Истад
Истад (швед. изг. [ˈy̌ːsta(d)];[2] постар дански: Ysted) е град и седиште на општина Истад, во округот Сканија, Шведска. Истад имал 18.350 жители во 2010 година. Населбата датира од 11 век и станала прометно пристаниште за фериботи, локален административен центар и туристичка атракција. Детективската серија Валандер, создадена од Хенинг Манкел, е сместена првенствено во Истад.[3]
| Истад | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
| Држава | Шведска | ||||
| Провинција | Сканија | ||||
| Округ | Сканија | ||||
| Општина | Општина Истад | ||||
| Површина[1] | |||||
| • Вкупна | 8,65 км2 (334 ми2) | ||||
| Население (31 декември 2015)[1] | |||||
| • Вкупно | 28,985 | ||||
| • Густина | 2.120/км2 (5,500/ми2) | ||||
| Час. појас | CET (UTC+1) | ||||
| • Лето (ЛСВ) | CEST (UTC+2) | ||||
Во 1285 година, името на градот било напишано Ystath. Неговото првобитно значење не е целосно разбрано, но веројатно е поврзано со стар збор за дрвотот тис[4] додека stad значи град или место.
Историја
уреди
По времето на Абсалон, епископ Роскилде и Архиепископот Лунд, мирот бил донесен во оваа област во 11 век, семејства се населиле на устието на реката Васа кога риболов на харинга станал главен извор на трговија. Истад не бил спомнат во документите сè до 1244 година, во записот за посетата на кралот Ерик на градот со неговиот брат Авел. Во 1267 година бил основан Францискански манастир, Гробродраклострет, а Истад се приклучил на Ханза во 14 век.
Повелбата од 1599 година му дала право на градот да извезува волови. Истад, заедно со цела Сканија, бил префрлен од Данска во Шведска по Роскилдскиот мировен договор во 1658 година.[5][6]
До 1866 година Истад имал железничка врска и бил основан како гарнизонски град во 1890-тите. По Втората светска војна, биле отворени фериботите за Полска и до данскиот остров Борнхолм.
Демографија
уредиВо 1658 година, населението на Истад било околу 1.600, а до 1850 година достигнало 5.000. Зголемената важност што ја донеле железницата и гарнизонот во 1890-тите го одведоа населението над 10.000.[6]
Во културата
уредиВо својата книга Пекол (1897), Август Стриндберг го опишува Истад вака:
Мал град во кој сега се препуштив се наоѓа на крајниот југ на Шведска, на морскиот брег. Станува збор за стари пирати и шверцери, во кое разни патници оставиле егзотични траги од сите делови на светот.[7]
Истад е сценографијата на шведската криминална драма Валандер.[8][9]
Инфраструктура
уредиЕкономија
уредиНекои од главните индустрии на градот се трговијата, занаетчиството и туризмот, кои произлегуваат од тоа што е еден од најдобро зачуваните средновековни градови во провинцијата Сканија и неговата поврзаност со детективските романи Валандер.
Транспорт
уреди
Фериботот има услуги до данскиот остров Борнхолм, до Засниц во Германија,[10] и до Швинујшќе (поранешен Свинеминде) во Полска, а вториот е дел од патот E65 јужно од Малме.
Истад ги поврзува железничките пруги Ystad Line и Österlen Line. Патничкиот сообраќај се одвива помеѓу Малме и Симрисамн (управуван од приградската железница Скане). До декември 2017 година, директен воз го поврзувал Истад со Копенхаген преку мостот Оресунд (управуван од Данската државна железница).[11]
Спорт
уредиНајпопуларниот спорт во Истад е ракометот, со два големи клуба. Истад ИФ е во Елитсериен (највисоката шведска машка национална лига, од 2008) додека ИФК Истад се наоѓа во Дивизија 1 (втора највисока лига, од 2008). За овие клубови играле неколку познати ракометари, меѓу кои и Пер Карлен.
