Летопис на Поп Дукљанин

Летопис на Поп Дукљанин, односно Барска генеалогија, се имињата на спорниот историографски труд што се однесува на раната средновековна историја на Јужните Словени, кој му се припишува на еден познат свештеник од Дукља, т.е. Бар, и кој бил објавена во текот на 17 век. век, во делата на Мавро Орбини (1601) и Иван Лучиќ (1666). Во исто време, во средината на 17 век, создадени се две ракописни варијанти, чија природа е исто така оспорувана. Иако постарите истражувачи претпоставувале дека оригиналното дело е создадено веќе во втората половина на 12 век или нешто подоцна, последните анализи тврдат дека генезата на текстот е многу посложена. Денес, научната историографија укажува на различни прашања поврзани со восприемањето на постарите извори и традиции, пред се во дубровничката историографија, почнувајќи од втората половина на XV век. век и во текот на 16 век, со посебен фокус на утврдувањето на природата и значењето на првите споменувања на неименуваниот Дукљанин и неговото дело во тогашната историографија, почнувајќи од Лудовик Кријевиќ Туберон и Марко Марулиќ. Во врска со сложените прашања и генезата на изданието на Орбин и варијантите на ракописите од средината на 17 век. посочена е (по)доцната природа на тие творби, што го отвора патот за дополнително преиспитување и препознавање на постари, познати и непознати извори, чија преработка доведла до создавање на подоцнежната историографска компилација.

Авторство и датум

Делото наводно го создал анонимен „поп Дукљанин“ ( латински: presbyter Diocleas). Делото е зачувано само во латински редакции од 17 век. век. Дмине Папалиќ, благородник од Сплит, пронашол текст што го препишувал во 1509-1510 година, а Марко Марулиќ го превел на латински во 1510 година, со наслов Regnum Dalmatiae et Croatiae gesta. Марво Орбин, дубровнички историчар, го вклучил делото (помеѓу другите дела) во неговото Кралство на Словените ( италијански: Il regno de gli Slavi, околу 1601 година); Иван Лучиќ го направил истото околу 1666 година. години. Овие латински редакции тврдат дека оригиналното дело било напишано на словенски јазик. Ваквите тврдења за неавтентичност се особено популаризирани кој крајот на 20тиот век, по распаѓањето на СФРЈ и следственото распаѓање на квалитетот на живот и следнствено, научните стандарди од една и националистичките присвојувања од друга страна. Така, овој текст не одговара на современата (наметната) нарација скоро на ни една страна во целост, па така, по лесно се отфрла.

Хрониката, напишана на латински, била завршена помеѓу 1299 година и и 1301 година. во Бар (денес во Црна Гора) во тогашното Кралство Србија . Автор е папата Руѓер, свештеник на надбискупијата во Бар, кој најверојатно имал чешко потекло. Се верува дека живеел околу 1300 година. година, бидејќи границите на Босна се спомнати на начин што одговара на анонимниот текст, Anonymi Descriptio Europae Orientalis (Краков, 1916), кој датира од 1308 година. години. Истражување од почетокот на 21 век. век, тие утврдиле дека Руџер бил на својот врвот на својата дејност околу 1296-300 година. година.

Поглавја 1-33. хрониките се засноваат на усни преданија и конструкции на нивните автори; историчарите генерално ги отфрлаат. Сепак, следните три поглавја содржат непроценливи историски информации за овој временски период. И покрај неговата хагиографска природа, поглавје 36 (за Свети Јован Владимир), резиме на старата хагиографија од 1075-1089 година. (кога династијата Војислављевиќ се обидела да добие кралски обележја од папата и да ја подигне Барската епархија на ранг на архиепископија), содржи важни историски податоци за кои утврдила дека се веродостојни. Поглавјата 34 и 35, кои се занимаваат со таткото и вујковците на Владимир, се засновани на прологот на оваа хагиографија од 11 век. век.

Други застарени и разоткриени теории вклучуваат тврдења дека авторот живеел до втората половина на 12 век. век. Некои хрватски историчари ја презентираат теоријата на Едуард Перичиќ (1991), според која анонимен автор е Гргур Барски, надбискупот од Бар, кој живеел во втората половина на 12 век. Архиепископијата во Бар во тоа време не постоела. Во препечатувањето на делото од 1967 година, југословенскиот историчар Славко Мијушковиќ тврди дека хрониката е чисто фиктивно книжевно дело, кое припаѓа кон крајот на 14 век. или почетокот на 15 век. Српскиот историчар Тибор Живковиќ, во монографијата Gesta regum Sclavorum (2009), заклучува дека главните делови на летописот главно датираат од периодот околу 1300-1310 година. години.

Ракописи, редакции и преводи

Најстарите познати преписи на летописот датираат од средината на 17 век. век . Тоа се т.н Ракописот на Ватикан, кој е создаден околу 1650 година . година во скрипториумот на Иван Лучиќ, а се чува во Ватиканската библиотека, а т.н. Белградски ракопис, копиран најверојатно околу 1658 година . која некои истражувачи му ја припишуваат на отец Рафаел Леваковиќ и се наоѓа во Националната библиотека во Белград .

