Емајл

Емајл, глеѓ или чинго — стакло сомелено во прав, кое се врзува за метална подлога со топење на температура од 750-850 степени (покривен емајл на челичен лим) или 800-900 степени (темелен емајл на челичен лим). Правот се топи, а по ладењето на металната површина се образува цврста стаклена обвивка. Ако со стакло се обложува стаклена или керамичка подлога, тогаш тоа е глазура. Технологијата на емајлирање е многу стара и низ историјата се користела во изработката на накит и во применетата уметност. Во текот на 19 век почнува да се користи за индустриски цели, пред сѐ за производство на садови.

Емајлирани садови

Историја

Свети Димитрија, емајл клоазон, Византија, околу 1100 г. Лувр

Реликвијарот на Томас Бекет, емајл шамплев, околу 1180-1190 година, Лимож

Распетие, насликан емајл, работилница Монваерни, Лимож помеѓу 1460 и 1500 година.

Старите Египќани нанесувале емајл на предмети направени од камен и керамика, а понекогаш и накит, но многу поретко од другите антички култури на Блискиот Исток. Старите Грци, Келтите, Русите и Кинезите исто така практикувале емајлирање на метал.

Уште во римско време, емајлот почнал да се нанесува на стаклото, а има докази за оваа практика веќе во доцната република и раниот царски период, првенствено во Левант, во Египет, денешна Англија и на Црното Море. Емајл во прав може да се произведе на 2 начини, со мелење обоено стакло или со мешање безбоен стаклен прав со разни бои како метални оксиди. Моделите се прават со слободна рака или контурите изгребани во стаклото се полни со боја. Самата техника најверојатно потекнува од обработката на метал. Обоените садови потоа се загреваат до температурата неопходна за да се стопи нанесениот стаклен прав, имајќи предвид дека точката на топење на стаклото на самиот сад мора да биде повисока од точката на топење на стаклото што се користи за изработка на емајлот. Се верува дека ова производство го достигнало својот врв во периодот на Клаудијан, и дека техниката се практикувала околу 300 години. Археолошките докази за споменатите се сведуваат на околу четириесет садови или нивни фрагменти.

Најважното раздобје во историјата на емајлот е средниот век, кога техниката се користела во доцната римска и византиска уметност, особено техниката на клоазон, која првично била користена како имитација на скапоцени камења. Споменатата техника понатаму била прифатена и раширена од т.н. варварски народи. Во Византија, техниката се користела и за сликовни прикази, која била прифатена и копирана и во Западна Европа.

Техниката шамплев, која, за разлика од горенаведената, е многу поедноставна, била широко распространета во раздобјето на романиката. Во готската уметност, најдобрите дела биле изведени во техниките „ан ронд бос“ (En Ronde Bosse) и „бас тај“ (Basse Taille), но паралелно продолжува масовното производство на поевтини дела во техниката шамплев.

Преку Византија, или можеби од исламскиот свет, односно Индија, техниката на емајлирање пристигнала во Кина некаде околу 13 или 14 век, а првото познато писмено спомнување во 1388 година ја нарекува муслиманска техника. Оттогаш емајлирањето е широко практикувано во Кина и ја задржало својата популарност до денес. Од Кина, техниката се проширила во Јапонија, каде што се произведуваат многу квалитетни дела од средината на 19 век.

Во поновата историја, блескавите бои на емајлот ја направиле омилена техника на дизајнерите на накит и предмети како што се јајцата на Петар Карл Фаберже, емајлирани кутии од Батерс, Англија, а техниката ја користеле и уметници како Џорџ Стабс и други сликари на минијатурни портрети. Емајлирањето била омилена техника на златарите на ар нуво, да ги споменеме само Рене Лалик и Жорж Фуке. За време на стилот на „ар деко“ (1920 - 1935), емајлот од Лимож доживеал ренесанса, од кои најважни автори беа Камиј Фор и Жан Гулден. Значајно е влијанието на кубизмот, раната апстракција и кинеската уметност врз делата од овој период. Авторското емајлирање заживеало по Втората светска војна, пред сѐ во САД, но и во Европа. Отприлика во тоа време, емајлирањето се појавило како хоби, а емајлите, како и малите електрични печки за емајлирање, дефинитивно станале релативно широко достапни.

