Битката на Александар кај Ис

Битката на Александар кај Ис (германски: Alexanderschlacht) — масло на панел од 1529 година на германскиот сликар Албрехт Алтдорфер, пионер на пределното сликарство и основач на Дунавската школа. На сликата е прикажана Битката кај Ис во 333 г. пр. н. е. во која Александар Македонски обезбедил решавачка победа над Дариј III и добил клучна моќ во неговиот поход против Персиското Царство. Сликата нашироко се смета за ремек-дело на Алтдорфер и е еден од најпознатите примери на ренесансното пределно сликарство познато како светски предел, кое овде достигнува невидена величина.

Битката на Александар кај Ис

Творец	Албрехт Алтдорфер
Година	1529
Димензии	158,4 см × 120,3 см
Место	Стара пинакотека, Минхен

Војводата Вилијам IV Баварски ја нарачал Битката на Александар кај Ис во 1528 година, како дел од збирката историски дела што требало да ја красат неговата минхенска резиденција. Современите критичари укажуваат дека сликата, благодарение на обилната употреба на анахронизми, имала за цел да ја спореди херојската победа на Александар кај Ис со современиот европски судир со Отоманското Царство. Поразот на Сулејман Величествениот во опсадата на Виена можел да биде особено вдахновение за Алтдорфер. Во делото може да се открие заднинска верска врска, особено на необичното небо. Ова веројатно било вдахновено од пророштвата на Даниил и од тогашните грижи во Црквата за претстојната апокалипса. Битката на Александар кај Ис и четири други слики кои биле дел од почетната збирка на Вилијам се наоѓаат во уметничкиот музеј Стара пинакотека во Минхен.

Тема

Детаљ на Александар Македонски од мозаикот Битката кај Ис, околу 100 г. пр. н. е.

Александар III Македонски, познат како Александар Велики, бил древен крал на Македонија кој владеел од 336 г. пр. н. е. до неговата смрт во 323 пр. н. е. Се смета за еден од најголемите воени тактичари и стратези во историјата, и се смета за непоразен во битка. Познат по своето воено лидерство и харизма, тој секогаш лично ја водел својата војска и одел во челните борбени редови. Со освојување на Персиското Царство, Грција, Египет и Вавилон, тој го создал најголемото царство на стариот век и помогнал во ширењето на хеленизмот низ Европа и Северна Африка.

Александар тргнал во поход за освојување на Персиското Царство во пролетта 334 г. пр. н. е. откако ги смирил завојуваните грчки држави и ја зацврстил својата воена моќ. Во текот на првите месеци од напредувањето во персиска Мала Азија, Дариј III — кралот на Персија — во голема мера го игнорирал присуството на 40.000-ната Александрова војска. Битката кај Граник, што се одиграла во мај, била првиот обид на Персија да им се спротивстави на освојувачите, но битката завршила со лесна победа на Александар. Во текот на следната година, Александар го зазел поголемиот дел од западна и крајбрежна Мала Азија, а по пат ги принудувал сатрапите на капитулација. Тој продолжил по копно, патувајќи североисточно низ Фригија пред да сврти југоисточно кон Киликија. Откако минал низ портите на Килкија во октомври, Александар го одложил освојувањето поради треска во Тарс. Во меѓувреме, Дариј собрал армија од 100.000 војници (некои древни извори даваат претерани бројки од преку 600.000 војници) и лично ги водел низ источните падини на планината Аманус. На почетокот на ноември, додека Александар го продолжил своето патување околу Заливот Ис од Малус преку Ис, двете војски ненамерно се разминале, поминале на спротивните страни на планините. Ова била одлучувачка предност за Дариј: сега бил зад Александар, па можел да го спречи неговото повлекување и да ги блокира резервите што Александар ги воспоставил во Ис. За положбата на Персијците Александар дознал дури откога се стационирал во Мириандрус, пристаниште на југоисточниот брег на Заливот Искрендерун. Тој веднаш се вратил по својот пат до реката Пинар, јужно од Ис, каде ја нашол војската на Дариј што се собрала долж северниот брег. Следувала битката кај Ис.

Почетните распореди во битката кај Ис. Реката Пинар ги дели завојуваните страни, а Ис е на 11 километри северно. Коњаницата е концентрирана на бреговите на Искендерунскиот Залив (или Заливот Ис) од двете страни.

