Википедија

Стареење

Стареење ― кога човекот влегува во неговите подоцнежни години. Поимот главно се однесува на луѓето, многу други животни и габи, додека на пример, бактериите, повеќегодишните растенија и некои едноставни животни се можно биолошки бесмртни.[1] Во поширока смисла, стареењето може да се однесува на единечни клетки во еден организам што престанале да се делат, или на населението на еден вид.[2]

Баба и нејзиното внуче.

Кај луѓето, стареењето претставува насобирање на промени во човекот со текот на времето и може да опфати физички, психолошки и општествени промени.[3][4] Времето на дејство, на пример, може да се забави со возраста, додека сеќавањата и општото знаење обично се зголемуваат. Стареењето го зголемува ризикот од човечки болести како што се рак, Алцхајмерова болест, шеќерна болест, срцеви болести, мозочен удар и многу повеќе.[5][6] Од околу 150.000 луѓе што умираат секој ден ширум светот, околу две третини умираат од причини поврзани со возраста.

Тековните теории за стареење се припишуваат на замислата на оштетување, при што насобирањето на штета (како што е оксидацијата на ДНК) може да предизвика откажување на биолошките системи, или на замислата на програмираното стареење, при што внатрешните процеси (епигенетско одржување, како што е метилацијата на ДНК)[7][8] инхерентно може да предизвика стареење. Програмираното стареење не треба да се меша со програмираната клеточна смрт (апоптоза).

Дебелината е предложена за забрзување на стареењето,[9][10] додека ограничувањето на калориите во исхраната кај животните кои не се примати го забавува стареењето додека одржува добро здравје и функции на телото. Кај приматите (вклучувајќи ги и луѓето), таквите дејства што го продолжуваат животот остануваат неизвесни.

Знаци

уреди
 
Зголемените уши и носови на старите луѓе понекогаш се причина од постојаниот раст на 'рскавицата, но најверојатно е предизвикано од гравитацијата.[11]
 
Возрасната динамика на телесната маса (1, 2) и масата нормализирана на висина (3, 4) на мажи (1, 3) и жени (2, 4)[12]
 
Споредба на нормален стар мозок (лево) и мозок погоден од Алцхајмерова болест

Голем број карактеристични симптоми на стареење се доживуваат кај мнозинството или кај значителен дел од луѓето во текот на нивниот живот.

  • Тинејџерите ја губат способноста да слушаат звуци со висока честота над 20 kHz.[13]
  • Брчките се развиваат главно поради фотостареењето, особено на местата изложени на сонце (лицето).[14]
  • По достигнувањето на врвот од доцните тинејџерски години до доцните 20-ти, женската плодност опаѓа.[15]
  • По 30-тата година, масата на човечкото тело се намалува до 70 години, а потоа покажува амортизирачки осцилации.[12]
  • Луѓето над 35 години се изложени на зголемен ризик за губење на силата во цилијарниот мускул на очите што доведува до тешкотии со сосредоточување на блиски предмети или презбиопија.[16][17] Повеќето луѓе доживуваат презбиопија на возраст од 45 до 50 години.[18] Причината е стврднувањето на леќите со намалување на нивото на алфа-кристалин, постапка што може да биде забрзана со повисоки температури.[18][19]
  • Околу 50 години, косата станува седа.[20] Моделот на губење на косата до 50-годишна возраст влијае на околу 30-50 % од мажите[21] и четвртина од жените.[22]
  • Менопаузата обично се јавува помеѓу 44 и 58 години.[23]
  • Во групата на возраст од 60 до 64 години, инциденцата на остеоартритис се зголемува на 53 %. Сепак, само 20 % пријавуваат остеоартритис на оваа возраст.[24]
  • Речиси половина од луѓето постари од 75 години имаат губење на слухот (пресбикуза) што го попречува говорното општење.[25] Многу ’рбетници, како што се рибите, птиците и водоземците, не развиваат пресбикуза во староста бидејќи се способни да ги обноват своите кохлеарни сетилни клетки, додека цицачите, вклучително и луѓето, генетски ја изгубиле оваа способност.[26]
  • До 80-годишна возраст, голем дел од луѓето имаат перде или имале операција на перде.[27]

Општество и култура

уреди
 
Старец.

Различни култури ја изразуваат возраста на различни начини. Возраста на еден човек најчесто се пресметува во цели години од денот на раѓањето (најзабележителниот исклучок — источноазиското пресметување на возраста — станува се поретко, особено во службени контексти). Произволните поделби поставени за означување на периоди од животот може да вклучуваат малолетнички (од раѓање до детство, предадолесценција и адолесценција), младост, зрелост и старост.