Денес, современото уметничко емајлирање се промовира преку биенални изложби, од кои најзначајни се оние во Вилнус и Санкт Петербург, како и биеналните изложби на американските и јапонските емајлирски здруженија и меѓународното биенале: L'Art de l'Email во Лимож.

Особини

По печењето, емајлот може да биде проѕирен или непроѕирен, а може да се нанесува на повеќето метали. Денешното индустриско производство најмногу користи челик како подлога, но покрај челик, може да се нанесе и на злато, платина, сребро, бакар и неговите легури, алуминиум, титаниум, не’рѓосувачки челик и леано железо.

Емајлот има многу исклучителни особини, тој е мазен, тврд, хемиски отпорен, издржлив, отпорен на абење (тврдост по Мосова скала 5-6), не избледува, лесно се чисти и не е запалив. Составот на емајлот е стакло, а не боја, па затоа не ја губи својата боја поради ултравиолетовото зрачење. Неговите недостатоци се лесното напукнување при виткање, но со модерниот емајл оваа одлика е минимизирана поради добро контролираната дебелина на нанесениот слој и топлинското ширење добро прилагодена на металот што се користи за носач. Неговата трајност е добро искористена во бројни примери: билборди од почетокот на 20 век, внатрешни ѕидови на печки, садови за готвење, надворешни ѕидови на кујнски апарати, леани емајлирани кади, силоси за рурални фарми и делови од реактори во хемиски и фармацевтските индустрии. Се градат и комерцијални објекти како бензински станици, автобуски постојки, па дури и станбени згради со ѕидови, тавани и носечки елементи од емајлиран челик.

Една од најраспространетите апликации на емајлот е производството на висококвалитетни училишни табли, каде отпорноста на хемиски и физички влијанија ја осигурува таблата од појавата на неизбришливи траги, за разлика од поевтините полимерни плочи. Бидејќи стандардниот челик за емајлирање останува магнетен дури и по емајлирањето, може да се користи и за магнетни плочи.

Во последните 10 години развиени се хибридни емајлирани премази и нелепливи премази, сол-гел функционални завршни облоги за емајл и емајли со метален изглед, како и нови технологии кои лесно се чистат.

Клучната состојка на емајлот е вид стакло наречено фрит - во суштина боросиликатно стакло со топлинско ширење и температура на топење погодна за обложување на челик. Суровините се топат заедно на 1140-1450 °C, а течното стакло се излева во садови со вода. Добиената маса е многу кршлива и лесно може да се сомеле во фин прав.

Бојата на емајлот се добива со додавање на различни минерали, најчесто метални оксиди на кобалт, бакар, калај, манган, сребро, антимон, хром, празеодиум, неодиум и железо. Овој претпоследниот може да создаде нијанси од чиста виолетова, преку црвено вино до топло сиво. Според степенот на бојата на емајлираната стаклена маса, можеме да ја поделиме на проѕирна, непроѕирна и опалесцентна - односно млечно облачно. Кај емајлот, со мешање на 2 бои, не добиваме нова боја на ист начин како на пример кај маслените бои, туку се создава мешавина од ситно обоени ситни зрнца со различни бои, во овој случај окото лесно се залажува со мелење на боите во најфини прав.

Постојат 3 основни видови фрит. Првиот, основен слој содржи споени метални оксиди како што се кобалт, никел, бакар, манган и железо. Овие оксиди поттикнуваат соединување на топењето со челикот на подлогата. Вториот тип вклучува проѕирни и полуматни растопувања кои содржат мала количина на оксид за да се добие обоено стакло. Конечно, третиот тип содржи титаниумово бело, а по печењето поради содржината на титаниум диоксид се формира проѕирно бело стакло.

Уметнички техники на емајлирање

Пјер Рејмон, Марија од седумте таги, 1541 година, Национален музеј, Варшава

Стара германска улична табла

Во уметничкото емајлирање и денес за имињата на поединечните техники се користат претежно француските назив.