Првичниот одговор на Дариј бил одбранбен: тој веднаш го оградил брегот на реката со колци за да го спречи преминот на непријателот. Била основана авангарда од предавнички грчки платеници и персиски кралски гардисти. Како што било вообичаено со персиските кралеви, Дариј се ставил себеси во средиштето на оваа авангарда, за да може ефикасно да испраќа наредби до кој било дел од неговата голема војска. Група персиска лесна пешадија набрзо била испратена во подножјето, бидејќи се предвидувало дека Александар ќе пристапи од десно, далеку од брегот. Коњаницата командувана од Набарсанес била поставена на персиската десница.

Александар направил претпазлив и бавен напредок, со намера својата стратегија да ја темели на структурата на персиската моќ. Тој го водел крилото на својата коњаничка чета на десната страна, додека солунската коњаница била насочена лево, како противник на коњаничката единица на Набарсанес. Свесен за важноста на подножјето на десната страна, Александар испратил група лесна пешадија, стрелци и коњаница за да ја истисне одбраната што била таму поставена. Зафатот бил успешен — Персијците кои не биле убиени биле принудени да бараат засолниште повисоко во планините.

Кога бил во домет на непријателот, Александар дал наредба. Тој го предводел нападот на неговата тешко вооружена коњаничка единица, која брзо се пробила длабоко во персиското лево крило. Македонското лево крило, командувано од Парменион, во меѓувреме било истерано назад од големата коњаница на Набарсанес. Средишната фаланга на Македонците ја преминала реката и се судрила со одметнатите грчки платеници кои биле пред авангардата на Дариј. Како што коњаницата навлегувала подлабоко во персиската лева страна, постоела опасност Дариј да го искористи јазот меѓу Александар и остатокот од неговата војска. Кога се уверил дека левото крило е осакатено и дека повеќе не претставува закана, Александар ја поправил ситуацијата со тоа што ја префрлил својата коњаница да го нападне бочно персиското средиште. Не можејќи да го издржи дополнителниот притисок, персиската авангарда била принудена да се повлече од брегот на реката, со што ИИИ дозволила на македонската фаланга да продолжи со напредувањето и да го зголеми притисокот врз левото крило на Парменион.

Сфаќајќи дека нападот на Александровата коњаница е незапирлив, Дариј и неговата војска побегнале. Во мешаницата многумина биле убиени, газени од оние што бегале со нив или паднале со своите коњи. Некои побегнале во далечни области како Египет, а други повторно се соединиле со Дариј на север. По приближно 20 километри потера, почетокот на мракот ја прекинал истата. Тогаш Александар се сетил на својата војска и почнал да ги погребува мртвите. Семејството на Дариј останало во персискиот логор. Било објавено дека Александар добро се однесувал со нив и ги уверил во безбедноста на Дариј. Кралската кочија на Дариј била пронајдена фрлена во ров, како и неговиот лак и штит.

Древните извори прикажувале различни бројки на жртви во битката кај Ис. Плутарх и Диодор Сицилиски процениле приближно 100.000 убиени Персијци, за разлика од 450-те убиени на македонската страна што ги пријавил Квинт Куртиус Руф. Во секој случај, веројатно е дека повеќе Персијци биле убиени во бегство отколку во битка, Птоломеј I, кој му служел на Александар за време на битката, раскажува како Македонците ја преминале клисурата врз телата на нивните непријатели за време на потерата.

Македонското освојување на Персија се одвивало до 330 г. пр. н. е. кога Дариј бил убиен, а Александар ја добил титулата крал. Александар умрел во 323 пр. н. е. недолго откако се вратил од походот на Индискиот Потконтинент. Причината за смртта останува предмет на расправа.

