Википедија

Потекло на Азерите

Азербејџанскиот народ — турска етничка група со мешано етничко потекло, првенствено домородните народи од источна Закавказја, Медијанците, древен ирански народ и турските племиња Огузи кои почнале да мигрираат во Азербејџан во 11 век од нашата ера. Современите Азери се втората најбројна етничка група меѓу турските народи по Турците во Анадолија[1] и зборуваат северноазербејџански (се зборува главно во Република Азербејџан и Русија) и/или јужноазербејџански (се зборува во Иран, Ирак и Сирија). И двата јазика имаат дијалекти, со 21 северноазербејџански дијалект[2] и 11 јужноазербејџански дијалекти.[3]

Азерите се од мешано етничко потекло, најстариот елемент кој потекнува од домородното население на источна Закавказја и веројатно од Медијанците од северна Персија.[4] Помеѓу III и VII век од нашата ера, дошло до персинизација на населението, за време на периодот на династијата Сасанија.[4] Последователно турцирање на населението се случи по освојувањето на регионот од страна на Турците Селџук во 11 век и континуиран прилив на турски народи во следните векови - вклучително и групи кои мигрирале за време на монголските освојувања во 13 век (повеќето племиња кои го формирале Монголските сили или биле предводени од нив да мигрираат биле турски народи.).[4]

Кавкаски супстрат

уреди

Кавкаското потекло на Азерите ја дефинира врската помеѓу Азерите и нивното кавкаско минато пред туркификацијата и најмногу се однесува на Азерите од Кавказ, од кои повеќето сега се жители на она што сега е Република Азербејџан. Постојат докази дека, поради повторените инвазии и миграции, Абориџините Кавкајци биле културно асимилирани, прво од Иранците, како што се Аланите, а подоцна и од Турците Огузи. Научени се значителни информации за кавкаските Албанци, вклучувајќи го нивниот јазик, историја, раното преминување во христијанство и блиските врски со Ерменците. Многу академици веруваат дека удискиот јазик, кој сè уште се зборува во Азербејџан, е остаток од јазикот на Албанците.[5]

Ова кавкаско влијание се прошири уште на југ во ирански Азербејџан. Во текот на првиот милениум п.н.е., друг кавкаски народ, Манејците (Манаи) населувал голем дел од оваа област. Оваа древна земја се наоѓала во северозападниот дел на Иран, јужно од езерото Урмија. За време на периодот на своето постоење во почетокот на 1. милениум п.н.е., Манај бил опкружен од три големи сили: Асирија, Урарту и Медија. Со упадот на Скитите и подемот на Медијците во VII век, Манејците го изгубиле својот идентитет и биле подведени под поимот Меди.[6]

Генетско тестирање

уреди

Иако генетското тестирање покажува дека генетското наследство на азербејџанските Турци е претежно од домородното население на Блискиот Исток и Кавказ, наместо нивни директни потомци на мигрантите од Средна Азија, сепак, тоа покажува дека регионот е генетски мешан еден. Додека населението на Азербејџан е културно разновидно, генетското тестирање откри заеднички генетски маркери кои поддржуваат автохтона (домородна) позадина за повеќето Азербејџански Турци. Анализата на mtДНК покажува дека главниот однос со Иранците е преку поголема западноевроазиска група која е секундарна во однос на онаа од Кавказ, според студија која не ги вклучила Азербејџанските Турци, туку Грузијците кои се групирале со Турците од Азербејџан во други студии.[7] Заклучокот од тестирањето покажува дека Азербејџанските Турци во републиката се мешано население со односи, по редослед на најголема сличност, со Кавказот, Иранците и Блискоисточните, Европејците и Туркмените. Други генетски анализи на mtДНК (мајчински) и Y-хромозомите (татковни) укажуваат на тоа дека кавкаските популации се генетски посредни меѓу Европејците и жителите на Блискиот Исток, но дека тие се потесно поврзани со жителите на Блискиот Исток. Друга студија, спроведена во 2003 година од страна на рускиот весник за генетика, ги спореди говорителите на ирански јазик на Република Азербејџан (Талишите и Татите) со Турските Азери и откри дека генетската структура на тие популации, во споредба со другите популации што зборуваат ирански (Персијците од Иран, Осетините и Таџиците), беше поблизок до турските Азери отколку со населението кое зборуваше иранско на друго место.[8][9]

