Википедија

Мартиник

Мартиник (француски: Martinique, француски изговор: [maʁtinik]) е француска прекуморска островска територија во источниот дел на Карипско Море, околу 450 км североисточно од брегот на Јужна Америка. Со копнена површина од 1128 km2|0 и вкупен број на население од 349,925 жители според пописот од јануари 2024.[2] Припаѓа на групата Приветрени Острови и се протега северно од Санта Луција, југоисточно од Големи Антили, северозападно од Барбадос, и јужно од Доминика. Како и другите прекуморски окрузи, Мартиник е еден од 18 прекуморски региони на Франција и интегрален дел на Француската Република. Како дел од Франција, Мартиник е дел Европската Унија и негова валута е еврото. службен јазик е францускиот но населението исто така зборува и на антилско-креолски јазик (мартиничко-креолски јазик).[4]

Мартиник
Знаме на Мартиник
Знаме
Грб на Мартиник
Грб
Земја Франција
ПрефектураФор де Франс
Департмани1
Управа
 • Претседател на Извршен СоветАлфред Мари-Жан[1]
Површина
 • Вкупна1.128 км2 (436 ми2)
Население (јануари 2024)[2]
 • Вкупно349,925
 • Густина0,31/км2 (0,80/ми2)
ДемонимМартиниканци,
Мартиниканец (м.р) / Мартиникан ка (ж.р)
Час. појасECT (UTC-04)
ISO 3166MQ
БДП (2012)[3]Грешка во Lua: во земјата
Вкупно&100000000000008350000008,35 млј €
По жител&1000000000000002152700021,527 €
NUTSFRA
Мреж. местоPrefecture, Territorial collectivity

Потекло на поимот

уреди

Кристофер Колумбо стигнал на островот на 15 јуни 1502, после 21 ден патување по океанот. Останал 3 дена.[5]

Островот тогаш се нарекувал "Жуанакера-Матинино". Според историчарот Сидни Дани, островот бил нарекуван "Јуанакера" на Карибите, со значење "островот на игуаните".[се бара извор]

Кога пристигнал Колумбо во 1502, островот го нарекол Мартиника, бидејќи го здогледале на денот кога се празнува Св. Мартиник и под влијание на соседниот остров Доминика[6]

Историја

уреди
 
Сен-Пјер. Пред целосното уништување на Сен-Пјер во 1902 одвулканска ерупција, тој бил најзначајниот културно-економски центар на Мартиник, познат како „Париз на Карибите".

Пред доаѓањето на Европејците

уреди

На островот отпрвин живееле Араваките, а потоа Карибите. Карибите од копното мигрирале на островот околу 1201 година, според карбонското датирање на артефактите. Тие потоа биле раселени, уништени и асимилирани од народот Таинци, кој се населил на островот во 1490.[7]

1493–1688

уреди

На Мартиник стигнал Колумбо во 1493, но Шпанија имала мал интерес за оваа територија.

На 15 септември 1635, Пјер Белен Дезнамбук, француски гувернер на островот Сеент Китс, пристигнал на пристаништето Сен-Пјер на Мартиник со 150 француски доселеници. Деснамбук го побарал Мартиник за францускиот крал Луј XIII и за Француската "Компанија за Островите на Америка" (француски: Compagnie des Îles de l'Amérique), и ја основал првата европска населба во Фор Сен-Пјер (денешен Сен Пјер). Тој умрел во 1636, оставајќи го Мартиник и компанијата на неговиот внук Жак Диел ди Парке, кој во 1637, станал гувернер на островот.

Во 1636, домородното население се дигнало против доселениците за да гипротера од островот. Французите успешно се одбранилеод нападот и ги натерале да се повлечат во источниот дел на островот, на полуостровот Каравел. Кога домородците повторно нападнале во 1658, гувернерот шарл Уе ди Пети Пре им објавилвојна. Многумина биле убиени а тие што преживеале биле заробени и протерани од островот. Некои побегнале на Доминика или на островот Сент Винсент, каде Французите се согласиле да не ги напаѓаат ниту гонат.