Историја

Поранешни дела

Свети Ѓорѓи и ламјата (1510)

Албрехт Алтдорфер се смета за еден од основачите на западната пределна уметност. Бил сликар, архитект и гравер, како и водач на Дунавската школа на германската уметност. Како што покажуваат сликите како што се Свети Ѓорѓи и ламјата (1510) и Алегорија (1531), голем дел од делата на Алтдорфер се одликуваат со приврзаност кон распространети предели кои ги заматуваат фигурите внатре. Битката на Александар кај Ис најдобро го покажува овој аспект од неговиот стил. Особено во однос на ликот на Свети Ѓорѓи и ламјата, историчарот Марк В. Роскил забележува дека тој „игра со помошниот материјал на пределот [во делото на Алтдорфер] и украсно го елаборира за да го повтори чувството на одвоена и гостопримлива средина“. Вдахновен од неговите патувања околу австриските Алпи и реката Дунав, Алтдорфер насликал низа предели кои воопшто не содржат ликови, вклучувајќи го и Пределот со пешачки мост (германски: Landschaft mit einem Steg; околу 1516 година) и Пределот на Дунав во близина на Регенсбург (германски: Donaulandschaft mit Schloß Wörth; околу 1522-25 година). Ова биле првите „чисти“ предели уште од антиката. Повеќето предели на Алтдорфер се направени во вертикален формат, за разлика од модерната концепција на жанрот. Хоризонталниот предел бил иновација на фламанскиот современик на Алтдорфер, Јоаким Патинир и неговите следбеници.

Минијатура од триумфалната поворка (1512–1616)

Алтдорфер, исто така, створил многу уметнички дела со верска тематика, како одраз на неговиот побожен католицизам. Неговите најчести теми се Богородица и животот и страдањето Христови. Како и Битката на Александар кај Ис, овие слики често прикажуваат величествени предели и го користат небото за да пренесат симболично значење. Ова значење не е исто во сите дела на Алтдорфер — на пример, визијата на зајдисонцето означува загуба и трагедија во Себастијански олтар и Христос во Маслиновата Гора (германски: Sebastiansaltar, Christus am Ölberg), но служи како симбол на моќ и слава во Битката на Александар кај Ис. Лери Силвер од Уметнички билтен (The Art Bulletin) објаснува дека Победата на Александар е слична, а во исто време во непосредна спротивност со претходната работа на Алтдорфер: „Наместо мирен предел на засолниште за христијански настани или свети личности, ова платно нуди една од главните епохални средби од древната историја... Сепак, и покрај нејзините глобални или космички димензии, Победата на Александар сè уште се чувствува како претходните, контемплативни лиминални предели на засолниште на Алтдорфер, заедно со карпести врвови, водни тела и далечни замоци. Иако Победата на Александар е нетипична за Алтдорфер по нејзината величественост и прикажување на војната, неговата Триумфална поворка (германски: Triumphzug) — илуминиран ракопис од 1512-1616 година нарачан од Максимилијан I, светиот римски цар — е опишан како негов концептуален претходник. Процесијата е создадена паралелно со Триумфот на Максимилијан, низа од 137 дрворези што заедно ги направиле Алтдорфер, Ханс Спрингинкли, Албрехт Дирер, Леонард Бек и Ханс Шојфелин.

Влијанија

Богородица со Младенецот, дело на Матијас Гриневалд (околу 1515 година)

Најзначајното современо влијание врз Алтдорфер имал Матијас Гриневалд. Историчарот на уметност Хорст В. Јансон забележал дека нивните слики „ја покажуваат истата „непослушна“ имагинација“. Елементите на победата на Александар - особено небото - се споредуваат со Богородица со Младенецот на Гриневалд, што е дел од неговото ремек-дело, Исенхајмски олтар. Лука Кранах Постариот, исто така поврзан со Дунавската школа, имал важно влијание врз Алтдорфер. Според Роскил, делата на Кранах од околу 1500 година „даваат значајна улога во поставките на пределот, користејќи ги како заднини за зголемување на портретите, како и за слики на пустиници и светци визионери“ и се чини дека играат „подготвителна улога“ за почетокот на чистиот предел. Алтдорфер му должи голем дел од својот стил, особено во неговата религиозна работа, на Албрехт Дирер. Лери Силвер пишува дека Алтдорферовата „употреба на веродостојни германски предели здружени со небесни појави за неговиот религиозен наратив“ е цврсто вкоренета во традицијата „што ја моделирал Албрехт Дирер“.