Во 2006 година, М. Регуеиро и А.М. Каденас од Универзитетот Стенфорд покажаа дека населението во централен Иран (Исфахан) е поблиску до кавкаскиот азербејџански народ отколку до населението на Турција во однос на дистрибуцијата на хаплогрупите и генетската хомогеност.[10]

Најновата компаративна студија (2013) за целосната разновидност на митохондријалната ДНК кај Иранците покажа дека Иранските Азери се повеќе поврзани со народот на Грузија отколку со другите Иранци и со Ерменците. Меѓутоа, истиот мултидимензионален заговор за скалирање покажува дека Азерите од Кавказ, и покрај нивното наводно заедничко потекло со Иранските Азери, се здружуваат поблиску со другите Иранци (на пр. Персијците, итн.) отколку со Иранските Азери.[11]

Азербејџанските Турци, сепак, сè уште се покажува дека поседуваат значајни генетски влијанија од Источна Азија во однос на нивните не-турски соседи.[12]

Ирански супстрат

уреди

Иранското потекло на Азерите ја дефинира врската помеѓу денешните Азери и нивното иранско минато пред туркизацијата и најмногу се однесува на иранските Азери. Иако е познато дека Азербејџанскиот народ е Турчин, нивните предци потекнуваат од индо-иранските племиња и етнички групи. Тоа е поткрепено со историски извештаи, со постоење на староазариски јазик, денешни имиња на места, културни сличности меѓу иранските народи и Азерите и археолошки и етнички докази. Ја фаворизираат и значајни научници и извори, како што се Владимир Минорски, Ричард Фрај, Ксавиер Де Планхол, Енциклопедија на исламот, Енциклопедија Ираника, Енциклопедија Британика, Енциклопедија на Големиот речник Ларус и Светска енциклопедија на книги.

Историски извештаи и древниот азариски јазик

уреди

Според Владимир Минорски, околу 9 и 10 век:

„ Првобитното седечко население на Азарбајџан се состоело од маса селани и во времето на арапското освојување било компромитиран под полупрезирниот термин Улуј („неарапски“) - нешто слично на раја на Отоманската империја. Единствените краци на оваа мирна рустикална популација биле прангите. Зборувале повеќе дијалекти (адхари (азари), талиши) од кои и сега има некои островчиња кои преживеале меѓу турското говорно население. Токму на ова основно население се потпрел Бабак во неговиот бунт против калифатот.[13] “

Професорот Играр Алиев исто така споменува дека арапските историчари Баладхури, Масуди, Ибн Хаукал и Јакут го спомнале овој јазик по име.[14] Средновековните историчари и научници исто така ги запишуваат луѓето од регионот на Азербејџан како Иранци кои зборувале ирански јазици. Меѓу нив се Ал-Истахри, Ал-Масуди, Ибн ал-Надим, Хамзе Есфахани, Ибн Хаукал, Ал-Баладури, Мокадаси, Јагуби, Хамдала Мостофи и Ал-Хваризми.[15]

Ебн ал-Мокафа' (д. 142/759) е цитиран од ибн Ал-Надим во неговиот познат Ал-Фихрист како наведува дека Азербејџан, Нахаванд, Реј, Хамадан и Есфахан зборуваат пахлави (фахлави) и колективно го сочинуваат регионот Фахлах.[16]

Многу слична изјава дава и средновековниот историчар Хамзе Исфахани кога зборува за сасанидскиот Иран. Хамзе Исфахани пишува во книгата Ал-Танбихала Ходут ал Ташиф дека пет „јазици“ или дијалекти биле вообичаени во Сасански Иран: Пахлави (фахлави), Дари, Парси (Фарси), Кузи и Соријани. Хамзе (893-961 н.е.) ги објаснува овие дијалекти на следниов начин:

„ Пахлави (фахлави) бил дијалект на кој кралевите зборувале на нивните собранија и е поврзан со фахлех. Ова име се користи за означување на пет градови во Иран, Есфахан, Реј, Хамадан, Ман Нахаванд и Азербејџан. Парси (фарси) е дијалект што го зборувале свештенството (зороастриско) и оние што се дружеле со нив и е јазик на градовите Парс (Фарс).[17] “