 
Нападот врз француските бродови на Мартиник во 1667

Бидејќи имало неколкумина католички свештеници на Француските Антили, многу од првите доселеници биле хугеноти со поголема верска слобода од онаа на копното во Франција. Иако указите од кралот Луј XIV постојано доаѓале на островите за да се задуши еретичкото протестантство, властите на островот ги игнорирале сè до Указот за Ревокација на Луј XIV во 1685.

Од септември 1686 до почетокот на 1688, Француската Круна го користеле Мартиник за да ги протераат тука хугенотите кои одбивале да го крифатат католицизмот. Над 1,000 хугеноти биле транспортирани на Мартиникво тој период,најчесто на бродови со мизерни услови кои придонесувале многумина да умрат уште при патувањето. Оние што ќе преживееле биле ангажирани да работат на плантажи.

Бидејќи многумина од поседниците на плантажи на Мартиник и самите биле хугеното кои страдале од одредбите на Указот за Ревокација, почнале да прават заговори да заминат од Мартиник заедно со другите пристигнати протестанти. Многумина биле потикнати од католиците на тој чекор кои одвај чекале да си заминат кривоверците за да им ги земат плантажите за себе. До 1888 речиси целопротестантско население од Мартиник побегнало во Британските американски колонии. Оваа кралска политика го намалила населението на Мартиник и ја уназадила колонизацијата на островот за неколку децении а воедно придонела островите да бидат поподложни на британската окупација во следните неколку векови.[8]

 
Jolly Roger flag of pirate Bartholomew Roberts

По 1688

уреди

Под гувернерот на Антилите, Шарл де Курбон, Мартиник служел како пристаниште за француските пирати, меѓу кои и капетанот Крепо, Етјен де Монтабан и Матурин Демарежан.[9] Подоцна пиратот Бартоломеј Робертс истакнувал црно пиратско знаме со два черепа над назнаките "ABH" ("A Barbadian's Head") и "AMH" ("A Martinican's Head") врз кои стои пират со меч, откако гувернерите на овие два острова испратиле бродови да го уапсат Робертс.[10]

 
Битката кај Мартиник помеѓу британската и француската флота во 1779 година

Мартиник бил неколкупати окупиран од страна на Британците, вклучително еднаш за време на седумгодишната војна и двапати за време на Наполеоновите војни. Со исклучок на периодот од 1802-1809 година, по потпишувањето на Амјенскиот договор, Велика Британија го контролирала островот поголемиот дел од времето од 1794-1815, кога бил вратен на Франција по завршувањето на Наполеоновите војни.[11] Оттогаш Мартиник е во сопственост на Франција.

Откако цените на шеќерот се намалиле во раните 1800-ти, поседниците на плантажи го загубиле политичкото влијание. Во 1848 година, Виктор Шелшер ја убедил француската влада да стави крај на ропството во Француските Западни Инди.[11]

На 8 мај 1902 година, вулканот Пеле избувнал и целосно го уништил Сен Пјер, убивајќи 30.000 луѓе. Поради ерупцијата, бегалците од Мартиник пристигнале во чамци до јужните села на Доминика. На Мартиник, единствениот преживеан во градот Сен Пјер, Огист Кипарис, бил спасен од дебелите ѕидови на неговата затворска ќелија.[12] Набргу потоа престолнината била префрлена во Фор де Франс каде е до денес.[11]

За време на Втората светска војна, владата на Виши го контролирала Мартиник и Гвадалуп. Германските U-бродови го користеле островот за снабдување со гориво за време на Битката кај Карибите. Во 1942 година, 182 бродови биле потопени во Карибите, 45 во 1943 и 5 во 1944 година. Слободните француски сили го презеле островот на Денот на Бастилја, 14 јули 1943 година, кога адмиралот Роберт побегнал.[13]

