Теодор Јанковиќ-Миријевски
Теодор Јанковиќ-Миријевски (Сремска Каменица, 17 април 1741 - Санкт Петербург, 22 мај / 3 јуни 1814) бил рационалист филозоф, првиот српски педагог и реформатор на српското и романското образование во Хабсбуршката империја, потоа во Русија.[1][2]
Потекло и претходни години
уредиЈанковиќ е роден во богато српско семејство, по потекло од селото Миријево во близина на Белград. Неговиот татко се викал Јован Јанковиќ. Тодор се школувал прво во родната Каменица ( Тривијална школа), потоа во Карловац (латинска школа), а филозофија завршил во Виена кај професор по политички науки, теоретичар по рационалистичка филозофија. Поради големиот успех во текот на средното образование го привлекол вниманието на просветните добродетели. Бил питомец на српскиот митрополит Виќентије Јовановиќ Видак, кој го платил неговото образование (студии по филозофија и право)[3] во Виена. Наставниот метод го проучувал кај државниот образовен реформатор Фелбигер. Во Виена останал една година во служба на извесен полковник Фекети. По заминувањето од Виена отишол кај својот патрон, митрополитот Вичентиј, и бил негов секретар, додека не му била дадена управата на основните училишта.
Реформа на српското и романското образование
уредиВо 18 век, ерата на рационализмот, дошло до процут на граѓанската свест. Во цела Европа се отворале државни училишта, отворени за сите деца, без разлика на класа, со нови методи на работа. Во Војводина имало околу 270 училишта, но во незавидна положба. Во таков контекст се одвивале реформските активности на Јанковиќ.
Со одлука на илирската судска депутација во 1773 г. станал директор на српските и романските училишта во Банат.[4] Во 1776 г. го посетувал курсот на Фелбигер (нормативен курс)[2], го превел неговиот Нормативн и ги организирал курсевите според неговите принципи. Истата година, благодарение на него, бил донесен „Уставот на училиштата“ за православните училишта, со кој се реформирале српските и романските училишта во Банат и кој следната година станал модел за сите српски и романски училишта во Унгарија. Неговиот романски соработник бил Михај Рошу ( Михајло Мартиновиќ Рошу).[5]
Уставот на училиштето е првиот закон напишан на народен јазик. Ги ставил училиштата под државен надзор, ја пропишал возраста на децата кои мора да одат на училиште, режимот и програмата на наставата, квалификациите на наставниците и нивниот третман кон учениците. Во своите активности Јанковиќ имал разбирање и за царицата Марија Тереза.
Јанковиќ својата работа ја продолжил во Темишвар. Бил личен секретар на епископот-просветител на Темишвар, Петар Петровиќ. Пишувал книги: прирачници за учители, прв српски учебник и кириличен буквар. Негови дела се „Прирачник што му треба на мајсторот на илирските неодделни мали училишта“ и „Методичко поучување“.[6] За својата работа добил благородна титула од австриската држава и од 1774 г. ја носи титулата „Де Миријево“.
