Економија на Камбоџа

Економијата на Камбоџа во моментов следи систем на отворен пазар (пазарна економија) и бележи брз економски напредок во последната деценија. Камбоџа имала БДП од 24,57 милијарди долари во 2018 година. Приходите по глава на жител, иако рапидно се зголемуваат, се ниски во споредба со повеќето соседни земји. Двете најголеми индустрии во Камбоџа се текстил и туризам, додека земјоделските активности остануваат главен извор на приход за многу луѓе кои живеат во рурални области. Услужниот сектор е силно концентриран на трговски активности и услуги поврзани со угостителството. Неодамна, Камбоџа објавила дека резерви на нафта и природен гас се пронајдени покрај крајбрежјето.

Економија на Камбоџа
Валута	ријел (KHR, ៛)
Фискална година	календарска година
Трговски организации	СТО, АСЕАН, АФТА, ШОС
Статистика
БДП	▲ $26.730 милијарди (номинален, 2019 est.) ▲ $76.934 милијарди (ПКМ, 2019)
Пораст на БДП	7.5% (2018) 7.1% (2019e) −1.0% (2020f) 6.0% (2021f)
БДП/жит.	▲ $1,621 (номинален, 2019.) ▲ $4,664 (ПКМ, 2019.)
БДП по сектор	земјоделство: 25,3% индустрија: 32,8% услуги: 41,9% (2017.)
Инфлација	2.5% (2020.)
Сиромашно население	17.7% (2012, Светска банка) ▬ помалку од 3,20 американски долари на ден
Џиниев коефициент	36.0 medium (2013)
Работна сила	▲ 9,230,114 (2019) ▲ 81.1% стапка на вработеност (2016)
Работна сила по занимање	земјоделство: 48,7% индустрија: 19,9% услуги: 31,5% (2013 est.)
Стапка на невработеност	0.3% (2017.) high underemployment, according to official statistics
Водечки индустрии	туризам, облека, градежништво, мелење ориз, риболов, дрво и производи од дрво, гума, цемент, рударство на скапоцени камења, текстил
Ранг според Индекс на леснотија	▼ 144-та (средно, 2020)
Надворешност
Извоз	▲ $11.42 billion (2017 est.)
Извозни добра	облека, дрва, гума, ориз, риба, тутун, обувки
Главни извозни партнери	САД(+) 21.5% Обединето Кралство(+) 9% Германија(+) 8.6% Јапонија(+) 7.6% Кина(+) 6.9% Канада(+) 6.7% Шпанија(+) 4.7% Белгија(+) 4.5% (2017)
Увоз	▲ $14.37 billion (2017 est.)
Увозни добра	нафтени производи, цигари, злато, градежни материјали, машини, моторни возила, фармацевтски производи
Главни увозни партнери	Кина(+) 34.1% Сингапур(+) 12.8% Тајланд(+) 12.4% Виетнам(+) 10.1% (2017)
Странски директни инвестиции	$29.17 милијарди (2014.) Abroad: N/A
Бруто надворешен долг	$11.87 милијарди (31 декември 2017.)
Јавни финансии
Јавен долг	30.4% од БДП (2017.)
Приходи	3.947 милијарди (2017.)
Расходи	4.354 милијарди (2017.)
Економска помош	$934 милиони заложени во грантови и концесиски заеми за 2011 година од меѓународни дарители
Кредитен рејтинг	Standard & Poor's: Б + (домашно) Б + (странско) BB- (проценка на T&C)
Девизни резерви	▲ $12.2 милијарди (31 декември 2017.)
Главен извор на податоци: Светска книга на факти на ЦИА Сите вредности, освен ако не е запишано поинаку, се во ам. долари

Во 1995 година, со БДП од 2,92 милијарди американски долари , владата го трансформирала економскиот систем на земјата од планска економија во сегашен систем управуван од пазарот. После овие промени, растот се проценува на вредност од 7%, додека инфлацијата паднала од 26% во 1994 година на само 6% во 1995 година. Увозот се зголемил како резултат на приливот на странска помош, а се зголемил и извозот, особено од индустријата за облека во земјата. Иако постоел постојан економски раст, овој бил само 0,71% за економијата на АСЕАН во 2016 година, во споредба со нејзиниот сосед Индонезија, кој имал 37,62%.