• Хрониката првпат била објавена во 1601 година . година, на италијански јазик, како дел од книгата на дубровничкиот бенедиктинец Мавро Орбин .
• Во книгата ( Амстердам, 1666 ) Иван Лучиќ од Трогир го објавил латинскиот текст на хрониката и и го дал насловот.
• Хрватската редакција на летописот е пронајдена на почетокот на XVI век. век во Краина ( Makarsko primorje ). Според својата содржина, тој е дел од интегралниот текст на летописот. Додека комплетната хроника е поделена на 47 поглавја, хрватското издание има 28 поглавја, од кои текстовите се совпаѓаат до 24. , а делумно до 26. глави. Последните две глави на т.н Хрватските летописи се посебен ентитет и зборуваат за владеењето на хрватскиот крал Звонимир . Еден примерок од Хрватската хроника, од средината на XVI век. век, издадена од Иван Кукуљевиќ во 1851 година
• Латинскиот превод на Хрватската хроника го направил писателот Марко Марулиќ во 1510 година . година, од шаблон за кој е неизвесно дали е идентичен со оној што го објави Кукуљевиќ. Овој превод го отпечатил Иван Луциќ во 1666 година . година, во веќе споменатата книга.

Верoдостојност

Српскиот католик Луко Зоре во книгата „Дубровчаните се Срби“, на 15 страна пишува: „Рачки вели дека овој летопис... нема апсолутно никаква вредност ниту во материјална ниту формална смисла. Љубиќ вели дека овој летопис би требало да се запали на клада...а слично се изјаснува и Кукуљевиќ. На многу автори особено им смета делот кој наведува на српските земји меѓу Цетина и Бојана... Името „Црвена Хрватска“ се споменува само во овој извор (во преводот е испуштено), па затоа единственото нешто за кое се фаќаат е бедното фантазирање и мечтаење на некои фанатици. Ете на што се цели! На претходната страница тој наведува: „Понатаму, академикот (Љ. Јовановиќ) докажал дека хрватската хроника е напишана во XV век во северна Далмација...“

Историчарите за летописот

Се смета дека Летописот на папата Дукљанин е напишан во втората половина на XII век. век . Рачки наведува дека настанала во периодот меѓу 1143 г. и 1154 година, Константин Јиречек и Фердо Шишиќ веруваат дека е создаден помеѓу 1160 г. и 1180 година, додека Владимир Мошин смета дека е создаден во 1148 г. или 1149 година. години. Во воведот авторот наведува дека овој документ е преведен од „словенски“ на латински со постојното „Свето писмо за Готите“ (Libellum Gothorum), кое на латински е „преведено како“ Regnum Sclavorum“, очигледно дека постои еднаквост меѓу имињата Готи и Словени . Има информации и дека пред тоа имало текст на словенски јазик, но авторот тој јазик не го нарекува готски. Според историчарите, ова воопшто не е важна информација.

„Аналите на папата Дукљанин“ поновите историчари го сметаат за несигурен извор. Еден пример е хрватскиот историчар Ферд (Фердинанда Максимилијама) Шишиќ, кој зборува за изданието на овој документ на српски јазик (а тоа детално го цитира и уредникот на најновото образовно издание), веќе во првата реченица од Дукљановиот документ тој открива непријатност со наведување дека папата Геласиј II живеел во 12 век. век и не е современик на римскиот Атанасиј. Така, на самиот почеток ја дискредитира сериозноста на Дукљан, затоа што тој навреме преселува еден папа близок до повеќе од седум века подлабоко во минатото. Оваа анализа на Шишиќ е предмет на вистинско мало проучување на автентичноста на тој навод во оригиналниот ракопис, направено од уредникот на последното издание на Просвета.

Последното споредбено издание на „Хрониките на папата Дукљанин“ на историскиот институт САНУ и манастирот Острог на српски јазик, под наслов „Gesta regum Sslavorum“ претставува сериозен чекор напред во сериозен научен пристап, невообичаен меѓу српските современи историчари. Компаративниот текст на два латински извори, како и хрватскиот и српскиот превод, му даваат можност на истражувачот сериозно да споредува поединечни реченици. Покрај тоа, коментарите обично се обоени со омаловажување на овој извор. Така, името на папата Геласиј беше точно идентификувано, со забелешка дека грешката се јавува во стари латински копии, а особено беше анализиран делото на хрватскиот историчар Ферд Шишиќ и посочени се неговите грешки и погрешни индиции за фалсификати, како и премногу труд во докажувањето дека „Хрониката“ потекнува од 12 век ( Живковиќ смета дека верзијата позната денес е од 14 век и дека е дело на архиепископот Бар-Дукљан Руџер, со чешко потекло). Овде нема да навлегуваме во деталите на оваа интересна анализа на „Хрониките на папата Дукљанин“, односно „Gesta regum Sslavorum“, бидејќи повеќето детали не играат важна улога за анализата.