Ибн Хаукал споменува дека некои области на Ерменија се контролирани од муслимани, а други од христијани.[18]

Ал-Мокадаси (починал кон крајот на 4 век АХ/10 век н.е.) го смета Азербејџан како дел од 8-та поделба на земји. Тој наведува: „Јазиците на 8-та дивизија се ирански (ал-аџамија).[19]

Ал-Мокадаси пишува и за општиот регион на Ерменија, Аран и Азербејџан. Ахмад ибн Јакуби споменува дека „Народот на Азербејџан е мешавина од Аџам-и Азари (Аџам е термин што се развил да значи Иран) на Азари и стари Јаведани (следбеници на Џавидан, синот на Шахрак, кој бил водач на Курамитите и наследен од Бабак Хорамдин).“[20]

Закарија б. Извештајот на Мохамед Казвини во Атар ал-Билад, составен во 674/1275 година, дека „ниту еден град не избегнал да биде заземен од Турците освен Табриз“ (Бејрут, изд., 1960, стр. 339) може да се заклучи дека барем Табриз дотогаш останал настрана од влијанието на турскиот јазик.[21]

Од времето на монголската инвазија, чиишто војски повеќето биле составени од турски племиња, влијанието на турското во регионот се зголемило. Од друга страна, старите ирански дијалекти останаа распространети во поголемите градови. Пишувањето на Хамдала Моставафи во 1340-тите го нарекува јазикот на Марака како „модифициран пахлави“. Мостовафи го нарекува јазикот на Занџан. Јазикот на Гуштаспи кој го покрива каспискиот пограничен регион помеѓу Гилан до Ширван се нарекува пахлависки јазик близок до јазикот на Гилан.[22]

Дури и по турските инвазии и последователното турцирање на областа, кое траело неколку векови, патниците и научниците наведуваат дека персискиот јазик се користел до 17 век во Табриз. Дури и отоманскиот турски истражувач Евлија Челебија (1611–1682) го спомнува ова во своето Сејахатнаме. Тој исто така известува дека елитните и учените луѓе на Нахичеван и Мараге зборувале пахлави, за време на неговите обиколки во регионот. Дополнително, стариот пахлависки јазик на Азербејџан сега е изумрен.

Исто така, енциклопедискиот речник Брокхаус и Ефрон, објавен во 1890 година, пишува дека Азерите се само лингвистички Турци и Иранци по раса. Книгата Човек, објавена во 1901 година, доаѓа до истиот заклучок.[23]

Модерни мислења

уреди

Професорот Ричард Фрај исто така вели:

„ Турските говорители на Азербејџан главно потекнуваат од претходните ирански говорници, од кои неколку џебови сè уште постојат во регионот. Масовната миграција на Турците Огузи во 11 и 12 век постепено го турка Азербејџан, како и Анадолија. Азербејџанските Турци се шиити и биле основачи на династијата Сафавиди. Тие се населени, иако има сточари во степата Мохан наречена Илсеван кои брои можеби 100.000; тие, како и другите племиња во Иран, беа принудени да усвојат населен живот под Реза Шах. “

Според професорот Ксавиер Де Планхол:

„ Азербејџанската материјална култура, резултат на оваа мултисекуларна симбиоза, е суптилна комбинација на домородните елементи и номадските придонеси, но соодносот меѓу нив останува да се утврди. Неколкуте преземени истражувања ја демонстрираат неоспорната доминација на иранската традиција во земјоделските техники (наводнување, ротациони системи, терасно одгледување) и во неколку населени црти (зимски троглодитизам на луѓето и добитокот, видливо во широко распространетите подземни штали). Големите села на иранските селани во наводнуваните долини работеле како точки за кристализација на дојденците дури и во текот на јазичната трансформација; овие места ги зачувале своите локации и го пренеле своето знаење. Топонимијата, со повеќе од половина од имињата на местата со иранско потекло во некои области, како што се Саханд, огромен вулкански масив јужно од Табриз или Кара Даг, во близина на границата сведочи за овој континуитет. Самиот јазик дава елоквентен доказ. Азербејџанскиот јазик, не за разлика од узбекистанскиот, ја изгуби вокалната хармонија типична за турските јазици. Тоа е турски јазик што го учат и зборуваат иранските селани. “