• Бас тај - проѕирен емајл се нанесува преку плиток релјеф.
• Шамплев емајл - вдлабнатите полиња се полни со емајл.
• Клоазонски емајл - наместо вдлабнати полиња, овде се користат полиња омеѓени со жица.
• Гризај - во суштина една од техниките за насликан емајл. Се слика со бела боја на црн емајл. Варијанта на оваа техника е техниката en Camaïeu каде наместо на црн или темносин емајл се нанесува бела боја на проѕирен емајл.
• Лимож - повеќе ознаки за потеклото на предметите, овој француски град со векови бил еден од најважните производствени центри. Но во начело значи и насликан емајл.
• Обоен емајл - бојадисувањето се врши со користење на најфин мелен емајл (маслото од лаванда се користело како традиционален медиум, денес може да се најде и бои со врзивно средство растворливо во вода).
• Plique-a-jour - во оваа техника, емајлот нема метална основа, но металот се користи само како рамка и наликува на витраж.
• En Ronde Bosse - емајлирање на тридимензионални предмети, најчесто накит.
• Емајл en résille sur verre - ретко користена француска техника, емајлот се нанесува на фолија која потоа се залепува за стаклото.
• Работа со шаблон - емајлот се посипува на предметот преку изрежани обрасци.
• Sgraffitto - емајлиран прав со различна боја се нанесува на нанесениот емајл и на него се црта со метален или дрвен шилец.
• Контра емајл - во суштина, тоа не е посебна техника, туку емајл нанесен на задниот дел од предметот, со цел да се намали внатрешната напнатост помеѓу стаклениот слој и металниот носач.

Во современото уметничко емајлирање, пак, сите овие техники често се користат заедно, а на емајлот се нанесува и стакло, емајлот се нанесува преку златна или сребрена фолија, како и во керамиката може да се користи таканаречено редуктивно печење, подготвено, може да се користат и изработени налепници (познати од крајот на 18 век), врз подлогата се истура емајл, а често се интервенира и на емајлот стопен во печката, наместо сликање, се користеле фотографски техники и ситопечат. . .

Основни бои во уметничкото емајлирање

Овде се наведени само чисти бои, бројот на комбинации добиени со нивно мешање е голем. Сите овие бои се користат во облик на оксиди или соли на споменатите метали.

Обојувач	Боја или бои што ги дава	Прво спомнување	Примена во емајлирање
Манган	Виолетова
Железо	Кафеава, жолта, црвена, црна (помешана со кобалт, хром, бакар и манган)
Кобалт	Сина
Бакар	Зелена, црвена, сина
Злато	Црвено
Сребрена	жолта
Антимон	Жолта
Хром	Зелена, жолта	1797 година Вакелин	1845 година
Иридиум	Црна	1804 година	во 1847 година
Селен	Розова, жолта (во емајл без олово)	1817 година	1899 година
Кадмиум	Во комбинација со селен, розова и црвена	1817 година
Уран	Жолта, портокалова, зелена	1789 година	во 1845 година

Пример за состав на емајл за накит

Врз оловна основа, денес се користат само варијанти без олово, барем во Европа.

Кварц - 34-55

Борна киселина или боракс - 0-12,5

Сода - 3-8

Калиум карбонат - 1,5-11

Миниум - 25-40

Флуорит - 0-2,5

Криолит - 1-4

Калиум нитрат - 0-2

Арсен - 0-4

Обојувач (оксид на бакар, железо, кобалт, хром, манган) - 0,1-5,0

Индустриско производство

Индустриската примена на емајлот на железни и челични лимови започнала во Австрија, Германија и Шведска околу 1836 година. Индустријализацијата на процесот влијаела и на зголемувањето на квалитетот на употребените суровини и на намалувањето на цените на емајлираните производи.

Галерија

• 
  Реликвијар
• 
• 
• 

Литература

• Speel E., Dictionary of enamelling. History and techniques, London, Ashgate, 1998.
• Brepohl, Erhardt; Werkstattbuch Emaillieren, Augsburg 1992.
• Untracht, Oppi; Enameling on Metal, Philadelphia 1957.
• Randau, Paul; Enamels and Enamelling, New York 1900. (može se besplatno preuzeti s adrese http://www.archive.org/details/enamelsandename00randgoog )
• Cunynghame, H. H.; European enamels, London 1906.(može se besplatno preuzeti sa stranice http://www.archive.org/details/europeanenamels00cuny)

Надворешни врски

• Glass on Metal Magazine Online
• Германска страница посветена на емајл
• The Enamel Arts Foundation
• Carpenter Enamel Art Foundation Архивирано на 26 јуни 2020 г.