Судир во Борово Село

Судир во Борово Село или Битка во Борово Село од 2 мај 1991 година, позната во Хрватска како Масакр во Борово Село (хрватски: Pokolj u Borovom Selu) и во Србија како Инцидент во Борово Село (српски: Инцидент у Боровом Селу), ― еден од првите вооружени судири во судирот кој стана познат како Хрватската војна за независност. Судирот бил предизвикан од повеќемесечни зголемени етнички тензии, насилство и вооружена борба во Пакрац и во Плитвичките Езера во март. Непосредна причина за судирањето во тешко етнички српското село Борово Село, северно од Вуковар, бил неуспешниот обид да биде заменето југословенското знаме во селото со знамето на Хрватска. Неовластените напори на четворица хрватски полицајци резултирале со апсење на двајца од страна на милицијата на хрватските Срби во селото. За да ги извлечат заробениците, хрватските власти распоредиле дополнителна полиција, која со автомобил влетала во заседа. Дванаесет хрватски полицајци и еден српски паравојник биле убиени пред да интервенира и да стави крај на судирите на Југословенската народна армија (ЈНА).

Судир во Борово Село
Дел од Хрватската војна за независност и Војните во Југославија
Борово Село
Датум 2 мај 1991 Место Борово Село, Хрватска, СФРЈ Исход Победа на САО Краина и Белите орли
Завојувани страни
САО Краина	Хрватска
Команданти и водачи
Вукашин Шошкоќанин Воислав Шешељ	Јосип Џаја Јосип Рајл-Кир
Вклучени единици
Милиција на САО Краина П.Е. „Душан Силни“ Бели орли	Хрватска полиција
Сила
непознато	180 полицајци
Жртви и загуби
3-20 загинати 4 ранети	12 загинати 22 ранети 2 заробени

Судирањето резултирало со дополнително влошување на целокупната ситуација во Хрватска, што ги натерало Хрватите и Србите да се обвинуваат меѓусебно за отворена агресија и дека се непријатели на својот народ. За Хрватска, настанот бил провокативен затоа што телата на некои од загинатите хрватски полицајци убиени во инцидентот, наводно, биле осакатени. Судирот во Борово Село ги елиминирал сите надежи дека ескалацијата на судирот може да се смири политички и ја направил војната речиси неизбежна. Претседателството на Југославија се состанало неколку дена по битката и ја овласти ЈНА да се распореди во областа за да спречи понатамошен судир. И покрај ова распоредување, престрелките продолжиле во регионот. По војната, поранешен паравојник бил осуден за воени злосторства за неговата улога во злоупотреба на двајцата заробени полицајци и на крајот бил осуден на три години затвор. Уште четворица биле обвинети, но и понатаму се на слобода надвор од Хрватска.

Заднина

Поврзано: Балван револуција

Во 1990 година, по изборниот пораз на владата на Социјалистичка Република Хрватска од Хрватската демократска заедница (ХДЗ), етничките тензии меѓу Србите и Хрватите се влошиле. Југословенската народна армија (ЈНА) го конфискувала оружјето на хрватската територијална одбрана (ТО) со цел да биде минимизирана можноста за насилство по изборите. На 17 август, меѓуетничките тензии ескалирале во отворен бунт на хрватските Срби, концентриран на областите населени со претежно Срби на далматинската внатрешност околу Книн, и делови од Лика, Кордун, Бановина и Славонија.

Во јули 1990 година, мештаните Срби основале Српски национален совет за да го координираат противењето на политиката на хрватскиот претседател Фрањо Туѓман за продолжување на хрватската независност од Југославија. Милан Бабиќ, стоматолог од Книн, бил избран за претседател на советот, додека началникот на полицијата на Книн, Милан Мартиќ, основал голем број паравоени милиции. Двајцата мажи на крајот станаа политички и воени водачи на Српската Автономна Област Краина, самопрогласена власт која ги вклучува областите населени со Срби во Хрватска. Во март 1991 година, властите на САО Краина, поддржани од владата на Србија, почнаа да ја консолидираат контролата врз областите населени со Срби во Хрватска, што резултирало со бескрвна пресметка во Пакрац и првите жртви во инцидентот со Плитвичките Езера.

На почетокот на 1991 година, Хрватска немала редовна војска. Во обид да ја зајакне својата одбрана, таа го удвоила бројот на полицискиот персонал на околу 20.000. Најефективниот дел од полициските сили бил специјална полиција од 3.000 луѓе, која б распоредена во дванаесет баталјони во воен стил. Покрај тоа, Хрватска имала 9.000–10.000 регионално организирани резервни полицајци организирани во 16 баталјони и 10 чети, но им недостигало оружје.