Кога го пишувал Кралството Словени, Марво Обрини можел да има на располагање неколку верзии на преписот на Аналите на папата Дукљанин. Еден од нив е 1510 година . уредено од Марко Марулиќ од Сплит, врз основа на претходна (денес изгубена) копија на неговиот братучед, сплитскиот благородник Доминик Папалиќ. Втората копија е во 1546 година . уредено од Јаполим Калетиќ во Омиш, користејќи го, како што наведува, текстот на Папалиќ, создаден врз основа на писмото што го нашол во Крајна (во Марковиќ) во книга напишана со хрватско писмо. На крајот на 16 век, имаше уште неколку примероци од овој текст. Сепак, анализите на Тибор Живковиќ укажуваат на фактот дека немало многу од тие копии и дека практично текстот на Орбини е првата комплетна верзија на ова пишување.

Овде треба да се истакне дека од гледна точка, наводот што му се припишува на Калетиќ за некакво хрватско пишување звучи сосема необично, бидејќи не одговара на стилот на тогашните католички автори. Го нагласуваме и важниот факт што и Марко Мапулиќ тврди дека го превел текстот врз основа на примерокот на Папалиќ, за кој зборува во песната на Папалиќ 1510 година . (што Лучиќ го споменува во воведниот дел од хрониката на Марулиќ):

Commentariolium a te in Craina nuper repertum inter vetustissmas gentis illius scriptaras, dalmatico idiomate compositum, tuo rogatu latinum feci, Croatiae Dalmatiaeque regum gesta continentem; res certe digno relatu et quam non solum nostrae vernacuale linguae gnari, sed etiam Latini intelligant.

—Иван Лучић

Од ова писмо е јасно дека се работи за далматински јазик, па сосема е јасно дека терминот хрватско писмо потоа му се припишува на Калетиќ. Ако навистина постои таков навод во оригиналот од 1546 г. година, правилно би било Фрањо Рачки да го нарече Калетиќ за предок на хрватската историска наука, бидејќи таков текст со спомнување на далматинскиот јазик го цитира самиот Иван Личиќ, според Рачки.

Врз основа на фактите од оваа студија, се покажува дека документот Дукљани е мошне значаен историски извор, кој не ги изгубил своите суштински информации ниту со многубројните преводи, измени и промени на имињата на народите и јазиците. Тоа го потврдува и подоцнежната употреба на списите на Марв Обрини и голем број католички автори.

Јужнословенските земји

Кралството Словени, според папата Дукљанин

За јужнословенската историја значајна е и Летописот на папата Дукљанин, бидејќи на тлото на денешна Црна Гора се споменува Црвена Хрватска (во целата хроника двапати се споменува). Според хрониката, на веројатно фиктивниот државен собор во Далма, кралството Светопелек било поделено така што земјите низ кои течат реките од планините кон морето биле наречени „Маритима“ (крајбрежни земји), а земјите низ кои реките што се влевале во течението на Дунав биле наречени „Сурбија“ (Србија) или „Трансмонтана“ (регионот на Загорје). Овие две големи области се повторно поделени, крајбрежниот дел на Бела Хрватска или Долна Далмација (од Далма до Винодол, со Сплит како седиште на архиепископијата) и на Црвена Хрватска или Горна Далмација (од Далма до Драч, со седиште Дукља на архиепископијата), Србија или загорскиот дел во Босна од Дрина на запад и до Рашка од Дрина на исток.

латински оригинал: Предлошка:Citat

српски превод: Предлошка:Citat

Хрватскиот историчар со црногорско потекло Штедимлија (1937) во делото „ Regnum Sclavorum “ (Кралството на Словените), кое е всушност хрватската верзија на Аналите на Поп Дукљанин, го наоѓа терминот Црвена Хрватска, кој се протегаше од Дувно до Драч. . Историчарите го отфрлаат тој текст како веродостоен извор бидејќи не само што е познато дека е пристрасен и напишан во Хрватска 5 века по оригиналната хроника, туку е во целосна спротивност со историските извори од истиот период. Самиот факт дека постои „хрватска верзија“ која е „пронајдена“ со векови подоцна го дискредитира Regnum Sclavorum како сериозен извор, историчарите го прикажуваат како „ мислење желби “, т.е. како што би сакале Хрватите да биде, што се уште е далеку од вистината. Пол Стивенсон пишува дека текстот бил „отфрлен од страна на историчарите“ и „зачуван само во доцни и доста изменети верзии“. Се вели и дека „Различни неточни или едноставно погрешни тврдења во текстот го прават несигурен извор“. Ова дело, според мислењето на мнозинството современи историчари, е главно фикција. Во голема мерка, затоа што дава изворни податоци за словените (=илирите) а тоа не одговара на современиот историско-политички наратив, наметнат како единствен од 18тиот век и познат како Виенско-Берлинска историска школа.

Извори и литература