Медиуми
уредиЕдинствениот весник објавен во моментов во Истад е Ystads Allehanda, кој ги покрива и соседните општини Скуруп, Томелила, Симрисамн и Сјобо. Весникот е основан во 1873 година.[12]
Места од интерес
уреди
Еден од најдобро зачуваните средновековни манастири во Шведска, Опатијата Грејфрарс, се наоѓа во Истад. Градот има и дополнителна голема средновековна црква, црквата на Света Марија (Mariakyrkan). И двете се под големо влијание на готската архитектура на Ханза (која може да се види и во црквите околу Балтичкото Море, на пример во Хелсингборг, Малме и Росток) и се меѓу најдобрите примери во Шведска за тулна готика. Покрај тоа, постојат области со преживеана средновековна градска архитектура, како латинското училиште (изградено околу 1500 г.) и неколку градски куќи. Градот е вклучен и во Европската рута на тулна готика. Од камбаната на црквата Света Марија, чуварот на кулата (tornväktaren или lurblåsaren) свири сирена на секои 15 минути од 21:15 до 01:00 часот за да им даде до знаење на жителите на Истад дека градот е безбеден од оган и непријатели. Стражарот на кулата, исто така, кажува посебна реплика кога свири со сирена: „Часовникот чука .... (на пример дванаесет). Сè е тивко! Бог да го зачува градот од оган и крадци!“ Традицијата постои уште од осумнаесеттиот век.
Значајни жители
уреди- Ричард Андерсон (роден 1972), музичар и текстописец
- Малик Бенџелул (1977–2014), режисер на документарни филмови
- Аксел Фредрик Бјурстром (1846–1890) издавач на весници, стопанственик
- Ролф Холмгрен (роден 1946 година), глумец и сценарист
- Ернст-Хуго Јерегорд (1928–1998), глумец
- Франс Џепсон-Вол (роден 1998), пејач
- Берје Лангерфорс (1915–2009), компјутерски научник
- Лике Ли (родена 1986 година), пејачка и текстописец
- Сара Ли родена како Сара Линеа Ларсон (родена 1988), пејачка
- Гунар Малмквист (1893–1982), астроном
- Ана К. Нилсон (1888–1974), американска глумица родена во Шведска
- Мајкл Саксел (роден 1956 година), текстописец, уметник и продуцент
- Јан Тајген (1949–2020), норвешки пејач, музичар и комичар
- Маркус Персон (роден 1979), програмер и дизајнер на видео игри, креатор на Minecraft.
Надворешни врски
уреди- Официјален сајт на општината
- Сајтот на Истадс Алеханда
. Encyclopædia Britannica (11. изд.). 1911.
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 „Tätorternas landareal, folkmängd och invånare per km2 2005 och 2010“ (шведски). Statistics Sweden. 14 December 2011. Архивирано од изворникот 10 January 2012. Посетено на 10 January 2012.
- ↑ Jöran Sahlgren; Gösta Bergman (1979). Svenska ortnamn med uttalsuppgifter (шведски). стр. 28.
- ↑ „On the Kurt Wallander trail in Ystad, Sweden | The Independent“. 2017-05-01. Архивирано од изворникот на 2017-05-01. Посетено на 2018-12-12.
- ↑ Svenskt ortnamnslexikon, 2003
- ↑ „Ystad's history in a nutshell“. Ystads kommun. 2011. Архивирано од изворникот на 27 September 2011. Посетено на 5 August 2011.
- ↑ 6,0 6,1 „Ystads befolkningsutveckling 1570-1995 (Swedish)“. cybercity. 2011. Архивирано од изворникот на 16 July 2011. Посетено на 6 August 2011.
- ↑ Strindberg, August (1913). „The Inferno“. Project Gutenberg. Translated by Claud Field. New York and London: G.P. Putnam's Sons. Посетено на 2021-01-09.
- ↑ „Wallander's Ystad | Visit Sweden“. visitsweden.com (англиски). Архивирано од изворникот на 2018-12-15. Посетено на 2018-12-12.
- ↑ „Wallander - Ystads kommun“. www.ystad.se. Архивирано од изворникот на 2018-12-15. Посетено на 2018-12-12.
- ↑ „Ferry Germany – Sweden“. FRS Baltic. Архивирано од изворникот на 2021-11-06. Посетено на 12 July 2021.
- ↑ „Last direct train to Copenhagen (Swedish)“. DSB. 11 December 2017. Посетено на 4 May 2020.
- ↑ „Ystads Allehanda site“. Архивирано од изворникот на 2008-02-28. Посетено на 2021-11-06.