Почеток

Во 1991 година, селото Борово Село, сместено на десниот брег на Дунав спроти Србија, било дел од Општина Вуковар. Додека самиот град Вуковар имал етнички мешано население од 47,2 отсто Хрвати и 32,2 отсто Срби, помалите населби во областа биле похомогени. Четиринаесет населби биле претежно населени со Хрвати, десет (вклучувајќи го и Борово Село) со Срби, двајца со Рутенци, а останатите две биле етнички мешани.

Среде влошените етнички тензии, Борово Село било забарикадирано на 1-ви април, еден ден по судирот кај Плитвичките Езера. Два дена подоцна гарнизонот на ЈНА во Вуковар ја зголемил борбената готовност на максимално ниво. На почетокот на пролетта, Хрватите и Србите постигнале договор со кој хрватската полиција нема да влезе во Борово Село без експлицитна согласност од месните српски власти. На 14 април во Борово Село бил одржан политички собир, а до крајот на месецот ситуацијата станала попроменлива. Говорниците на собирот - водачот на Српската радикална партија (СРП), Воислав Шешељ, пратеникот на Народното собрание на Србија , Милан Парошки и српскиот министер за дијаспора Станко Цвијан - го промовирале создавањето на Голема Србија, држава која ќе ги обедини сите Срби во една единствена земја. Сите тие ги повторија своите говори, заедно со отворениот повик за убивање на неистомислениците, една недела подоцна во Јагодњак, северно од Осиек.

Покрај тоа, паравоените сили „Бели орли“ пристигнале во Борово Село во средината на април на барање на командантот на месната милиција Вукашин Шошкочанин. Паравоените сили биле или директно вооружени од Министерството за внатрешни работи на Србија директно или од милиција поврзана со САО Краина, со одобрение на српските власти. До крајот на април 1991 година, на Белите орли во Борово Село им се придружиче борците од паравоената единица „Душан Силни“, која била поврзана со партијата Српска народна обнова.

Во средината на април, ракети Армбруст биле истрелани од хрватските позиции надвор од Борово Село кон селото. Според една верзија на настанот, неколку истрели биле испукани врз земјоделска механизација која служела како барикади во предградието на Борово Село. Според втората верзија, врз селото биле испукани три ракети со конкретна цел да бидат разгорени етнички тензии. Една од ракетите погодила куќа, а друга паднала во поле без да детонира. Немало жртви. Радио-телевизија Белград потоа емитувала слики од ракетите и ги претставила како доказ за хрватската агресија, што дополнително ги влошувала меѓуетничките тензии. Ракетите биле истрелани од група мажи кои до местото ги предводел началникот на полицијата во Осиек , Јосип Рајл-Кир, кој подоцна бил убиен од хрватски нерегуларни војници. Хрватскиот министер за внатрешни работи, Јосип Бољковац подоцна посочил дека групата вклучувала заменик-министерот за одбрана - Гојко Шушак, Бранимир Главаш и Вице Вукојевиќ. Шушак тврдел дека нема никаква врска со инцидентот, но признал дека во тој момент бил во областа. Никола Јаман, тогашен командант на резервната единица во МВР, подоцна изјавил дека тој ја водел акцијата, а негирал дека биле вмешани Шушак, Главаш и Вукојевиќ. Тој тврдел дека акцијата била планирана заедно со Рајл-Кир.

Времеслед

Во текот на вечерта на 1 мај 1991 година, четворица хрватски полицајци влегле во Борово Село во неовластен обид да го заменат знамето на Југославија во селото со знамето на Хрватска. Обидот резултирало со вооружена пресметка. Двајца од полицајците биле ранети и заробени, а другите двајца избегале откако се здобиле со полесни повреди (едниот имал рането стапало, а другиот од гребнатинка на главата). Според хрватското МВР, во моментот на инцидентот полицијата патролирала на патот Даљ–Борово Село. Иако полицајците биле распоредени во полициската управа на Осиек, полициската управа во Винковци — на која и биле доделени надлежности над Општина Вуковар — побарала од Полициската станица „Вуковар“ да стапи во допир со Шошкоќанин за инцидентот. Вуковарската полиција го контактирала во 04:30 часот, но Шошкочанин наводно рекол дека не знае ништо. Во 9:00 часот наутро, началникот на полицијата во Винковци, Јосип Џаја, му телефонирал на Шошкоќанин и го добил истиот одговор. Кога Рајл-Кир го контактирал Шошкоќанин половина час подоцна, вториот го потврдил инцидентот и рекол дека полицијата пукала во членовите на месното население, при што ранила еден. Рајл-Кир не успеал да обезбеди ослободување на двајцата заробени службеници.