Проф. Гернот Виндфур вели дека „мнозинството од оние кои сега зборуваат курдски најверојатно порано биле говорници на медиски дијалект“.[24]

Професор. Тадеуш Свиеточовски вели: „Според најшироко прифатената етимологија, името „Азербејџан“ е изведено од Атропати, име на персиски сатрап од крајот на четвртиот век п.н.е. Друга теорија го следи потеклото на името на персискиот збор азар (“ оган“') - оттука и Азербејџан, „Земјата на огнот“, поради зороастриските храмови, со нивните пожари поттикнати од обилните резерви на нафта. Азербејџан го задржа својот национален карактер по неговото освојување од страна на Арапите во средината на VII век од нашата ера и неговото последователно преминување во ислам. Во тоа време таа станала провинција во раното муслиманско царство. Дури во 11 век, кога во земјата влегле огуските турски племиња под династијата Селџук, Азербејџан стекнал значителен број турски жители. Првобитното персиско население се спои со Турците и постепено персискиот јазик беше заменет со турски дијалект кој еволуираше во различниот азербејџански јазик. Процесот на турцификација беше долг и сложен, одржан од последователни бранови на дојдовни номади од Средна Азија.[25]

Имиња на места, култура и археолошки докази

уреди

Термините „Азербејџан“ и „Азери“ се родени дури во 20 век по формирањето на краткотрајната Република Азербејџан во 1918 година, пред која Азерите биле нарекувани Татари.[26]

Многу имиња на места во денешна Република Азербејџан и Ирански Азербејџан имаат персиски корени. Табриз, Баку, Абшерон, Ганџа и земјата (како и луѓето) се нарекуваат Азербејџан, се само неколку примери. Исто така, многу од градовите во овие региони биле основани пред турските племиња да стигнат до областа. Првото спомнување на Баку било во 885 година, пред турските инвазии во 10 и 11 век.

Археолошките докази од овие региони покажуваат големо влијание на зороастризмот, монотеистичка иранска религија, заедно со иранско присуство од повеќе од 3000 години, почнувајќи од населувањето на Медијците во областа, кои и двете го обликуваа иранскиот идентитет на регионот. траеше до турските инвазии. Сепак, не се откриени докази дека Хуните некогаш создале постојани населби во областа, како што тврдат некои турски историчари.[27]

Научниците гледаат културни сличности меѓу современите Персијци и Азери како доказ за античко иранско влијание.[28] Азерите слават голем број ирански празници, особено Норуз. Истражувачите исто така ги опишуваат животите на азербејџанските селани и персиските селани како многу слични во однос на традицијата и културата. Литературата во регионот била напишана и на персиски јазик, со писатели како Катран Табризи, Шамс Табризи, Незами и Кагани, пишувајќи на персиски пред и за време на инвазиите на Огузите.

Исто така, остатоците од поранешните ирански племиња кои ја преживеале турцификацијата исто така даваат докази за иранскиот карактер на Азербејџан. Талишите и Татите се и ирански народ кои зборуваат ирански јазици, а Татите зборуваат на дијалект на персиски јазик.[29][30]

Генетика

уреди

Некои нови генетски студии сугерираат дека неодамнешната ерозија на структурата на човечката популација можеби не е толку важна како што се мислеше претходно, а целокупната генетска структура на човечката популација може да не се промени со настаните од имиграцијата, а со тоа и во случајот на Азерите; Азерите од Република Азербејџан најмногу генетски личат на другите кавкаски луѓе како Ерменците,[31] и луѓето од регионот на Иран Азербејџан на другите Иранци.[32]

Една студија од 2007 година[33] покажа „силна генетска врска помеѓу Курдите и Азерите од Иран“, при што резултатите од анализата на молекуларната варијанса (AMOVA) од истата студија „не открија значајна разлика помеѓу овие две популации и другите големи етнички групи на Иран“.