Во 1946, Француското Народно Собрание едногласно донело одлука да се трансформира колонијата во Прекуморски департман на Франција. Во 1974, станал само департман.[11]

Во 2009, Францускиот Генерален Карипски Штрајк покажал длабоки етнички и класни тензии на Мартиник.[14]

 
Мапа на Мартиник заедно со неговите окрузи

Политика

уреди

Заедно со Гваделуп, Реинион, Мајот и Француска Гвајана, Мартиник е една од прекуморските региони на Франција. Тој воедно е и најоддалечениот регион на Европската унија. Жителите на Мартиник се француски државјани со сите политички и законски права. Мартиник испраќа четири пратеници во француското Национално Собрание и двајца сенатори во францускиот Сенат.

На 24 јануари 2010 година, за време на референдумот, 68,4% од жителите на Мартиник гласале за премин во "единствена (една) заедница" во рамките на член 73 од францускиот Устав.

Субдивизии

уреди

Мартиник е поделен на окрузи, 34 општини, and 45 кантони . Четирите окрузи на островот се следниве:

  • Форт-де-Франс е единствената префектура на Мартиник. Таа ја зазема централна зона на островот. Вклучува четири општини и шеснаесет кантони. Во 2013 година населението изнесувало 161.021. Освен престолнината, ги вклучува и општините Сен-Жозеф и Шелшер.
  • Трините е една од трите потпрефектури на островот и го зазема североисточниот регион. Има десет општини и единаесет кантони. Во 2013 година населението било 81.475. Трините ги содржи заедниците на Трините, Ајупа-Бујон, Бас Поант, Гро Морн, Лорен, Макуба, Маригот Робер и Сен Мари.
  • Марен, втората потпрефектура на Мартиник, го сочинува јужниот дел на островот и е составен од дванаесет комуни и тринаесет кантони. Во 2013 година населението било 119.653. Префектурата ги вклучува заедниците на Марен, Лез Анс д'Арлет, Дијаман, Дико, Франсоа, Ривер-Пилот, Ривер-Сале, Сент Ана, Света Луција, Сент Еспри, Ле Троа Исле и Воклен .
  • Сен Пјер е третата потпрефектура на островот. Се состои од осум комуни и пет кантони, кои лежат во северозападниот дел на Мартиник. Во 2013 година населението било 23,402. Освен Сен Пјер, неговите заедници се Карбе, Каз-Пилот-Белфонтен, Морн-Руж и Прешер.

Географија

уреди
 
Мапа на Мартиник
 
Тропска шума на островот

Како дел од архипелагот на Антилите, Мартиник се наоѓа во Карипско Море околу 450 км североисточно од брегот на Јужна Америка и околу 700 км југоисточно од Доминиканската Република, северно од Санта Лусија, северозападно од Барбадос, југоисточно од Куба и Хиспаниола и јужно од Доминика.

Вкупната површина на Мартиник е 1.100 квадратни километри. Мартиник е трет по големина остров во Мали Антили по Тринидад и Гваделуп. Се протега 70 км во должина и 30 км ширина. Највисока точка е вулканот Пеле на 1.397 метри надморска височина.

 
Салин, песочна плажа на јужниот дел на островот

Островот по потекло е вулкански и лежи по раседот на подвлекување, каде Јужноамериканската Плоча лизга под Карипската Плоча.[15] Мартиник има осум различни центри на вулканска активност. Најстарите карпи се андезитични лава датирани пред околу 24 милиони години, измешани со толеитична магма која содржи железо и магнезиум. Пеле, најдраматичната одлика на островот, се формирал пред 400.000 години.[16] Пеле еруптирал во 1792, 1851 и двапати во 1902.[17] Ерупцијата од 8 мај 1902 година, го уништила Сен Пјер и убила 28.000 луѓе за 2 минути додека онаа од 30 август 1902 година предизвикало речиси 1.100 смртни случаи.[18]

Атлантскиот, или "приветрениот" брег на Мартиник е тежок за пловидба на бродови. Комбинацијата на крајбрежните карпи, плитки корални гребени и проливите и силните ветришта ја прават областа значително опасна зона за морски сообраќај. Полуостровот Каравела јасно го одделува северниот дел на Атлантскиот и Јужноатлантскиот брег.