Повеќето правни системи дефинираат одредена возраст за кога на поединецот му е дозволено или обврзано да врши одредени активности. Овие старосни спецификации вклучуваат возраст за гласање, возраст за пиење, возраст за согласност, возраст за полнолетство, возраст за кривична одговорност, возраст за брак, возраст за кандидатура и возраст за задолжителна пензија. Пример цената за автобус може да биде намалена за млади или стари. Секоја нација, влада и невладина организација имаат различни начини на класификација на возраста. Со други зборови, хронолошкото стареење може да се разликува од „општественото стареење“ (културни старосни очекувања за тоа како луѓето треба да постапуваат додека растат) и „биолошко стареење“ (физичката состојба на организмот како што старее).[28]

Економија

уреди
 
Карта што ги прикажува бројките на средната возраст за 2017 година.

Стареењето на населението е зголемување на бројот и процентот на постари луѓе во општеството. Стареењето на населението има три можни причини: преселба, подолг животен век (намалена стапка на смртност) и намален наталитет. Стареењето има значително влијание врз општеството. Младите луѓе имаат тежнеење да имаат помалку правни привилегии (ако се малолетни), тие се со поголема веројатност да се залагаат за политички и општествени промени, да развиваат и усвојуваат нови технологии и да им треба образование. Постарите луѓе имаат различни барања од општеството и владата, а често имаат и различни вредности, како што се имотните и пензиските права.[29]

Самовоспримање

уреди

Стандардите за убавина се развиле со текот на времето, а како што се зголемиле научните истражувања во козметиката, индустријата исто така се проширила; видовите производи што ги произведуваат (како што се серуми и креми) постепено се здобиле со популарност и станале дел од навиките за лична нега на многу луѓе.[30] Козметичката индустрија во мигов е најбрзо растечката индустрија за убавина, со пазарна големина од 49,5 милијарди долари за 2018 година.[31]

Културолошки споменувања

уреди

Старогрчкиот драматург Еврипид (V век п.н.е.) го опишал повеќеглавото митолошко чудовиште Хидра како со регенеративен капацитет што ја прави бесмртна, што е историска позадина на името на биолошкиот род Хидра. Книгата на Јов (околу VI век п.н.е.) го опишала човечкиот животен век како инхерентно ограничен и направила споредба со вродената бесмртност што може да ја има исеченото дрво кога се подложува на вегетативна обнова.[32]

Поврзано

уреди

 