Рајл-Кир и Џаја заклучиле дека треба да се испрати патрола во Борово Село. Шошкоќанин се согласил на полицијата да и овозможи безбедно поминување под бело знаме. Сила од дваесет до триесет полицајци потоа влегла во Борово Село. Иако носеле бело знаме, тие биле во заседа од паравојски и членови на месната милиција. Од Осиек и Винковци со автобуси пристигнале околу 150 полицајци кои биле распоредени како засилување. Упатените сили од Винковци влегле во Борово Село и биле нападнати од заседа, додека засилувањата испратени од Осиек преку Даљ биле запрени на блокада северно од Борово Село и не успеале да влезат во селото. Следела престрелка и траела до 2:30 часот попладне, кога од Даљ во селото влегле седум оклопни транспортери на ЈНА. Друг конвој со оклопни транспортери распореден од ЈНА преку Борово Насеље, јужно од Борово Село, бил запрен од толпа Хрватки кои одбиле да ги пуштат.

Последици

Жртви

Во заседата загинале 12 хрватски полицајци, а 21 бил повреден. Двајцата заробени полицајци биле пренесени преку Дунав и транспортирани во Нови Сад, но биле ослободени и вратени во Осиек до вечерта на 2 мај. Воислав Милиќ, паравоен од Ваљево, бил единствениот загинат меѓу српската милиција. Ранети биле уште четворица паравојници. За некои од убиените полицајци кај Борово Село било откриено дека биле осакатени, исечени ушите, извадени очи и пресечени грла. Овие дела требале да ја разгорат етничката омраза.

Ескалација до војна

Општинската зграда во средиштето на инцидентот во мај 1991 година.

Судирот ги навел советниците на Туѓман да се залагаат за итно прогласување независност од Југославија и одмазда против ЈНА, која Хрватите ја сметале за просрпска. На 3 мај, Туѓман изјавил дека Хрватска и Србија практично се во војна, но рече дека се надевале дека меѓународната заедница ќе го запре насилството. Според хрватскиот историчар Давор Маријан, одлуката на Туѓман да не се одмазди на ЈНА во тоа време често била толкувана како кукавичлук на границата на предавство, што довело до јавна критика и оставка на генерал Мартин Шпегељ од функцијата министер за одбрана. Како и да е, одлуката ѝ го даде на Хрватска многу потребно време да се подготви за војна, како што подоцна призна и адмиралот на југословенската морнарица, Бранко Мамула. Инцидентот ја шокирала хрватската јавност, предизвикувајќи масовна промена во јавното мислење кон демонизација на Србите, поддржана од хрватските медиуми. Србите биле збирно означени како „четници“, „терористи“ и „непријатели на Хрватска“. Слично на тоа, Србите ги нарекуваа Хрватите како „усташи“ и „непријатели на српскиот народ“. Така, политичкото решение за да биде избегната сеопфатна војна стана сè поневеројатно. По судирот, војната изгледала неизбежна.

На 8-9 мај, Претседателството на Југославија се состанало за да разговара за настаните во Борово Село и да расправа за барањето на ЈНА за воена интервенција. На средбата присуствувале претседателите на сите конститутивни републики на Југославија. Хрватското раководство дозволи ЈНА да биде распоредена во областите каде што меѓуетничките тензии биле високи. На 9-ти мај, претставници на сојузната и хрватската влада го посетиле Вуковар. Сојузните претставници го посетиле Борово Село, за разлика од претставниците на хрватската влада кои изјавиле дека „одбиле да разговараат со терористите“. Како одговор на судирот во Борово Село, ЈНА прераспоредила дел од 12. пролетерска механизирана бригада од Осиек и 1. механизиран баталјон на 453. механизирана бригада со седиште во Сремска Митровица во областа на Вуковар. Истовремено, од Суботица во Винковци бил преместен вториот механизиран баталјон на 36. механизирана бригада. И покрај распоредувањето на ЈНА во областа, етнички мотивираните престрелки продолжиле до почетокот на Битката кај Вуковар кон крајот на август.

Спомен контроверзии и гонење

Споменикот во Борово Село како што изгледал пред 2012 година.