Вилијам IV, војводата Баварски, ја нарачал победа на Александар во 1528 година. Алтдорфер тогаш имал околу 50 години и живеел во слободниот царски град Регенсбург. Како резултат на повеќе од една деценија учество во Градскиот совет на Регенсбург, на Алтдорфер на 18 септември 1528 година му било понудено работно место бургмастер. Тој ја одби положбата, а аналите на советот го објавиле неговото размислување: „Тој многу сака да изврши посебна работа во Баварија за нашето величество и милостив господар, војводата [Вилијам]“. Вилијам веројатно сакал слика за неговиот новоизграден летен лустхаус (Lusthaus - „куќа за задоволство“) на приземјето на неговата палата во Минхен, околу 97 километри јужно од Регенсбург. Таа требало да се обеси таму заедно со седум други слики со сличен формат и тема, вклучувајќи ги Opfertod des Marcus Curtius („Мачеништвото на Марк Курциј“) на Лудвиг Рефингер, Belagerung der Stadt Alesia на Мелкиор Феселен („Опсадата на градот Алезија“) и Niederlage der Römer bei Cannae („Поразот на Римјаните во Кана“) од Ханс Бургмаир. Уште осум, од кои секоја прикажувала по една позната жена од историјата, подоцна биле додадени во збирката, веројатно по налог на сопругата на војводата Јакобеја од Баден. Меѓу нив била и сликата на Алтдорфер Susanna und die beiden Alten („Сузана и старците“).

Претходни прикази на битката

Мозаик Александар, изложен во Националниот археолошки музеј во Неапол

Претходните прикази на битката кај Ис се малубројни. Битката кај Ис, фреска на Филоксен Еретријски, веројатно е првата таква. Сликана е околу 310 г. пр. н. е. за Касандар, кралот на Македонија, кој бил еден од наследниците на Александар Македонски. Александар и Дариј - на меѓусебна оддалеченост на должина од копје - се прикажани среде дивиот судир на војниците. Додека Александар одржува аура на непоколеблива самодоверба, стравот е врежан на лицето на Дариј, а неговиот возач веќе се свртел да ги заузда коњите и да побегне. Римскиот автор и филозоф Плиниј Постариот тврдел дека приказот на битката на Филоксен не бил „инфериорен спрема никого“. Некои современи критичари тврдат дека битката кај Ис можеби не била дело на Филоксен, туку на Елена Египетска. Една од ретките именувани женски сликари кои можеби работеле во Стара Грција, таа била позната по сликата на Битката кај Ис што висела во Храмот на мирот за време на Веспазијан.

Мозаикот Александар, поден мозаик од околу 100 г. пр. н. е., се верува дека е „разумно верна“ копија на Битката кај Ис, иако алтернативното гледиште смета дека наместо тоа може да е копија на дело насликано од Апел од Кос, кој создал неколку портрети на Александар Велики. Неговите димензии се 5,82 м x 3,13 м и се состои од приближно 1,5 милиони обоени плочки, секоја со големина од околу 3 мм². Мозаичарот е непознат. Бидејќи мозаикот бил повторно откриен дури во 1831 година, за време на ископувањето на помпејската Куќа на фауната, Алтдорфер никогаш не можел да ја види. Подоцна била преместена во Националниот археолошки музеј во Неапол, Италија, каде што и денес се наоѓа.

Сликање

Опис

Детаљ за Дариј III во бег

Победата на Александар е насликана на плоча од липово дрво со димензии 158,4 см x 120,3 см, и го претставува мигот на победата на Александар Македонски во Битката кај Ис. Вертикалниот формат бил диктиран од просторот во просторијата за кој била нарачана сликата - секое парче од осумделната збирка на Вилијам било направено да биде со иста големина. На непознат датум, панелот бил исечен од сите страни, особено на врвот, така што небото првично било поголемо, а месечината подалеку од аголот на сцената. Сцената е прикажана од невозможна гледна точка - на почетокот само на една стапка од судирот, перспективата постепено се крева за да ги вклучи морињата и континентите во заднмина и на крајот закривеноста на самата Земја.

Илјадници коњи и пешаци нурнати во море од копја го исполнуваат предниот план. Двете војски се разликуваат во нивната облека: додека луѓето на Александар се покривале себеси и своите коњи со целосен тежок оклоп, многу од луѓето на Дариј носат турбани и јаваат голи. Телата на многу погинати воини лежат под нозете. Предниот дел на македонските воини во средиштето ги истуркува непријателските сили кои бегаат од бојното поле во крајно лево. Персискиот крал ИИИ се придружува на својата војска на неговата кочија со три коњи, а Александар и неговата униформно облечена коњаничка свита го прогонуваат. Трактот на војникот продолжува по нежно наведнатото бојно поле до кампот и градскиот предел покрај водата, гравитирајќи кон планинското издигнување во средиштето на сцената.