Карибите, или "заветрениот" брег на Мартиник е многу поповолен за морски сообраќај. .

Северот на островот е планински. Се одликува со четири збира вулкани и планини: Питон Конил на крајниот север, кој се издига во Доминиканскиот канал, Пеле, активен вулкан, Јаков и Питон ди Карбе, ансамбл од пет изумрени вулкани покриени со дождовни шуми во заливот Фор де Франс со 1.196 м. Вулканската пепел на Пеле создала сиви и црни песочни плажи на север.

Јужниот дел е полесно прооден, иако сепак има некои импресивни географски одлики. Поради тоа што е полесно да се патува и поради многуте плажи и капацитети за храна во овој регион, најголем дел од туристичкиот сообраќај се одвива во јужниот дел на островот.

Флора и фауна

уреди

Северниот крај на островот зафаќа поголем дел од врнежите и е силно пошумен, со видови како што се бамбус, махагон, розово дрво и скакулци. Југот е посув и доминира савана, вклучувајќи кактуси, копаиба балсам и багремот.

Анол гуштери и змиите Мартинички ботропс се специфични видови на островот. Мунгосите (Herpestes auropunctatus), воведени во 1800-тите за контрола на змиите, станале и закана за околината[19] бидејќи ловат и јајца од птици од што исчезнале многу локални видови на птици, како Мартиничкиот трепетник (Cinclocerthia gutturalis), белоградиот трепетник и сл.

 
Морн Ларше, општина Дијамант на Мартиник commune

Демографија

уреди

Население

уреди

Населението на островот изнесува 385,551 според пописот од 2013. Се проценува дека 260,000 Мартиниканци и живеат на копното во Франција, најчесто во Парискиот регион.

Населението низ историјата
1700

проценка

1738

проценка

1848

проценка

1869

проценка

1873

проценка

1878

проценка

1883

проценка

1888

проценка

1893

проценка

1900

проценка

24,000 74,000 120,400 152,925 157,805 162,861 167,119 175,863 189,599 203,781
1954

попис

1961

попис

1967

попис

1974

попис

1982

попис

1990

попис

1999

попис

2006

попис

2011

попис

2013

попис

239,130 292,062 320,030 324,832 328,566 359,572 381,325 397,732 392,291 385,551
Официјални бројки од попис и INSEE проценки

Етнички групи

уреди

Населението на Мартиник е главно од африканско потекло генерално помешано со француско, америдско (Кариби), индо-мартиникиско (потомците на имигрантите од 19 век од Индија), либанско или кинеско население. Мартиник има мала сириско-либанска заедница, мала, но растечка кинеска заедница, и заедницата Беке, потомци на првите француски и шпански доселеници, кои сè уште доминираат во делови од земјоделскиот и трговскиот сектор во економијата. Белците вкупно претставуваат 5% од населението на Мартиник.

Популацијата Беке (која изнесува околу 1% од населението на Мартиник,[20] од кои повеќето имаат аристократско потекло по раѓање или по купување на титулата) обично живеат во куќи на атлантското крајбрежје на островот (најчесто во областа Франсоа - Кап Ест).

Јазици

уреди

Службениот јазик е францускиот, кој го зборува речиси цело население. Покрај тоа, повеќето жители умеат да зборуваат и мартиникански креолски, форма на антилско-креолски тесно поврзана со говорот на соседните англиски острови на Света Луција и Доминика. Мартиниканскиот креолски се заснова на францускиот, на карипските и африканските јазици со елементи на англиски, шпански и португалски.

