Источна Македония“ (PDF). Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ. Средѣцъ: Държавна печатница. Година Седма (XXXVI): 858.
- ↑ Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 184. ISBN 954430424X.
- ↑ Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 188–189.
- ↑ 14,0 14,1 Божиков, Димитър - баща и Божидар (Тодор) Д. Божиков, Село Савек (Демир-Хисарско), Български юг, Сяр, 17 януари 1942 г.
- ↑ Λιθοξόου, Δημήτρης. Μετονομασίες των οικισμών της Μακεδονίας 1919 - 1971, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
- ↑ Користејќи го зборот „бугарски“ под влијание на бугарската пропаганда.
- ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 „Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 427. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 146): 1044. 1968. Занемарен непознатиот параметар
|month=(help) - ↑ Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 138–139.
- ↑ Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 192.
- ↑ 21,0 21,1 Serrai GSGS (Series); 4439. 1st ed. Lambert conical orthomorphic spheroid Bessel proj. Prime meridians: Greenwich and Athens. "Reproduced from M.D.R. London: War Office. 1944. Text "610/10395." In collections: Greece 1:100k Topographic Maps. Digital Archive McMaster University " ignored (help)