По четири години подобрување на економските перформанси, економијата на Камбоџа забавила во 1997–1998 година поради регионалната економска криза, граѓанските немири и политичките пресметки. Странските инвестиции се намалиле во овој период. Исто така, во 1998 година главната реколта била погодена од суша. Но, во 1999 година, прва цела година на релативен мир во последните 30 години, бил постигнат напредок во економските реформи и растот продолжил на 4%.

Во моментов, надворешната политика на Камбоџа се фокусира на воспоставување пријателски граници со соседите (како Тајланд и Виетнам ), како и интеграција во регионалните (АСЕАН ) и глобалните системи за трговија ( СТО ). Некои од пречките со кои се соочува оваа економија во развој се потребата за подобар образовен систем и недостаток на квалификувана работна сила; особено во селата опфатени со сиромаштија, кои се борат со несоодветната основна инфраструктура . Како и да е, Камбоџа продолжува да привлекува инвеститори заради ниските плати, обилната работна сила, близина на азиските суровини и поволниот даночен третман.

Економска историја

По нејзината независност од Франција во 1953 година, земјата претрпела пет периоди на политичка, социјална и економска трансформација:

1. Кралство Камбоџа (1953-1970)
2. Кмерска Република (1970–1975)
3. Демократска Кампучија (1975-1982, соборена во 1979 година); станала Коалициска влада на демократска Кампучија во егзил (1982-1993)
4. Народна Република Кампучија (1979-1989), подоцна преименувана во Држава Камбоџа (1989–1992)
5. Кралство Камбоџа (1993 година - денес)

Во 1989 година, државата Камбоџа спровела реформски политики кои го трансформирале камбоџискиот економски систем од планска економија во отворен пазар. Во согласност со економската реформа, биле воведени правата на приватна сопственост и биле приватизирани државните претпријатија. Камбоџа исто така се фокусирала на интеграција во регионалните и меѓународните економски блокови, како што се Здружението на нации од Југоисточна Азија и Светската трговска организација, соодветно. Овие политики предизвикале раст на економијата, при што нејзиниот национален БДП растел во просек од 6,1% пред период на домашни немири и регионална економска нестабилност во 1997 година (Азиска финансиска криза во 1997 година ). Сепак, условите се подобриле и од 1999 година, економијата продолжила да расте со просечно темпо од приближно 6-8% годишно.

Во 2007 година, бруто домашниот производ на Камбоџа пораснал за околу 18,6%. Извозот на облека се зголемил за скоро 8%, додека пристигнувањата на туристите се зголемиле за скоро 35%. Со намалувањето на извозот, растот на БДП во 2007 година бил главно поттикнат од потрошувачката и инвестициите. Приливот на странски директни инвестиции (СДИ) достигнал 600 милиони американски долари (7 проценти од БДП), нешто повеќе од она што земјата го добила како официјална помош. Домашните инвестиции, водени главно од приватниот сектор, сочинуваат 23,4 проценти од БДП. Растот на извозот, особено кон САД, започнал да се забавува кон крајот на 2007 година, придружен со посилна конкуренција од Виетнам и појавувачки ризици (забавување на американската економија и укинување на заштитните мерки за извозот на Кина). Американските компании биле петти најголем инвеститор во Камбоџа, со повеќе од 1,2 милијарди американски долари инвестиции во периодот 1997-2007 година.

