Валутен фјучерс
Валутен фјучерс (англиски: currency futures) претставува фјучерс-договор за размена на една валута со друга на точно одреден датум во иднината, по фиксна цена (девизен курс) на датумот на тргување. За разлика од соодветните договори меѓу банките и нивните клиенти, валутниот фјучерс е стандардизиран договор за идна испорака (за купување или продавање девизи) со кој се тргува на некој организиран пазар (берза).
Историја
уредиВалутните фјучерси за првпат биле употребени во размената на валути во Њујорк во 1970 година. Сепак, нивната примена била ограничена, поради фактот што сè уште бил во сила Бретон-Вудскиот систем. Во употреба, официјално, биле воведени на Чикашката берза на деривативи во 1972, една година по укинувањето на фиксниот девизен курс и по напуштањето на златниот стандард. Некои трговци на Чикашката берза на деривати немале пристап до меѓубанкарските девизни пазари во раните 1970-ти, бидејќи биле во исчекување на значајни промени на валутниот пазар.
Набргу, во рамките на Чикашката стоковна берза (Chicago Mercantile Exchange, CME) бил создаден Меѓународниот монетарен пазар (International Money Market, IMM), а на 16 мај 1972 било воведено тргување со фјучерси во седум валути. Денес, Меѓународниот монетарен пазар претставува подрачна единица на Чикашката берза на деривати. По нивната појава, трговијата со валутни фјучерси забележала голем пораст: на пример, во 1978 година, на Чикашката берза биле истргувани само два милиони договори, а веќе во 1994 година обемот изнесувал 30 милиони договори. Според податоците од четвртиот квартал во 2009 година, просечниот број договори на овој пазар изнесувал 754 000 дневно, со вкупна вредност од 100 милијарди долари. Со најголем број од договорите се тргува по електронски пат.[1][2]
Одлики и тргување
уредиСо фјучерс-договорот, продавачот има обврска утврденото количество валути да го продаде според условите во договорот, додека купувачот истото количество да го купи по цената во договорот. Најчесто, како една валута во договорот се користи некоја конвертибилна валута, која служи за утврдување на девизниот курс, т.е. цената на договорот. Овој облик на тргување може да се разликува од стандардниот начин на тргување на валутниот пазар, а негова одлика е и физичката испорака на валутите на денот на извршување на договорот, која може да се изврши до последниот ден, наведен на самиот договор. Сепак, најголем број од ваквите договори се извршуваат пред истекувањето на нивниот рок. Имателот на валутниот фјучерс може да тргува со него на пазарот на фјучерси, сè до денот на истекување на неговиот рок. Фјучерс-договорите може да гласат на различни валути, како што се: евро, јен, фунта, австралиски долар, канадски долар, швајцарски франк, шведска круна итн. Притоа, секој фјучерс-договор гласи на одреден износ: на пример, 125 000 евра, 12 500 000 јени, 62 500 фунти, 100 000 австралиски долари итн. Исто така, фјучерс-договорите имаат точно одредени рокови на извршување. На пример, на Меѓународниот монетарен пазар, фјучерс-договорите достасуваат во третата среда во март, јуни, септември и декември при што последниот рок на тргување е два работни дена пред истекот на месецот во кој се извршуваат фјучерсите. Редовното тргување со валутните фјучерси на Чикашката берза се одвива од 7:20 наутро до два часот попладне, а ценовните граници се во сила од 7:20 до 7:35 наутро. Времето на тргување со фјучерсите преку електронскиот систем GLOBEX е од 2:30 до четири часот попладне, а потоа продолжува од 18:00 часот до 6 часот наутро. Во 1985 година, Чикашката стоковна берза и Сингапурската меѓународна монетарна берза (SIMEX) започнале да нудат фјучерси со кои се тргува на двете берзи. На Филаделфискиот одбор за трговија (Philadelphia Board of Trade) трговијата со валутни фјучерси започнала во јули 1986 година, а роковите на извршување на оваа берза се исти како на берзата во Чикаго плус два дополнителни месеци. Исто така, испораката е во третата среда од месецот на извршувањето, а последниот ден на тргување е последниот петок. Во Филаделфија, тргувањето се одвива од 6 до 10 часот попладне и од 11:30 до 2:30 попладне, освен за неколку валути со кои се тргува од 3:30 наутро до 2:30 попладне.[3][4] Инаку, трговијата со фјучерсите се одвива на два начина: во текот на определено време и на точно одредено место во рамките на берзата, како и преку електронскиот систем што работи нон-стоп. Трговијата со фјучерсите се врши со посредство на брокерите на берзата, а како спротивна страна на секој купувач и продавач се јавува клириншката куќа на берзата, којашто гарантира за извршувањето на секој фјучерс-договор. Оттука, за разлика од договорите за идна испорака, кај фјучерсите не постои кредитен ризик.[5][6]
| валута | износ | рочност | првична маржа | маржа за одржување |
|---|---|---|---|---|
| австралиски долар | 100 000 | шест во квартални циклуси | 2 430 долари | 1 800 долари |
| бразилски реал | 100 000 | 12 последователни месеци | 2 800 долари | 2 000 долари |
| британска фунта | 62 500 | шест во квартални циклуси | 2 430 долари | 1 800 долари |
| канадски долар | 100 000 | шест во квартални циклуси | 2 565 долари | 1 900 долари |
| CME$Index | индексот по 1 000 | шест во квартални циклуси | 1 958 долари | 1 450 долари |
| кинески јуан | 1 000 000 | 13 последователни месеци и повеќе | 1 350 долари | 1 000 долари |
| чешка круна | 4 000 000 | шест во квартални циклуси | 4 995 долари | 3 700 долари |
| израелски шекел | 1 000 000 | шест во квартални циклуси | 6 750 долари | 5 000 долари |
| јапонски јен | 12 500 000 | шест во квартални циклуси | 3 780 долари | 2 800 долари |
| руска рубља | 2 500 000 | четири во квартални циклуси | 3 000 долари | 2 000 долари |
| швајцарски франк | 125 000 | шест во квартални циклуси | 2 970 долари | 2 200 долари |
| евро | 125 000 | шест во квартални циклуси | 3 510 долари | 2 600 долари |
| вкрстен курс евро/канадски долар | 125 000 | шест во квартални циклуси | 4 860 долари | 3 600 долари |
Цели
уредиВалутните фјучерси исполнуваат две цели:
- Во основа, ваквите договори се склучуваат за да овозможат осигурување од промените на девизните курсеви на повеќе валути. Со тоа, тие му овозможуваат на инвеститорот да се заштити од ризикот од неповолните промени на курсот на пазарот.
