Турку
Турку е значаен град во Финска, кој се наоѓа на југозападното крајбрежје на земјата, на устието на реката Аурајоки, во историската покраина и современ регион Исконска Финска, чиј главен град е токму Турку. Според пописот од 2021 година, градот Турку има 194.244 жители, следствено тој е шестиот најголем град во земјата.[1] Околината на градот Турку пак има 281.108 жители и е третото најголемо урбано подрачје во земјата, по околините на главниот град Хелсинки и на градот Тампере.[2] Градот е двојазичен бидејќи покрај финскиот, шведскиот е мајчин јазик на дел од жителите на Турку.
Имиња и етимологија уреди
Градот има финско и шведско име — Турку и Обо.
Финското име на градот, Турку (фински: Turku), потекнува од зборот трг, користен во словенските јазици, кој во превод на македонски јазик значи плоштад. Зборот турку (turku) сѐ уште се користи со значење плоштад во некои фински дијалекти.
Шведското име Обо (шведски: Åbo) пак можеби е едноставен спој на о (å) — река, поток — и бо (bo) — живеалиште. Но, постои и еден стар правен поим, åborätt, кој на македонски приближно се изговара како оборет, а значи право на населување, со кој на граѓаните, наречени обо (åbo), им се доделувало наследно право да живеат на земјиште кое е во сопственост на круната.
Историја уреди
Најстарите археолошки наоди во Турку датираат од каменото доба. Градот Турку и неговата околина биле густо населени во железното доба. Древниот пат Hämeen Härkätie, во превод — воловскиот пат на Хаме, го поврзувал Турку со Тавастија.[3] Турку се споменува во Книгата на Руџеро од 1154 година.[4] Катедралата во Турку, која се смета за најзначајната религиска градба во Финска, е осветена во 1300 година.[5]
Во шведското доба, Турку бил седиште на истоимената епископија, чие подрачје ја опфаќало источната половина на Кралството Шведска, т. е. речиси целата денешна територија на Финска. За значајноста на градот говори и тоа што резиденциите на шведските војводи и генерал-гувернери на Финска се наоѓале во Турку, како и тоа дека собранијата на Финска се одржувале во Турку (Åbo landtag). Во 1640 година во Турку е основана Кралската академија во Обо, првиот универзитет во денешна Финска.
Во добата на Наполеоновите војни, Шведска војувала против Русија во Финската војна (1808–1809). Војната завршила со Фредрикшамнскиот мировен договор, според кој Шведска ја отстапила Финска на Русија. Русија го основала Големото кнежевство Финска, чиј прв главен град бил Турку. Но, царот Александар I наредил да се најде нов главен град на големото кнежевство, сметајќи дека Турку е предалеку од јадрото на Русија и дека е премногу поврзан со Шведска. За нов главен град бил избран Хелсинки. Сепак, Турку уште неколку десетлетија бил најголемиот град во Финска.
Во 1827 година се случил голем пожар во Турку, кој уништил голем дел од градот. Германскиот архитект Карл Лудвиг Енгел издизајнирал нов и побезбеден урбан план за Турку.
На почетокот на 20 век, во Турку биле основани два нови универзитети, првиот, Академијата Обо, бил основан во 1918 година и денес е единствениот универзитет на шведски јазик во Финска, а вториот, Универзитетот во Турку, чиј јазик е финскиот, бил основан во 1920 година. Во овој век, Турку имал добри врски со западноевропските држави и градови и градот бил наречен „портата на Финска кон Западот“ од некои историчари како Јармо Вирмавирта. Турку особено бил поврзан со Стокхолм, кој се наоѓа на другата страна на Ботнискиот Залив.
Личности уреди
- Мауно Коивисто, фински политичар, претседател на Финска (1982–1994)
Галерија уреди
-
Средновековниот дворец во Турку -
Музејот на уметноста во Турку -
Музејот на фармацијата во Турку -
Музејот на отворено Луостаринмаки во Турку -
Реката Аурајоки во централен Турку
Наводи уреди
- ↑ „Preliminary population 2018“. 5 November 2018. Архивирано од изворникот на 2014-10-29.
- ↑ „Turku Central Locality, Preliminary population by Month“. 31 December 2020. Посетено на 6 April 2022.[мртва врска]
- ↑ Masonen, Jaakko (1991). Hämeen Härkätie. Helsinki: Otava. стр. 186–190. ISBN 951-1-11421-2.
- ↑ „Suomen historian merkkipaaluja: Ensimmäisenä Turussa“. turku.fi (фински). Архивирано од изворникот на 30 април 2021. Посетено на 15 јануари 2023.
- ↑ Spicer, Andrew (2012). Lutheran Churches in Early Modern Europe (англиски). Ashgate Publishing, Ltd. стр. 314. ISBN 978-0-7546-6583-0. Архивирано од изворникот на 22 мај 2016. Посетено на 14 ноември 2015.