Камбоџа била сериозно оштетена од финансиската криза од 2007-2008 година, а нејзиниот главен економски сектор, индустријата за облека, претрпел пад на извозот во САД и Европа за 23%. Како резултат на тоа, 60.000 работници биле отпуштени. Сепак, во последниот квартал од 2009 година и почетокот на 2010 година, условите почнале да се подобруваат и камбоџиската економија започнала да се опоравува. Извозот во САД за првите 11 месеци од 2012 година достигнал 2,49 милијарди американски долари, што претставува зголемување од 1 процент на годишно ниво. Неговиот увоз на стоки во САД се зголемил за 26 проценти за тој период, достигнувајќи 213 милиони долари. Друг фактор што го потенцира потенцијалот на камбоџиската економија е неодамнешното преполовување на нејзината стапка на сиромаштија. Стапката на сиромаштија е 20,5 проценти, што значи дека приближно 2,8 милиони луѓе живеат под прагот на сиромаштија.

Табелата подолу претставува преглед во економијата на Камбоџа во периодот од 2004–2011 година (податоците за 2012 година сè уште не се достапни).

Категорија	2004 година	2005 година	2006 година	2007 година	2008 година	2009 година	2010 г.	2011 година
БДП по глава на жител, ПКМ (тековна меѓународна долар)	1.250	1.440	1.630	1.830	1.960	1.970	2.080	2.230
Вкупно население (милиони)	13.19	13.36	13.52	13,67	13,82	13,98	14.14	14.31
БДП (милиони УСД)	5.337,83	6.293.05	7.274,42	8.639,16	10.351,83	10.401,94	11.242,27	12.829,54
Раст на БДП (годишен %)	10.34	13.25	10,77	10.21	6,69	0,09	5,96	7.07

Економски сектори

Индустрија за облека

Индустријата за облека претставува најголем дел од производствениот сектор во Камбоџа, сочинувајќи 80% од извозот на земјата. Во 2012 година, извозот пораснал на 4,61 милијарди американски долари повеќе од 8% во однос на 2011 година. Во првата половина на 2013 година, индустријата за облека направила извоз вреден 1,56 милијарди долари. Во секторот се вработени 335.400 работници, од кои 91% се жени.

Секторот работи во голема мерка на последната фаза од производството на облека, што ги претвора предивите и ткаенините во облека, бидејќи земјата нема силна основа за производство на текстил. Во 2005 година, се стравувало дека крајот на Multi Fibre Arrangement (управувач со светската текстилна трговија) ќе ја загрози индустријата за облека на Камбоџа, како и поради силната конкуренција со силните производствени способности на Кина. Напротив, индустријата за облека во Камбоџа во моментов продолжува рапидно да расте. Ова може да се припише на отворената економска политика на земјата која привлекла големи количини странски инвестиции во овој сектор на економијата.

Националност на сопственост	Сопственост по процент	Број на фабрики во сопственост
Тајван	28%	66
Кина	19%	44
Хонгконг	17%	39
Јужна Кореја	13%	31
Малезија	6%	14
Камбоџа	5%	13
Сингапур	4%	10
САД	4%	9
Другите	4%	10

Работник во фабрика за облека во Камбоџа преземајќи здравствени мерки на претпазливост

</br>забелешка: Во 2010 година, 236 фабрики за облека кон извоз работеле и биле регистрирани во GMAC, со 93% странски директни инвестиции (СДИ).

Како што се гледа на горната табела, индустријата за облека во Камбоџа се одликува со мал процент на локална сопственост. Ова е одраз на недостатокот на квалификувани работници во земјата, како и ограничената моќ и автономија што ги имаат фабриките во стратешките одлуки. Друга одлика на индустријата е конкурентската предност на земјата како единствена земја каде што се следат и известуваат фабриките за облека според националните и меѓународните стандарди.

Ова и овозможило на Камбоџа да обезбеди свој удел во квоти за извоз во САД преку Трговскиот договор за текстил и облека меѓу САД и Камбоџа (1999–2004), кој го поврзува пристапот на пазарот до работните стандарди. Сепак, индустријата за облека во Камбоџа останува ранлива на глобалната конкуренција поради недостаток на соодветна инфраструктура, немири во работната сила, отсуство на домашна текстилна индустрија и скоро целосна зависност од увезен текстилен материјал.