Во друга студија од 2017 година,[34] ирански азербејџански субјекти од Табриз беа проучувани за алели на хуман леукоцитен антиген (HLA), кои беа користени за да се спореди нивната поврзаност со другите популации на Блискиот Исток, Кавказ, Медитеранот и Средна Азија. Според студијата, „генетските растојанија, придружувањето на соседите и анализите за кореспонденција покажаа дека Азерите биле блиски со Курдите, кои покажале поблизок медитерански/кавкаски профил на ХЛА, и Горган (Туркменистан) кои покажале поблизок профил на Средна Азија“.

Беше забележано дека студиите за генетските растојанија засновани на фреквенциите на алел HLA и хаплотип од класа II „поставуваат примерок од Азербејџан во медитеранскиот кластер блиску до Курдите, Горган, Чуваш (Јужна Русија, кон Северен Кавказ), Иранци и кавкаски популации (Свани и Грузијци)“. Студијата понатаму покажа дека Азерите се „блиски до иранските популации како Балуците и Иранците од Јазд, Горган Туркмен и Курдите (најблиската популација според обичните генетски растојанија), но на половина пат помеѓу Медитеранот и Западниот и Централниот Сибир. како Манси или Тоџа, заедно со Горган, Курдите и Чувашите (јужноруски кон Северен Кавказ). Студијата го објасни блискиот афинитет на азербејџанските примероци со курдските примероци поради географијата, „бидејќи Курдите од Иран беа земени примероци од иранската провинција Курдистан, која е доста подолу или иранската провинција Западен Азербејџан“.

Дендрограмот на поврзаноста со соседните спојувања (NJ) базиран на фреквенциите на алелот HLA-DRB1 од истата студија ги одвои различните популации испитани во студијата во две добро диференцирани кластери: првиот кластер што ги групира северните и јужните Медитеранци (Европјани и Африканци), жителите од Блискиот Исток, Кавказ и западни Сибирци, а вториот кластер го групира остатокот од анализираните популации (централни и источни Сибирци и ориенталци). Азерите беа интегрирани во првиот кластер, заедно со Горган (иранско туркменско население) и Курдите, и во средна позиција помеѓу иранските популации и западните Сибирци, имено Чувашите, Мансите, Бурјатите и Тоџа (Тожу Туваните). Анализите на кореспонденција врз основа на фреквенциите на алелот HLA-DRB1 покажаа слични резултати.

ХЛА генетските растојанија забележани во студијата „прикажаа ниски вредности кај алтајските популации и Манси во однос на Азерите, кои се прикажани на половина пат помеѓу Медитеранот и Средна Азија, но многу блиску до Тоџа, Тувињаните и Манси, во кореспонденцијата. (Сл. 3). Овие резултати сугерираат дека процесот на „турцирање“ предизвикан од турските племиња Огузи, исто така, може да придонесе за генетската позадина на азербејџанскиот народ, како што тврдат други генетски и историски податоци.

Подкладата mtДНК U7a4 го достигнува врвот меѓу современите жители на Азербејџан (26%) и жителите на Азербејџан од северозападен Иран (16-22%), додека се јавува во остатокот од Иран на фреквенции од 2-16%.

Според генерализирани податоци од различни лаборатории, повеќе од половина од Азерите се носители на Y-хаплогрупи со потекло од Блискиот Исток (E-M35, G-P15, J-P209 и T-CTS6507), што ја потврдува хипотезата за неолитските миграции од Плодна полумесечина. Источноевропските потклади на Y-хаплогрупата R (R-Z2109, R-PF7562, R-Y4364) и хаплогрупите од централноазиско потекло (C-M217, N-P43, O-F238, Q-M242, R-Z93, R -M478) целосно покриваат повеќе од една третина од проучуваните и укажуваат на миграции од источните и североисточните географски области. Идентификувани се и хаплогрупи од јужноазиско и западноевропско потекло, но со прилично мала фреквенција.[35]