Религија

уреди
Верници во Мартиник
Христијани
  
 96,50 %
Муслимани
  
 0,20 %
Без Религија
  
 2,30 %
Хиндуисти
  
 0,20 %
Народна Религија
  
 0,20 %
Други
  
 0,60 %

Култура

уреди
 
Танчери на Мартиник

Како округ на Франција, културата на Мартиник ги спојува француските и карипските влијанија. Градот Сен Пјер (уништен од вулканска ерупција на планината Пеле), често се нарекувал "Париз на Малите Антили".

Денес, Мартиник има повисок животен стандард отколку повеќето други карипски земји. Француски производи се лесно достапни, од моделите Шанел до порцелан од Лимож. Учењето во метрополите (континентална Франција, особено во Париз) е честа појава кај младите луѓе.

Кујна

уреди

Мартиник има хибридна кујна, мешајќи елементи од африкански, француски, индијански и индиски индиски потконтинентални традиции. Едно од најпознатите јадења е Коломбо, пилешко со кари, месо или риба со зеленчук, зачинет со карактеристична масала од тамилско потекло, со тамаринд и честопати вино, кокосово млеко, маниока и рум. Традицијата десерти и колачи од Мартиник вклучува ананас, рум и широк спектар на локални состојки.

Музика

уреди

Мартиник има голема популарна музичка индустрија, која се здобила со меѓународна слава по успехот на зук музиката во доцниот 20 век. Популарноста на зук музиката била особено интензивна во Франција, каде жанрот станал важен симбол на идентитетот за Мартиник и Гваделуп.[21] Потеклото на стилот зук се наоѓа во народната музика на Мартиник и Гвадeлуп.. Исто така има забележително влијание на карипската калипсо традиција и хаитската компа.

 
Планината Пеле

Стопанство

уреди

Во 2003 година, Мартиник имал вкупен БДП од 5,496 милијарди евра. Во 2000 година БДП по глава на жител бил14.283 евра. Во таа година услугите сочинувале 82,2% од БДП, додека индустријата претставувала 8,6% а земјоделството 3,5%. Во 2002 година, островот извезувал стоки од вредност од 26 милиони евра, првенствено овошје, пијалаци и рафинирани нафтени производи. Увезол стоки во вредност од 486 милиони евра, вклучувајќи возила, мебел, сурова нафта (користени во рафинеријата на островот).[22]

Историски, економијата на Мартиник се потпирала на земјоделството, но до почетокот на 21 век овој сектор значително се намалил. Производството на шеќер е намалено, при што најголемиот дел од шеќерната трска сега се користи за производство на рум. Извозот на банани се зголемува, најчесто во континентална Франција. Најголемиот дел од барањата за месо, зеленчук и жито мора да бидат увезени. Ова придонесува за хроничен трговски дефицит кој бара големи годишни трансфери на помош од копното Франција.

Сите стоки што влегуваат во Мартиник се наплаќаат со променлива "морнарска такса" која може да достигне 30% од вредноста на товарот и обезбедува 40% од вкупниот приход на островот. Дополнително, владата плаќа "годишен надоместок" од 1-2,5% и данок на додадена вредност од 2,2-8,5%.[22]

 
Плажа на Мартиник

Туризам

уреди

Туризмот станал поважен од земјоделскиот извоз како извор на приход. Во 2000 година, островот примил 500.000 туристи, а туристичката индустрија вработила 7% од вкупната работна сила. Околу 16% од вкупните бизниси на островот (околу 6.000 компании) обезбедуваат туристички услуги.[22]

Сообраќај

уреди

Главниот и единствен аеродром на Мартиник со комерцијални летови е Меѓународниот Аеродром Еме Сезер. Служи за летови до и од Европа, Карибите, Венецуела, САД и Канада.