Здружението на производители на облека во Камбоџа (GMAC) формира специјализиран институт за обука на работници. Институтот е во Специјалната економска зона во Пном Пен и ќе заврши до крајот на 2016 година. Тој има за цел да обучи 1.600 работници за облека во првите три години и 240 универзитетски студенти секоја година, како дел од посебна програма.

Земјоделството

Садење на ориз, 2004 година.

Земјоделството е традиционален столб на економијата во земјата. Земјоделството учествува со 90 проценти од БДП во 1985 година и вработува приближно 80 проценти од работната сила. Оризот е основна стока.

Главните секундарни култури вклучуваат пченка, касава, сладок компир, кикирики, соја, семе од сусам, сув грав и гума . Главната комерцијална култура е гума. Во 80-тите години на минатиот век тоа било важна примарна стока, втора по оризот, и еден од ретките извори на девизи во земјата.

Туризам

Во 1960-тите, Камбоџа била истакнато туристичко одредиште во регионот на Југоисточна Азија . Поради долготрајните периоди на граѓанска војна, бунтовниците и особено геноцидниот режим на Црвените Кмери (види геноцид на Црвените Кмери ), туристичката индустрија во Камбоџа била сведена на буквално непостоечка. Од крајот на 90-тите години, туризмот брзо станал втора по големина индустрија во Камбоџа, веднаш зад производството на облека. Во 2006 година, туристичкиот сектор во Камбоџа остварил приход од 1,594 милијарди американски долари, што сочинува приближно 16% од БДП на земјата.

Анкор Ват во Сием Рип, Камбоџа.

Туризмот на културното наследство е особено популарен во земјата, со многу странски туристи кои го посетуваат античкиот хиндуистички храм Анкор Ват сместен во провинцијата Сием Рип. Други популарни туристички атракции ги вклучуваат Кралската палата, Пном Пен, како и места за екотуризам како што се езерото Тонле Сап и реката Меконг .

Туристичката индустрија во Камбоџа е овековечена со развојот на важна транспортна инфраструктура; особено двата меѓународни аеродрома во Камбоџа во Пном Пен и Сием Рип, соодветно. За економијата, туризмот бил средство за акумулација на девизни приходи и вработување за камбоџиската работна сила, со создадени околу 250.000 работни места во 2006 година. Во меѓувреме, предизвиците за индустријата вклучуваат истекување на приходите на странски пазари како резултат на зависноста од странски добра, како и преваленцата на индустријата за детски сексуален туризам.

Индустрија за коцкање

Индустријата за коцкање на Камбоџа ја поддржува својата туристичка индустрија, која е претежно концентрирана околу покраината Сием Рип. Воведувањето казино на граничните градови создало индустрија која напредувала и придонела за генерирање на вработувања и постојан прилив на приходи за владата. Сепак, прашањето за корупција во врска со владиниот бирократски процес вклучен во секторот за коцкање е покренат. Исто така, го поттикнува растот во различни делови на земјата на граничните премини градови како Поипет, Бавет и Кох Конг. Растот на индустријата за коцкање во Камбоџа се должи на нејзината близина со Тајланд, каде што коцкањето е забрането.

Руски булевар во Пном Пен .

Градба

Зголемувањето на туристичките пристигнувања довело до зголемена побарувачка за хотели и други форми на сместување околу туристичките жаришта. Особено Сием Рип во последните години бележи градежен бум. Главниот град Пном Пен исто така бил сведок на раст во градежниот сектор и секторот на недвижнини. Неодамна, планираните проекти биле привремено засилени поради намалувањето на странските инвестиции. Од 2009 година, владата на Камбоџа им дозволила на странците да поседуваат станови. Ова помогнало во привлекувањето инвеститори во недвижнини од Тајланд, Малезија, Сингапур и други земји.