За време на администрацијата на Обединетите нации во периодот 1996–1998 година, создадена во согласност со Ердутскиот договор за враќање на областа под хрватска контрола, три хрватски невладини организации подигнале споменик на јавен имот на влезот во Борово Село, но местото било брзо вандализирано. Нов споменик бил подигнат во средиштето на селото во 2002 година, но и овој бил вандализиран набргу по завршувањето. Нова плоча со имињата на 12-те хрватски полицајци убиени во инцидентот била додадена на споменикот во 2012 година, но исто така бил предмет на вандализам. Иако вандализмот го осудиле месните српски политичари, тие се пожалиле дека споменикот е навредлив за српското малцинство и наметнува вина на целата заедница бидејќи ги означувал српските сили во Борово Село во 1991 година како „српски терористи“.

Во февруари 2012 година, судот во Осиек го осуди Милан Маринковиќ за воени злосторства и го осудил на три и пол години затвор за малтретирање на двајца заробени хрватски полицајци. Во 2014 година, казната на Маринковиќ по жалба била намалена на три години. Други четворица мажи биле обвинети за малтретирање на полицајците. Бидејќи живеат надвор од Хрватска, тие не се предмет на кривично гонење од страна на хрватското правосудство.

Останати извори

Книги 

• Bjelajac, Mile; Žunec, Ozren (2012). „The War in Croatia, 1991–1995“. Во Ingrao, Charles; Emmert, Thomas A. (уред.). Confronting the Yugoslav Controversies: A Scholars' Initiative. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. стр. 232–273. ISBN 9781557536174.
• Central Intelligence Agency, Office of Russian and European Analysis (2002). Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990–1995. Washington, D.C.: Central Intelligence Agency. ISBN 9780160664724. OCLC 50396958.
• Crnobrnja, Mihailo (1996). The Yugoslav Drama. Montreal, Quebec: McGill-Queen's University Press. ISBN 9780773566156.
• Čuljak, Tihomir (2003). Rat [War] (хрватски). Osijek. ISBN 953-98383-2-0.
• Donia, Robert J.; Van Antwerp Fine, John (1994). Bosnia and Hercegovina: A Tradition Betrayed. London, England: C. Hurst & Co. ISBN 9781850652120.
• Grandits, Hannes; Leutloff, Carolin (2003). „Discourses, Actors, Violence: The Organisation of War-Escalation in the Krajina Region of Croatia 1990–91“. Во Koehler, Jan; Zürcher, Christoph (уред.). Potentials of Disorder: Explaining Conflict and Stability in the Caucasus and in the Former Yugoslavia. Manchester, England: Manchester University Press. стр. 23–45. ISBN 9780719062414.
• Hoare, Marko Attila (2010). „The War of Yugoslav Succession“. Во Ramet, Sabrina P. (уред.). Central and Southeast European Politics Since 1989. Cambridge, England: Cambridge University Press. стр. 111–136. ISBN 9781139487504.
• Hockenos, Paul (2003). Homeland Calling: Exile Patriotism & the Balkan Wars. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 9780801441585.
• Marijan, Davor (2004). Bitka za Vukovar [Битка за Вуковар] (хрватски). Zagreb: Hrvatski institut za povijest. ISBN 9789536324453.
• Nation, R. Craig (2003). War in the Balkans, 1991–2002. Carlisle, Pennsylvania: Strategic Studies Institute. ISBN 9781584871347.
• Nazor, Ante (2007). Počeci suvremene hrvatske države: kronologija procesa osamostaljenja Republike Hrvatske: od Memoranduma SANU 1986. do proglašenja neovisnosti 8. listopada 1991 [Beginnings of the Modern Croatian State: A Chronology of the Independence of the Republic of Croatia: from 1986 SANU Memorandum to the Declaration of Independence on 8 October 1991] (хрватски). Zagreb, Croatia: Croatian Homeland War Memorial Documentation Centre. ISBN 9789537439019.
• Pullan, Wendy; Baillie, Britt (2013). Locating Urban Conflicts: Ethnicity, Nationalism and the Everyday. Basingstoke, England: Palgrave Macmillan. ISBN 9781137316882.
• O'Shea, Brendan (2012). Perception and Reality in the Modern Yugoslav Conflict: Myth, Falsehood and Deceit 1991–1995. London, England: Routledge. ISBN 9780415650243.
• Ramet, Sabrina P. (2002). Balkan Babel: The Disintegration of Yugoslavia From the Death of Tito to the Fall of Milošević. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 9780813339870.
• Repe, Božo (2009). „Balkan Wars“. Во Forsythe, David P. (уред.). Encyclopedia of Human Rights, Volume 1. Oxford, England: Oxford University Press. стр. 138–147. ISBN 9780195334029.
• Silber, Laura; Little, Allan (1996). The Death of Yugoslavia. London, England: Penguin Books. ISBN 9781575000053.
• Štitkovac, Ejub (2000). „Croatia: The First War“. Во Udovicki, Jasminka; Ridgeway, James (уред.). Burn This House: The Making and Unmaking of Yugoslavia. Durham, North Carolina: Duke University Press. стр. 154–174. ISBN 9780822325901.
• Thomas, Robert (1999). Serbia Under Milošević: Politics in the 1990s. London, England: C. Hurst & Co. ISBN 9781850653417.
• Thompson, Mark (1999). Forging War: The Media in Serbia, Croatia, Bosnia and Hercegovina. Luton, England: University of Luton Press. ISBN 9781860205521.