Опозиција

уреди

Кавказскиот регион е мешан. Иако населението на Азербејџан е културно разновидно, генетското тестирање откри заеднички генетски маркери кои поддржуваат автохтоно потекло за повеќето Азери. Студија од 2002 година покажа дека: „Хаплогрупите на Y-хромозомот укажуваат дека Ерменците кои зборуваат индоевропски и Азерите кои зборуваат турски јазик од републиката се генетски поблиску поврзани со нивните географски соседи на Кавказ отколку со нивните јазични соседи на друго место“.[36] Авторите на оваа студија сугерираат дека ова укажува на јазична замена на домородните кавкаски народи. Постојат докази за ограничена генетска мешавина добиена од Средна Азија (конкретно Хаплогрупата H12), особено Туркмените, која е повисока од онаа на нивните соседи, Грузијците и Ерменците.[36] Анализата на mtДНК покажува дека главниот однос со Иранците е преку поголема западноевроазиска група која е споредна од онаа од Кавказ, според студијата што не ги вклучи Азерите, туку Грузијците кои се групираа со Азерите во други студии.[7] Заклучокот од тестирањето покажува дека Азерите се мешана популација со односи, по редослед на најголема сличност, со Кавказ, Иранците и Блискоисточните, Европејците и Туркмените. Други генетски анализи на mtДНК и Y-хромозомите укажуваат на тоа дека кавкаските популации се генетски посредни меѓу Европејците и жителите на Блискиот Исток, но дека тие се потесно поврзани со жителите на Блискиот Исток. Друга студија, спроведена во 2003 година од страна на рускиот весник за генетика, ги спореди говорителите на ирански јазик во Азербејџан (Талишите и Татите) со Азерите на турски јазик и откри дека, „...генетската структура на популациите испитани со другите Иранци -Популациите што зборуваат (Персијците и Курдите од Иран, Осетините и Таџиците) и Азерите покажаа дека населението од Азербејџан што зборуваше Иран е поблиску до Азерите, отколку со популациите што зборуваат ирански населени други светски региони.[8]

Античките историчари, вклучувајќи ги Херодот, Полибиј и Страбон, го споменуваат регионот како мешан регион, со ирански и неирански групи, како што се Утијците, кавкаска група која сè уште постои во Азербејџан.[37]

Пристигнување на Огузите

уреди

Ибн ал-Атир, арапски историчар, изјавил дека Турците Огузи дошле во Трансоксијана во периодот на калифот Ал-Махди во годините помеѓу 775 и 785 година. Во периодот на абасидскиот калиф Ал-Мамун (813 – 833), името Огуз почнува да се појавува во делата на исламските писатели. До 780 година, со источните делови на Сир Дарја владееле Турците Карлук, а западниот регион (степата Огуз) бил управуван од Турците Огузи.

Доминацијата на Огузите во Југозападна Азија започнува во 11 век, со Селџуската империја. Југозападните турски дијалекти постепено ги заменија татските, азариските и средноперсиските дијалекти во северен Иран и различни кавкаски јазици на Кавказ, особено уди, и станаа доминантни за време на високиот до доцниот средновековен период, под власта на Ак Ќојунлу и Кара Ќојунлу (14-ти до 15-ти век), процесот на турцификација е главно завршен во периодот на Сафавид (16 век).