Фор де Франс е најголемото пристаниште. Островот има редовна фери линија до Гваделуп, Доминика, Света Луција.

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ „Mot du Président de l'Exécutif“. Архивирано од изворникот на 2020-08-21. Посетено на 2018-12-19.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Estimation de population par région, sexe et grande classe d'âge – Années 1975 à 2024“ (француски). Архивирано од изворникот 19 January 2024. Посетено на 2024-01-17.
  3. ↑ http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pib-va-reg-base-2005 |title=Produits intérieurs bruts régionaux et valeurs ajoutées régionales de 1990 à 2012|author=INSEE
  4. ↑ Baker, Colin; Jones, Sylvia Prys (1998), Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual Education, Multilingual Matters, стр. 390, ISBN 1853593621
  5. ↑ Morison, Samuel (1942). Admiral of the Ocean Sea. Boston: Little, Brown and Company. стр. 588–589. ISBN 9780316584784.
  6. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2018-03-03. Посетено на 2018-12-19.
  7. ↑ Sweeney, James L. (March 2004), „Caribs, Maroons, Jacobins, Brigands, and Sugar Barons: The Last Stand of the Black Caribs on St. Vincent“ (PDF), African Diaspora Archaeology Network, Посетено на 26 April 2004[мртва врска]
  8. ↑ History of the Huguenot Migration to America, New York, Dodd, Mead & Company, 1885, стр. 205–107
  9. ↑ Gasser, Jacques (1992–1993). „De la mer des Antilles à l'océan Indien (From the Caribbean Sea to the Indian Ocean)“. Bulletin du Cercle généalogique de Bourbon (Bulletin of the Bourbon Genealogical Circle). 38-41. Посетено на 31 August 2017. French language original, as reprinted in Le Diable Volant : Une histoire de la flibuste : de la mer des Antilles à l'océan Indien (1688-1700) / ('The Flying Devil : A History of the Filibusters : From the Antilles to the Indian Ocean (1688-1700)').
  10. ↑ Little, Benerson (2016). The Golden Age of Piracy: The Truth Behind Pirate Myths (англиски). New York: Skyhorse Publishing, Inc. ISBN 9781510713048. Посетено на 15 September 2017.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Ver Berkmoes, Ryan; и др. (2008), Caribbean Islands (print)|format= бара |url= (help) (5. изд.), Lonely Planet
  12. ↑ Baker, Christopher; и др. (2009), Caribbean (print)|format= бара |url= (help) (1. изд.), Eyewitness Travel
  13. ↑ Hubbard, Vincent (2002). A History of St. Kitts. Macmillan Caribbean. стр. 136–139. ISBN 9780333747605.
  14. ↑ „Race, class fuel social conflict on French Caribbean islands“, Agence France-Presse (AFP), Посетено на 17 February 2009[мртва врска]
  15. ↑ Atlas of the World (10. изд.). National Geographic. стр. 6.
  16. ↑ Explore Volcanoes: Mount Pelée, Martinique (web), Maple Creative, c. 2010
  17. ↑ Scarth, Alwyn (2002), La Catastrophe (print)|format= бара |url= (help), Oxford
  18. ↑ Notes, Nature (print)|format= бара |url= (help), 66, 1902
  19. ↑ Global Invasive Species Database:Martinique, Архивирано од изворникот на 2015-10-16, Посетено на 2018-12-19
  20. ↑ Béatrice Gurrey et Benoît Hopquin (28 February 2009), „Békés : Une affaire d'héritage“, Le Monde (француски)
  21. ↑ Ledesma and Scaramuzzo, pp. 289–303
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Informations Economie Martinique, Архивирано од изворникот на 28 May 2007, Посетено на 15 September 2013

Надворешни врски

уреди
Патување

14°40′N 61°00′W / 14.667° СГШ; 61.000° ЗГД / 14.667; -61.000

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мартиник&oldid=5300343“