Статии од научни списанија 

• Marijan, Davor (октомври 2002). „Bitka za Vukovar 1991“ [Battle of Vukovar]. Scrinia Slavonica (хрватски). Croatian Historical Institute – Department of History of Slavonia, Srijem and Baranja. 2 (1): 367–402. ISSN 1332-4853.
• Marijan, Davor (мај 2012). „The Sarajevo Ceasefire – Realism or strategic error by the Croatian leadership?“. Review of Croatian History. Croatian Institute of History. 7 (1): 103–123. ISSN 1845-4380.
• Sučić, Stjepan (јуни 2011). „Značaj obrane Vukovara u stvaranju hrvatske države“ [Significance of Vukovar Defence in Creation of the Croatian State]. National Security and the Future (хрватски). St. George Association, Zagreb. 12 (3): 11–69. ISSN 1332-4454.

Вести  

• Butigan, Sanja (2 јуни 2012). „Na spomenik ubijenim redarstvenicima četiri "S" ispisao mladić (20) iz Borova“ [Млад човек (20) од Борово напишал четири „С“ на споменикот на загинатите полицајци]. Glas Slavonije (хрватски). Осиек. ISSN 0350-3968. Архивирано од изворникот 3 ноември 2013.
• Čizmić, Martina (13 февруари 2009). „Josip Boljkovac: Hrvatska je prva napala Srbe“ [Josip Boljkovac: Croatia Attacked Serbs First]. Nacional (хрватски). Загреб. ISSN 1331-8209. Архивирано од изворникот на 4 ноември 2013. Посетено на 15 април 2024.
• Deželić, Vanja (10 мај 2012). „Puhovski: Spomen ploča u Borovu Selu osuđuje srpske teroriste, a ne Srbe kao manjinu“ [Puhovski: Borovo Selo Memorial Plaque Condemns Serb Terrorists Rather Than Serbs as a Minority] (хрватски). Загреб: Politika Plus. Архивирано од изворникот 3 ноември 2013.
• Pavelić, Boris (1 февруари 2012). „Milan Marinkovic Sentenced for War Crimes in Borovo Selo“. Balkan Insight. Архивирано од изворникот 20 април 2013.
• Prusina, Tomislav (11 февруари 2009). „Jaman: Boljkovac laže“ [Јаман: Бољковац лаже]. Jutarnji list.
• Mikola, Danijela (2 мај 2014). „Nitko nije kažnjen: U Borovu Selu ubijeno 12 redarstvenika“ [Никој не е казнет: Во Борово Село убиени 12 полицајци]. 24sata.hr.
• „Roads Sealed as Yugoslav Unrest Mounts“. The New York Times. Њујорк. Reuters. 19 август 1990. ISSN 0362-4331. Архивирано од изворникот 21 септември 2013.
• „Tri godine zatvora za mučenje hrvatskih redarstvenika 1991“ [Three years in prison for the torture of two Croatian policemen in 1991]. Glas Slavonije. 14 мај 2014.

Други извори 

• „Memorijal 12 redarstvenika, 2008“ [Спомен на 12-те полицајци, 2008] (хрватски). Министерство за внатрешни работи на Хрватска. 2008. Архивирано од изворникот на 25 септември 2013.
• „The Prosecutor vs. Milan Martic – Judgement“ (PDF). Меѓународен кривичен суд за поранешна Југославија. 12 јуни 2007.

45°22′51.60″N 18°57′27.00″E