Околу се Средоземното Море и островот Кипар. Овде се прави премин во нијансите, од кафените бои кои преовладуваат во долната половина на сликата до водените бранови кои ја заситуваат горната половина. Реката Нил прави меандри на голема оддалеченост, пуштајќи ги своите седум гранки во Средоземјето во делтата на Нил. Јужно од Кипар е Синајскиот Полуостров, кој претставува копнен мост меѓу Африка и Југозападна Азија. Црвеното Море се наоѓа назад и на крајот се спојува - како и планинските масиви лево и десно - со закривениот хоризонт.

Детаљ на сонцето и реката Нил

Жестокото небо фатено во дихотомија помеѓу сонцето што заоѓа и полумесечината преовладува на повеќе од една третина од сликата. Дождливите облаци кои застрашувачки кружат околу секој небесен ентитет се раздвоени со залив на смиреност, зголемувајќи го контрастот и внесувајќи неземен сјај на небесата. Светлината од небото се прелева над пределот: додека западниот континент и Нил се облеани во сончева светлина, истокот и Вавилонската кула се затскриени во сенка.

Темата на сликата е објаснета на табла обесена на небесата. Текстот, веројатно даден од дворскиот историчар на Вилијам, Јоханес Авентинус, првично бил на германски, но подоцна бил заменет со латински натпис. Преводот гласи:

Александар Македонски, победувајќи го последниот Дариј, откако 100.000 пешадинци и повеќе од 10.000 коњаници биле убиени меѓу редовите на Персијците. Додека кралот Дариј успеал да избега со не повеќе од 1.000 коњаници, неговата мајка, сопруга и децата биле заробени.

Освен овие бројки за жртвите, не е даден датум на битката. Монограмот на Алтдорфер е прикажан во долниот лев агол - буквата „А“ во друга буква „А“ - а на долниот раб на плочата е испишано „ALBRECHT ALTORFER ZU REGENSPVRG FECIT“ („Ова го направи Албрехт Алтдорфер од Регенсбург“). Малите натписи на нивните коли и запреги ги идентификуваат Дариј и Александар. Секоја армија носи знаме што зборува за нејзината вкупна сила и нејзините идни жртви.

Галерија

• 
  Детаљ што ги прикажува Александровите витези кои јаваат кон исток
• 
  Детаљ на полумесечината
• 
  Детаљ на Вавилонската кула
• 
  Детаљ на натписот