Градежниот сектор привлекол инвестиции од 2,1 милијарди американски долари во 2012 година, што претставува пораст од 72 проценти во споредба со 2011 година. Издадените лиценци за градба изнесувале 1.694 проекти во 2012 година, што било за 20% пониско од 2011 година, но биле повисоки по вредност.

Извори

Нафта била откриена во Камбоџа уште во 1950-тите години од страна на руски и кинески геолози. Развојот на индустријата бил одложен од граѓанските војни во Виетнам и Камбоџа и политичката несигурност што следела по неа. Понатамошните откритија на нафтените депозити и природниот гас во странство во раните 2000-ти довеле до обновување на домашниот и меѓународниот интерес за можностите за производство на Камбоџа. Од 2013 година, американската компанија Шеврон, јапонската JOGMEC и други меѓународни компании ги одржуват местата за производство. Само Шеврон инвестирал над 160 милиони милиони долари и издупчил 18 бунари.

Сок Каван, вршител на должноста генерален директор на Камбоџанската национална управа за нафта, проценил дека откако ќе се финализираат договорите и ќе се решат правните проблеми, владата на Камбоџа ќе добие приближно 70% од приходите, придонесувајќи за економија во која се предвидува БДП да се зголеми за пет пати до 2030 година. Покрај тоа, има 10.000 квадратни милји крајбрежје во Тајландскиот Залив што имаат потенцијални резерви од 12-14 трилиони кубни метри природен гас и неодредено количество нафта. Правата на оваа територија во моментов се предмет на спор меѓу Камбоџа и Тајланд, што дополнително го одложува секој можен развој на производството. На почетокот на 2013 година било објавено дека двете земји се близу до договор што ќе овозможи заедничко производство.

Странска помош

Мелењето ориз е многу важно за економијата во Камбоџа.

Демократијата во Камбоџа добила силна меѓународна поддршка. Под мандатот на Преодниот орган на Обединетите нации во Камбоџа (УНТАК), потрошени биле 1,72 милијарди американски долари (1,72 G $) во обид да се воведат основната безбедност, стабилност и демократско владеење на земјата. Различни вести и извештаи за медиумите сугерираат дека од 1993 година земјата е примател на околу 10 милијарди американски долари странска помош.

Што се однесува до економската помош, официјалните дарители ветиле 880 милиони американски долари на Министерската конференција за рехабилитација на Камбоџа (МЦЦРЦ) во Токио во јуни 1992 година. Покрај таа бројка, во септември 1993 година на состанокот на Меѓународниот комитет за реконструкција на Камбоџа (ICORC) во Париз биле ветени 119 милиони долари, а на состанокот на ICORC во Токио во март 1994 година, 643 милиони долари.

Камбоџа доживеала недостаток на странска помош во 2005 година, поради неуспехот на владата да донесе закони за борба против корупцијата, отворање единствен пристап за увоз / извоз, зголемување на трошоците за образование и усогласеност со политиките за добро управување. Како одговор, владата го усвоила Националниот стратешки план за развој за 2006-10 година (познат и како „Трет петгодишен план“). Планот се фокусирал на три главни области:

• забрзување на економскиот раст со годишна стапка од 6-7%
• искоренување на корупцијата
• развој на јавни структури во корист на квалитетот (т.е. преку образование, обука и здравствена заштита) во однос на квантитетот (т.е. брзиот пораст на населението)

Банкарство

Нема значителни пречки за влез во банка. На крајот на 2013 година работеле 35 комерцијални банки од кои повеќето имаат мнозинска странска сопственост. Од 2011 година, нови банки со финансирање во странство започнале да излегуваат на пазарот.