- Овие договори им даваат можност на берзанските шпекуланти да остварат профит преку нивна препродажба.
Употреба на валутните фјучерси
уредиВалутните фјучерси претставуваат привлечен инструмент за заштита од валутниот ризик и нив ги употребуваат како претпријатијата, така и банките и другите финансиски институции. Така, претпријатијата можат да продадат или да купат валутни фјучерси со цел да ги заштитат своите девизни приливи и одливи од валутниот ризик. На пример, ако некој американски увозник треба да изврши плаќање во вредност од 40 милиони шведски круни, тогаш тој е изложен на ризикот од зголемување на вредноста на шведската круна. Имено, ако курсот на круната во однос на доларот порасне, тогаш увозникот ќе потроши повеќе долари за набавка на 40 милиони круни, потребни за да го изврши плаќањето. За заштита од валутниот ризик, увозникот може да купи 20 фјучерс-договори (еден фјучерс-договор гласи на 2 милиони круни) по цена од 5,7125 круни за еден долар, со рок на испорака во декември. На тој начин, тој е сигурeн дека круните ќе ги купи по девизниот курс од фјучерс-договорот, без оглед на тоа како ќе се движи девизниот курс на круната во иднината.[8]
Слично на тоа, и банките можат да ги употребат фјучерс-договорите за заштита од валутниот ризик. На пример, ако една банка има одобрено девизни кредити во износ од 65 милиони евра, а нејзините девизни депозити изнесуваат 40 милиони евра, таа е изложена на ризикот од обезвреднување на еврото, зашто тогаш вредноста на нејзините средства (искажани во домашна валута) ќе се намали повеќе од вредноста на нејзините обврски. Оттука, банката може да се заштити од валутниот ризик преку продажба на 200 фјучерс-договори (еден договор гласи на 125 000 евра) со соодветен рок на извршување. Ако во следниот период, вредноста на еврото навистина опаѓа, банката ќе претрпи загуба, но ќе оствари добивка на пазарот на фјучерси. Имено, цената на фјучерс-договорите обично го следи движењето на девизниот курс за сегашна испорака, така што обезвреднувањето на еврото ќе биде проследено со соодветно намалување на цената на фјучерсите. Тогаш, банката ќе ги поништи фјучерс-договорите преку преземање спротивна трансакција на берзата, т.е. таа ќе купи 200 фјучерс-договори по новата, пониска цена. Разликата меѓу повисоката цена на продажниот и пониската цена на куповниот фјучерс-договор ја претставува добивката на банката на пазарот на фјучерси.[9]
Вреднување на валутниот фјучерс
уредиВредноста на валутниот фјучерс зависи од неколку фактори: тековниот девизен курс, времето до извршувањето на фјучерсот и раликата меѓу домашната и странската каматна стапка. Притоа, вредноста на валутниот фјучерс се пресметува со помош на следнава формула:[10]
F = Se(rd-rf)T
каде: F - цената на фјучерсот, S - тековниот девизен курс, e - 2,7182, rd - домашната безризична каматна стапка и rf - странската безризична каматна стапка.
Според формулата, кога странската каматна стапка е повисока од домашната, тогаш цената на фјучерсот е пониска од тековниот девизен курс и обратно, ако домашната каматна стапка е повисока од странската, цената на фјучерсот е повисока од тековниот девизен курс. Исто така, формулата покажува дека во сите случаи, цената на фјучерсот расте со зголемувањето на рокот на достасувањето на фјучерс-договорот.
Наводи
уреди- ↑ CME Group Home
- ↑ Cheol S. Eun and Bruce G. Resnick, International Financial Management. Boston etc.: Irwin/McGraw-Hill, 1998, стр. 228.
- ↑ Jeff Madura, International Financial Management (ninth edition). Thomson South-Western, 2008, стр. 108-112.
- ↑ Cheol S. Eun and Bruce G. Resnick, International Financial Management. Boston etc.: Irwin/McGraw-Hill, 1998, стр. 228-229.
- ↑ Горан Петревски, Управување со банките - второ издание, Скопје: Економски факултет, 373.
- ↑ Рэдхэд К. Хьюс C, Управление Финансовыми рисками, Москва: ИНФРА-М, 1996, стр. 81, ISBN 5-86225-154-5.
- ↑ J. Ashok Robin, International Corporate Finance. New York: McGraw-Hill/Irwin, 2011, 59.
- ↑ Горан Петревски, Управување со банките - второ издание, Скопје: Економски факултет, стр. 373.
- ↑ Горан Петревски, Управување со банките - второ издание, Скопје: Економски факултет, 374.
- ↑ John C. Hull, Introduction to Futures and Options Markets (third edition). London: Prentice-Hall International, 1998, стр. 64.