Наводи

уреди
  1. ↑ Smadent.com (2021). „Age Calculator“. Smadent. 2 (1). Посетено на 30 јуни 2023.
  2. ↑ „Which Is the Most Significant Cause of Aging?“. Antioxidants. 4 (4): 793–810. декември 2015. doi:10.3390/antiox4040793. PMC 4712935. PMID 26783959.
  3. ↑ „Understanding the Dynamics of the Aging Process“. National Institute on Aging (англиски). Посетено на 30 јуни 2023.[мртва врска]
  4. ↑ „Women & ageing“. The Indian Journal of Medical Research. 106: 396–408. October 1997. PMID 9361474.
  5. ↑ „Effect of aging on stem cells“. World Journal of Experimental Medicine. 7 (1): 1–10. февруари 2017. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMC 5316899. PMID 28261550.
  6. ↑ Renstrom, Joelle (2 март 2020). „Is Aging a Disease?“. Slate Magazine (англиски). Посетено на 30 јуни 2023.
  7. ↑ „Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging“. IUBMB Life. 68 (9): 717–21. септември 2016. doi:10.1002/iub.1532. PMID 27364681.
  8. ↑ Miller, Freda D.; Kaplan, David R. (февруари 2007). „To Die or Not to Die: Neurons and p63“. Cell Cycle. 6 (3): 312–317. doi:10.4161/cc.6.3.3795. PMID 17264677.
  9. ↑ „'Obesageing': Linking obesity & ageing“. The Indian Journal of Medical Research. 149 (5): 610–615. May 2019. doi:10.4103/ijmr.IJMR_2120_18. PMC 6702696. PMID 31417028.
  10. ↑ „Obesity May Accelerate the Aging Process“. Frontiers in Endocrinology. 10: 266. 3 мај 2019. doi:10.3389/fendo.2019.00266. PMC 6509231. PMID 31130916.
  11. ↑ „Big ears: they really do grow as we age“. The Guardian. јули 2013. MeshID:D000375; OMIM:502000. Посетено на 30 јуни 2023.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Age Dynamics of Body Mass and Human Lifespan“. Journal of Evolutionary Biochemistry and Physiology. 40 (3): 343–349. 2004. doi:10.1023/B:JOEY.0000042639.72529.e1.
  13. ↑ „Extended high-frequency (9-20 kHz) audiometry reference thresholds in 645 healthy subjects“. International Journal of Audiology. 53 (8): 531–45. August 2014. doi:10.3109/14992027.2014.893375. PMID 24749665.
  14. ↑ „Chemical consequences of cutaneous photoageing“. Chemistry Central Journal. 6 (1): 34. April 2012. doi:10.1186/1752-153X-6-34. PMC 3410765. PMID 22534143.
  15. ↑ Infertility: Overview. InformedHealth.org. Келн: Institute for Quality and Efficiency in Health Care. 25 March 2015 – преку NCBI Bookshelf.
  16. ↑ „Facts About Presbyopia“. National Eye Institute. Архивирано од изворникот на 2016-10-04. Посетено на 30 јуни 2023.
  17. ↑ „Epidemiology of refractive errors and presbyopia“. Survey of Ophthalmology. 48 (5): 515–43. 2003. doi:10.1016/S0039-6257(03)00086-9. PMID 14499819.
  18. ↑ 18,0 18,1 „Presbyopia. Emerging from a blur towards an understanding of the molecular basis for this most common eye condition“. Experimental Eye Research. 88 (2): 241–7. February 2009. doi:10.1016/j.exer.2008.07.003. PMID 18675268.
  19. ↑ „The eye as a model of ageing in translational research--molecular, epigenetic and clinical aspects“. Ageing Research Reviews. 12 (2): 490–508. March 2013. doi:10.1016/j.arr.2012.11.002. PMID 23274270.
  20. ↑ „Premature graying of hair“. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology. 79 (5): 641–53. 2013. doi:10.4103/0378-6323.116733. PMID 23974581.
  21. ↑ „Patterned loss of hair in man; types and incidence“. Annals of the New York Academy of Sciences. 53 (3): 708–28. March 1951. Bibcode:1951NYASA..53..708H. doi:10.1111/j.1749-6632.1951.tb31971.x. PMID 14819896.
  22. ↑ „Selected Disorders of Skin Appendages--Acne, Alopecia, Hyperhidrosis“. The Medical Clinics of North America. 99 (6): 1195–211. ноември 2015. doi:10.1016/j.mcna.2015.07.003. PMID 26476248.
  23. ↑ „International variability in ages at menarche, first livebirth, and menopause. World Health Organization Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives“. American Journal of Epidemiology. 148 (12): 1195–205. December 1998. doi:10.1093/oxfordjournals.aje.a009609. PMID 9867266.
  24. ↑ „Defining and mapping the person with osteoarthritis for population studies and public health“. Rheumatology. 53 (2): 338–45. February 2014. doi:10.1093/rheumatology/ket346. PMC 3894672. PMID 24173433.
  25. ↑ „Hearing Loss and Older Adults“ (Последен пат ажурирано на 3 јуни 2016). National Institute on Deafness and Other Communication Disorders. 26 јануари 2016. Посетено на 30 јуни 2023.
  26. ↑ „A brief history of hair cell regeneration research and speculations on the future“. Hearing Research. 297: 42–51. March 2013. doi:10.1016/j.heares.2012.12.014. PMC 3657556. PMID 23321648.
  27. ↑ „Facts About Cataract“. септември 2015. Посетено на 30 јуни 2023.
  28. ↑ Phillips, Judith, Kristine Ajrouch, and Sarah Hillcoat-Nallétamby (2010) Key Concepts in Social Gerontology. SAGE Publications. ISBN 978-1-4462-0428-3. стр. 12–13.
  29. ↑ „Understanding generations: political economy and culture in an ageing society“. The British Journal of Sociology. 56 (4): 579–99. декември 2005. doi:10.1111/j.1468-4446.2005.00084.x. PMID 16309437.
  30. ↑ „Botulinum Toxin Application in Facial Esthetics and Recent Treatment Indications (2013-2018)“. Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry. 9 (2): 99–105. March 2019. doi:10.4103/jispcd.JISPCD_430_18. PMC 6489509. PMID 31058058. Standards of beauty have changed through centuries with increased awareness about esthetics.
  31. ↑ „Global Cosmeceutical Market Size & Share Report, 2019-2025“. www.grandviewresearch.com (англиски). Посетено на 30 јуни 2023.
  32. ↑ Job 14:5–7 A man's days are numbered. You know the number of his months. He cannot live longer than the time You have set. So now look away from him that he may rest, until he has lived the time set for him like a man paid to work. For there is hope for a tree, when it is cut down, that it will grow again, and that its branches will not stop growing
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стареење&oldid=5239052“