Литература

• Alte Pinakothek. Summary Catalogue. Edition Lipp, 1986. ISBN 3-87490-701-5.
• Ansell, Florence J. (2008). The Art of the Munich Galleries. Read Books. ISBN 978-1-4437-5543-6.
• Bosworth, A. B. (1993). Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great. Cambridge University Press. ISBN 0-521-40679-X.
• Bryant, Joseph M. (1996). Moral Codes and Social Structure in Ancient Greece: A Sociology of Greek Ethics from Homer to the Epicureans and Stoics. SUNY Press. ISBN 0-7914-3042-1.
• Buckley, Terry (1996). Aspects of Greek History, 750–323 BC: A Source-Based Approach. Routledge. ISBN 0-415-09958-7.
• Campbell, Gordon (2007). The Grove Encyclopedia of Classical Art and Architecture, Volume 1. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530082-6.
• Clanton, Dan W. (2006). The Good, the Bold, and the Beautiful: The Story of Susanna and its Renaissance Interpretations. Continuum International Publishing Group. ISBN 0-567-02991-3.
• Clark, Kenneth (2007). Landscape into Art. Read Books. ISBN 978-1-4067-2824-8.
• Corvisier, André; Childs, John (1994). A Dictionary of Military History and the Art of War. Wiley-Blackwell. ISBN 0-631-16848-6.
• Cuneo, Pia F. (1998). Art and Politics in Early Modern Germany: Jörg Breu the Elder and the Fashioning of Political Identity, ca. 1475–1536. Brill Publishers. ISBN 90-04-11184-0.
• Davis, Kathleen (2008). Periodization and Sovereignty: How Ideas of Feudalism and Secularization Govern the Politics of Time. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-4083-2.
• De Sélincourt, Aubrey (1971). The Campaigns of Alexander. Penguin Classics. ISBN 0-14-044253-7.
• Earls, Irene (1987). Renaissance Art: A Topical Dictionary. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-24658-0.
• Hagen, Rose-Marie; Hagen, Rainer (2003). What great paintings say, Volume 1. Taschen. ISBN 3-8228-2100-4.
• Hamilton, J. R. (1974). Alexander the Great. University of Pittsburgh Press. ISBN 0-8229-6084-2.
• Hanawalt, Barbara; Kobialka, Michal (2000). Medieval Practices of Space. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-3544-7.
• Heckel, Waldemar (2002). The Wars of Alexander the Great: 336–323 BC. Osprey Publishing. ISBN 1-84176-473-6.
• Heckel, Waldemar; Yardley, John (2004). Alexander the Great: Historical Texts in Translation. Wiley-Blackwell. ISBN 0-631-22821-7.
• Janson, Horst W.; Janson, Anthony F. (2003). History of Art: The Western Tradition. Prentice Hall PTR. ISBN 0-13-182895-9.
• Keane, A. H. (2004). The Early Teutonic, Italian and French Masters. Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-6301-8.
• Kinzl, Konrad H. (2006). A Companion to the Classical Greek World. Wiley-Blackwell. ISBN 0-631-23014-9.
• Kleiner, Fred S. (2008). Gardner's Art Through the Ages: A Global History. Cengage Learning. ISBN 978-0-495-11549-6.
• Kleiner, Fred S. (2009). Gardner's Art Through the Ages: The Western Perspective. Cengage Learning. ISBN 978-0-495-57364-7.
• McKay, Alexander G. (1998). Houses, villas, and palaces in the Roman world. JHU Press. ISBN 0-8018-5904-2.
• Neilburg, Michael S. (2001). Warfare in World History. Routledge. ISBN 0-203-46657-8.
• Oman, Charles (1976). The Sixteenth Century. Taylor & Francis. ISBN 0-8371-8118-6.
• Polelle, Mark R. (2007). Leadership: Fifty Great Leaders and the Worlds They Made. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-34814-3.
• Romm, James S.; Mensch, Pamela (2005). Alexander the Great: Selections from Arrian, Diodorus, Plutarch, and Quintus Curtius. Hackett Publishing. ISBN 0-87220-727-7.
• Roskill, Mark W. (1997). The Languages of Landscape. Penn State Press. ISBN 0-271-01553-5.
• Russell, Bertrand (2004). History of Western Philosophy. Routledge. ISBN 0-415-32505-6.
• Sacks, David; Murray, Oswyn; Bunson, Margaret (1997). A Dictionary of the Ancient Greek World. Oxford University Press US. ISBN 0-19-511206-7.
• Savill, Agnes (1990). Alexander the Great and his time. Barnes & Noble Publishing. ISBN 0-88029-591-0.
• Silver, Larry (June 1999). „Nature and Nature's God: Landscape and Cosmos of Albrecht Altdorfer“. The Art Bulletin. 81 (2): 194–214. doi:10.2307/3050689. JSTOR 3050689.
• Smith, William (1859). A dictionary of Greek and Roman antiquities. Little, Brown, and Co.
• Svanberg, Jan (1999). „Vädersolstavlan i Storkyrkan – Det konsthistoriska sammanhanget“. Sankt Eriks Årsbok 1999 – Under Stockholms himmel. Samfundet Sankt Erik. стр. 70–86. ISBN 91-972165-3-4.
• Stokstad, Marilyn; Oppenheimer, Margaret A.; Addiss, Stephen (2003). Art: A Brief History. Prentice-Hall. ISBN 0-13-183689-7.
• Summers, David (2007). Vision, Reflection, and Desire in Western Painting. UNC Press. ISBN 978-0-8078-3110-6.
• Warry, John (1991). Alexander, 334–323 BC: Conquest of the Persian Empire. Osprey Publishing. ISBN 1-85532-110-6.
• Wood, Christopher S. (1993). Albrecht Altdorfer and the Origins of Landscape. Reaktion Books. ISBN 0-948462-46-9.

Надворешни врски

• Битката на Александар кај Ис на Ризницата ^?
• The Battle of Alexander at Issus Архивирано на 9 октомври 2014 г., Smarthistory at Khan Academy