Во 1781 година му напишал референдум на виенскиот суд за српскиот јазик и писмо; се спротивставил на латинизирањето на српските книги. Тој го бранел српскиот јазик и кирилицата. Следната година заминал во Русија.[7]
Работа во Русија
уреди
Јанковиќ се нашол во руската престолнина Санкт Петербург (Петроград) на покана на царицата Екатерина II. Дошол по препорака на српскиот митрополит Мојсеј Путник, а преку рускиот велики војвода Павле Петровиќ. Тој заминал во Русија, иако му било понудено да биде врховен директор на училиштата Велико Варадински во Австрија во тоа време. Тој го добил руското наследно благородништво[1] на 29 јануари 1791 година и спахилукот Норк „со 255 мажи“ во Могиљовската губернија во Белорусија. Сега како благородник, Јанковиќ го додал Миријевски на своето презиме, според местото на потекло на неговото семејство; станува Федор Иванович Јанковиќ де Мириево. Неговиот имот се наоѓал во близина на Шклов, каде што живеел Србскиот генерал Симеон Зориќ-Неранџиќ. Миријевски се занимавал со реформата на основните и другите училишта во Русија (1782-1804). Откако се пензионирал во 1804 година, тој добил голема пензија од 2.000 рубли од императорот Павле, а во 1802 година добил закуп на некој имот во провинцијата Гродно, некаде помеѓу Полска и Литванија.[8]
По наредба на царицата, во 1782 година била формирана посебна комисија со задача да ги уредува основните училишта.[1] Нејзин член станал Миријевски (кој знаел руски) чиј предлог за наставна програма бил одобрен од владетелот на 1 октомври 1782 година. Од Царицата на 1 јануари 1783 година бил назначен за директор на основните училишта во Петроградската покраина. Благодарение на него е формиран „Институт за обука на наставници“ или Главно јавно училиште, чиј директор станал. Институтот потоа прераснал во четирикласна „Учителска богословија“ и „Педагошки институт“ - 1804 година. Миријевски учествувал во создадењето на „Уставот на јавните училишта“. Тој го основал првото руско Министерство за образование во 1802 година, а поради неговите заслуги станал член на Руската академија на науките во 1783 година. Бил член и на Економското друштво и на неговите колеги (1784), па е државен советник од 1793 година. Царицата му доделила Орден Св. Владимир IV и III степен.
Бил оженет за Јулијана Будински[9], со која го добил синот Јован во Темишвар во 1778 година. Малиот Јован како дете бил кралски паж на дворот, а подоцна завршил воено училиште и станал кралски офицер. Учествувал во битката кај Аустерлиц како генерал мајор Јован Јанковиќ де Миријево.[10] Јован починал од долго боледување во 1811 година во Новочергаск. Отец Тодор починал по неговиот син во Санкт Петербург во 1814 година и бил погребан на гробиштата во близина на црквата Александар Невски.[4][11] Сопругата Јулијана починала во 1818 година и била погребана до нејзиниот сопруг. Григорије Јакшиќ ѝ посветил и објавил ода во Санкт Петербург истата година, по повод нејзината смрт.[12]
Меморија
уредиЕдна улица во Мириево го носи името на Теодор Миријевски, а во 2005 г. предвидено е неговото име да го носи новото училиште во Сремска Каменица, а потоа била покрената иницијатива за именување на една улица во Нови Сад и Каменица по него. Неговите директни потомци сè уште живеат во Мириево.
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 „ТЕОДОР ЈАНКОВИЋ ДЕ МИРИЈЕВО“. zbor.rs. Посетено на 28 јануари 2022.
- ↑ 2,0 2,1 Милисавац, Живан, уред. (1984). Југословенски књижевни лексикон (2.. изд.). Нови Сад: Матица српска. стр. 276–277.
- ↑ "Просветни гласник", Београд 31. октобар 1883.
- ↑ 4,0 4,1 „GROF IZ MIRIJEVA: ČULI STE ZA VUKA I DOSITEJA, ALI VEROVATNO NE I ZA SRBINA KOJI JE STVORIO RUSKO ŠKOLSTVO“. istorijskizabavnik.rs. Посетено на 28 јануари 2022.
- ↑ "Исходишта", 3/2017.
- ↑ "Школски гласник", Нови Сад 30. март 1912.
- ↑ „Архивирана копија“. Архивирано од изворникот на 13 јули 2009. Посетено на 18 август 2013.
- ↑ ТЕОДОР ЈАНКОВИЋ ДЕ МИРИЈЕВО | Србски Народни Покрет "ЗБОР"
- ↑ "Сербски летописи", Будим 1826.
- ↑ "Просветни гласник", Београд 1883.
- ↑ Kneževina Srbija, M. Đ. Milićević, str 101 štampane knjige, odn 129 digitalne.
- ↑ Григорије Јакшић: "Пјесн надгробнаја еја превосходитељству Јулиане Јуријевне Јанковичевој де Мириево...", Санкт Петербург 1818.
Надворешни врски
уреди
- „Кнежевство Србија“, стр. 100 (дигитална стр. 129), Милано Ђ. Милиќевиќ, 1876 година ( http://www.archive.org )