Наводи

уреди
  1. ↑ „Azerbaijani | people“. Encyclopædia Britannica. Посетено на 2016-11-03.
  2. ↑ „Azerbaijani, North“. Ethnologue (англиски). Посетено на 1 December 2022.
  3. ↑ „Azerbaijani, South“. Ethnologue (англиски). Посетено на 1 December 2022.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Azerbaijani" - Encyclopædia Britannica
  5. ↑ "The Udi Language" Архивирано на {{{2}}}., University of Munich, Wolfgang Schulze 2001/2 (retrieved 19 June 2006).
  6. ↑ "Mannai", Encyclopædia Britannica (retrieved 7 September 2011).
  7. ↑ 7,0 7,1 Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor — American Journal of Human Genetics, 74:827-845, 2004 (retrieved 9 June 2006)
  8. ↑ 8,0 8,1 Genetic Structure of Iranian-Speaking Populations from Azerbaijan Inferred from the Frequencies of Immunological and Biochemical Gene Markers Архивирано на 1 октомври 2007 г. — Russian Journal of Genetics, Volume 39, Number 11, November 2003, pp. 1334-1342(9) (retrieved 9 June 2006)
  9. ↑ Asadova, P. Sh.; Shneider, Yu. V.; Shilnikova, I. N.; Zhukova, O. V. (2003). „Genetic Structure of Iranian-Speaking Populations from Azerbaijan Inferred from the Frequencies of Immunological and Biochemical Gene Markers“. Russian Journal of Genetics. 39 (11): 1334–1342. doi:10.1023/B:RUGE.0000004149.62114.92.
  10. ↑ Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration Архивирано на {{{2}}}. - Hum Hered 2006;61:132–143 (retrieved 13 April 2011)
  11. ↑ Derenko, M.; Malyarchuk, B.; Bahmanimehr, A.; Denisova, G.; Perkova, M.; Farjadian, S.; Yepiskoposyan, L. (2013). „Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians“. PLOS ONE. 8 (11): e80673. Bibcode:2013PLoSO...880673D. doi:10.1371/journal.pone.0080673. PMC 3828245. PMID 24244704.
  12. ↑ Hinedi, Ayesha Yasmeen (September 2018). Influence of the Silk Road Trade on the Craniofacial Morphology of Populations in Central Asia. New York: City University of New York Graduate Center. стр. 30. Посетено на 6 March 2022.
  13. ↑ V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, p. 112
  14. ↑ Professor Ighrar Aliyev. The History of Aturpatakan. Persian Translation by Dr. Shaadman Yusuf. Balkh Publishers. Tehran. 1999.
  15. ↑ „"Azari: The Iranian Language of Azerbaijan" in Encyclopedia Iranica by E. Yarshater“. Архивирано од изворникот на 2010-03-10. Посетено на 2024-02-08.
  16. ↑ Ibn Nadeem, "Fihrist", Translated by Reza Tajaddod, Ibn Sina publishers, 1967. ابن نديم در الفهرست مي‌نويسد: (= اما فهلوي منسوب است به فهله كه نام نهاده شده است بر پنج شهر: اصفهان و ري و همدان و ماه نهاوند و آذربايجان. و دري لغت شهرهاي مداين است و درباريان پادشاه بدان زبان سخن مي‌گفتند و منسوب است به مردم دربار و لغت اهل خراسان و مشرق و لغت مردم بلخ بر آن زبان غالب است. اما فارسي كلامي است كه موبدان و علما و مانند ايشان بدان سخن گويند و آن زبان مردم اهل فارس باشد. اما خوزي زباني است كه ملوك و اشراف در خلوت و مواضع لعب و لذت با نديمان و حاشيت خود گفت‌وگو كنند. اما سرياني آن است كه مردم سواد بدان سخن رانند). ابن ندیم، محمد بن اسحاق: «فهرست»، ترجمه‌ي رضا تجدد، انتشارات ابن سینا، 1346 فأما الفهلوية فمنسوب إلى فهله اسم يقع على خمسة بلدان وهي أصفهان والري وهمدان وماه نهاوند وأذربيجان وأما الدرية فلغة مدن المدائن وبها كان يتكلم من بباب الملك وهي منسوبة إلى حاضرة الباب والغالب عليها من لغة أهل خراسان والمشرق و اللغة أهل بلخ وأما الفارسية فتكلم بها الموابدة والعلماء وأشباههم وهي لغة أهل فارس وأما الخوزية فبها كان يتكلم الملوك والأشراف في الخلوة ومواضع اللعب واللذة ومع الحاشية وأما السريانية فكان يتكلم بها أهل السواد والمكاتبة في نوع من اللغة بالسرياني فارسي [Original Arabic]; Ibn Nadeem, Al-Fihrist. www.alwaraq.com accessed in September, 2007.