Трговија - ЕБА прашања

Објавувањето од 12 февруари 2020 година требало да ги прекине трговските преференции на ЕБА („Everything But Arms“) помеѓу ЕУ и Камбоџа. Прелиминарниот заклучок на ЕУ бил испратен до владата на Камбоџа во 12 ноември 2019 година, каде било наведено дека Камбоџа не успеала да одговори на сериозните проблеми со човековите и работничките права според Хјуман рајтс воч. Покрај тоа, проблемот со кој се ставил крај на опозициската партија (ЦНРП) и откажувањето на обвиненијата против водачот на ЦНРП го нарушило правото на слобода на изразување.

Предизвици за развој на индустријата

Иако Камбоџа извезува главно облека и производи од земјоделство и риболов, таа се обидува да ја диверзифицира економијата. Постојат некои докази за проширување на извозот на додадена вредност од ниска почетна точка, најмногу благодарение на производството на електрични добра и телекомуникациите од странски мултинационални компании всадени во земјата. Помеѓу 2008 и 2013 година, високотехнолошкиот извоз се искачил од 3,8 милиони американски долари на 76,5 милиони американски долари.

Предизвик за Камбоџа е да го подобри технолошкиот капацитет на многу мали и средни претпријатија (МСП) активни во земјоделството, инженерството и природните науки. Бидејќи големите странски фирми во Камбоџа кои се главен извор на извоз на додадена вредност имаат тенденција да се специјализираат во електрични машини и телекомуникации, главната задача на политиката за наука и технологија ќе биде да се олесни прелевањето во однос на способностите за вештини и иновации од овие големи оператори кон помали фирми и низ други сектори.

Постојат малку докази дека Законот за патенти, сертификати за комунални модели и индустриски дизајни (2006) бил од практична употреба. До 2012 година биле поднесени 27 апликации за патенти, сите од странци. Од добиените 42 апликации за индустриски дизајн до 2012 година, 40 биле поднесени од странци. Како и да е, законот несомнено ги охрабрило странските фирми да воведат технолошки подобрувања во нивните системи за производство на копно, што може да биде само од корист.

Статистика

Пропорционална репрезентација на камбоџанскиот извоз.

Инвестиции (бруто фиксни)

3% од БДП (проценка на 2011 година) )

Приходите или потрошувачката на домаќинствата според процентот на учество

• најниски 10%: 2,6%
• највисоки 10%: 23,7% (2011)

Земјоделство - производи

• ориз,
• гума,
• пченка,
• зеленчук,
• индиски ореви,
• тапиока,
• свила

Индустрии

• туризам, облека, градежништво, мелење ориз, риболов, дрво и производи од дрво, гума, цемент, рударство на скапоцени камења, текстил

Стапка на раст на индустриското производство

• 5,7% (проценка на 2011 година) )

Електрична енергија

. . .	2010 г.	2011 година
производство	1,273 милијарди kWh	. . .
потрошувачката	1,272 милијарди kWh	. . .
извозот	0 kWh	. . .
увоз	274 милиони kWh	. . .

Девизниот курс

Година	Ријел (KHR) по американски долар
2012	4.097
2011	4.395,62
2010	4.145
2009	4.139,33
2008	4.070,94
2007	4.006
2006	4.103

Поврзано

• Специјални економски зони на Камбоџа
• Камбоџа и Светска банка

 Оваа статија содржи делови преземени од слободно дело. Лиценцирано под CC-BY-SA IGO 3.0. Текстот е преземен од UNESCO Science Report: towards 2030, 698-713, UNESCO, UNESCO Publishing.

Да научите како да лиценцирате статии на Википедија посетете ја оваа страница. Повеќе информации за употреба на текст од Википедија видете услови на употреба.

Наводи

• Lampert, David (12 January 2007). „Cambodia's woes and the perverse effects of foreign aid“. The Phnom Penh Post. Посетено на 8 January 2014.

 Оваа статија содржи материјал во јавна сопственост од портали или документи од Светската книга на факти.

Надворешни врски

• CAMBODIA INVESTMENT GUIDEBOOK 2013 (Совет за развој на Камбоџа)