  17. ↑ (Mehdi Marashi, Mohammad Ali Jazayery, Persian Studies in North America: Studies in Honor of Mohammad Ali Jazayery, Ibex Publishers, Inc, 1994. p 255)
  18. ↑ Ibn Howqal, Surat al-ardh. Translation and comments by: J. Shoar, Amir Kabir Publishers, Iran. 1981. "ارمنیه دو قسمت است: داخلی و خارجی در ارمنیه ی خارجی شهرهایی از آن مسلمانان و به دست آنان است و خود مسلمانان فرمانروای آنجا هستند و دست ارامنه از دست آن قطع گردیده است و به کلی تحت حکومت پادشاهان اسلامی است: از جمله این شهرها ارجیش، منازجرد و خلاط است. و حدود ارمنیه خارجی معین است یعنی از مشرق به بردعه و از مغرب به جزیره و از جنوب به آذربایجان و از شما به نواحی روم در سمت قالیقالا محدود است
  19. ↑ Al-Moqaddasi, Shams ad-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Ahmad, Ahsan al-Taqasi fi Ma’rifa al-Aqalim, Translated by Ali Naqi Vaziri, Volume one, First Edition, Mu’alifan and Mutarjiman Publishers, Iran, 1981, p 377 المقدسي، شمس‌الدين ابوعبدالله محمدبن احمد، احسن التقاسيم في معرفه الاقاليم، ترجمه دكتر علينقي وزيري، جلد 1، چاپ اول، انتشارات مؤلفان و مترجمان ايران، 1361، ص 377.
  20. ↑ (Tārīkh-i Yaqūbī / talīf-i Aḥmad ibn Abī Yaqūbi; tarjamah-i Muḥammad Ibrahim Ayati, Intirisharat Bungah-I Tarjamah va Nashr-I Kitab, 1969.
  21. ↑ "Azari: The Iranian Language of Azerbaijan" Архивирано на 10 март 2010 г. (Encyclopædia Iranica by E. Yarshater)
  22. ↑ «مستوفي، حمدالله: «نزهةالقلوب، به كوشش محمد دبيرسياقي، انتشارات طهوري، 1336 Mostawafi, Hamdallah. Nozhat al-Qolub. Edit by Muhammad Dabir Sayyaqi. Tahuri publishers, 1957.
  23. ↑ Man By: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, JSTOR (Organization)
  24. ↑ Windfuhr, Gernot. "Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes" in Hommages et Opera Minora, Monumentum H. S. Nyberg, Vol. 2., Acta Iranica 5. Tehran-Liège: Bibliothèque Pahlavi, 457-472. p 468.
  25. ↑ Azerbaijan:Historical Background Vol. 3, Colliers Encyclopedia CD-ROM, 02-28-1996
  26. ↑ Michael P. Croissant. The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. стр. 7–8.
  27. ↑ pp. 385-386
  28. ↑ "Azerbaijan" Архивирано на {{{2}}}. - Columbia Encyclopedia (retrieved 8 June 2006).
  29. ↑ "Report for Talysh" — Ethnologue (retrieved 8 June 2006).
  30. ↑ "Report for Tats" — Ethnologue (retrieved 8 June 2006).
  31. ↑ Testing hypotheses of language replacement in the Caucasus
  32. ↑ Ashrafian-Bonab, M; Lawson Handley, LJ; Balloux, F (2007). „Is urbanization scrambling the genetic structure of human populations? A case study“. Heredity (Edinb). 98 (3): 151–6. doi:10.1038/sj.hdy.6800918. PMC 1808191. PMID 17106453.
  33. ↑ Farjadian, S.; Ghaderi, A. (December 2007). „HLA class II similarities in Iranian Kurds and Azeris“. International Journal of Immunogenetics. 34 (6): 457–463. doi:10.1111/j.1744-313x.2007.00723.x. ISSN 1744-3121. PMID 18001303. Neighbor‐joining tree based on Nei's genetic distances and correspondence analysis according to DRB1, DQA1 and DQB1 allele frequencies showed a strong genetic tie between Kurds and Azeris of Iran. The results of AMOVA revealed no significant difference between these populations and other major ethnic groups of Iran
  34. ↑ „Origin of Azeris (Iran) according to HLA genes“. International Journal of Modern Anthropology: 131. 2017.
  35. ↑ Aliev A.A., Ibrahimov A.Sh., Khalilova I.S. Evaluation of Y-DNA diversity of Azerbaijanis. Bulletin of Moscow State University. Series XXIII. Anthropology. No. 4, 2018, p. 49-55.
  36. ↑ 36,0 36,1 A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia — American Journal of Human Genetics, 71:466-482, 2002 (retrieved 9 June 2006)
  37. ↑ citation needed)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Потекло_на_Азерите&oldid=5243967“