Цреша

Цреша
Научна класификација
Царство:	Растенија
Оддел:	Скриеносеменици
Ред:	Розовидни
Семејство:	Рози
Род:	Слива
Вид:	Цреша
Научен назив
	Prunus avium; Linneus
Синоними
	Cerasus avium

Цреша (науч. Prunus avium) — листопадно дрвенесто растение од родот на сливите (Prunus), чии истоимени плодови се користат во исхраната на човекот како овошје. Најчесто расте до височина од околу 20 м. Во Европа сè поретко може да се најде во природата, па затоа овој вид дрво денес е загрозен. Црешата е припитомена и има големо значење во овоштарското производство.

Изглед и градба

Лист, цвет и плод на цреша

Црешата може да достигне височина од 30 до 32 метри, а пречникот на стеблото може да биде 50 или повеќе сантиметри. Кората ѝ е светло до темнокафеава со карактеристични хоризонтални линии, кои со текот на времето сè повеќе се здебелуваат и на тие места се појавуваат пукнатини. Од почеток, додека дрвото е уште младо, линиите скоро и да не се забележуваат, а со тек на времето и кората се задебелува, а линиите поминуваат во пукнатини. Кората може и да се лупи во хоризонтални ленти. Листовите се елипсовидни, односно повеќе со јајчест облик, на рабовите се во вид на пила, долги околу 10, а широки околу 5 см. Имаат карактеристични црвенкасто-кафеави жлезди на дршката. Цветот е со бела боја и се наоѓа на втората дршка. Пупките се елипсовидни и зашилени, со темнокафеава боја и прекриени со повеќе лушпи. Цветовите се јавуваат во голем број и се распоредени и групирани густо.

Одлика на целата потсемејство, па и на црешата, е градбата на цветот, кој има едно оплодно ливче. Во плодникот има два семени зачетоци, од кои често само едниот се развива во семе^[1]. Плодот е типичнo монокарпнo коскесто овошје, со топчеста форма и има темноцрвена, розеникава или жолта боја. Пречникот му е околу 1 см, а кај одгледуваните сорти може да биде и покрупен. Плодот на црешата е исклучително месест и има сладок вкус.

Животни услови

На Балканот се јавува во мезофилните шуми во природата. Црешата е хелиофитен вид и бара многу светлина. Успева на суво, сончево земјиште, но повеќе ѝ одговара богато и умерено влажно земјиште.

Распространетост и значење

Плодови на цреша

Црешата е широко распространета во средниот и западниот дел на Европа, на Балканот, Апенинскиот и северниот дел на Пиринејскиот Полуостров. Ја има и на Средоземјето, но се сретнува поретко. Во најјужните делови на Европа расте на нешто поголеми надморски височини. Во Азија може да се најде на Кавказ, Крим и во делови на Мала Азија.

Црешата има големо значење како земјоделско растение, затоа што е припитомена и е едно од најзастапените растенија во овоштарството поради своите вкусни плодови, што се користат во свежа и преработена состојба. Денес со вештачка селекција и облагородување е создаден голем број сорти кои се многу чести овоштарски култури во целиот свет. Бројни се причините за тоа: не бара посебна конструкција во текот на одгледувањето, не бара многу при кроењето, а отпорна е на многу болести и штетници^[2].

Плодови на цреша

Историја

Црешата е позната уште од праисторијата, кога за неа знаеле луѓето од бронзеното време, поточно 2000 години п.н.е. Во VIII век п.н.е. црешата веќе била припитомена и луѓето ги користеле нејзините плодови. Се смета дека првите цреши биле огледувани на територијата на Мала Азија и Грција. Покрај тоа што се користи во човековата исхрана, плодовите ги јадат и животните и на тој начин придонесуваат за размножувањето на црешата во природата.

Црешата како лек

Црешата е особено корисна против болестите на бубрезите и другите уринарни органи, снажен борец е против хипертензијата, а се користи и како моќен диуретик. Според познавачите на народната медицина, црешата е одлична за концентрација, помнење, како и физичка и ментална исцрпеност. Оосбено е делотворна кај лицата што патат од ревма, па затоа лекарите препорачуваат луѓето кој имаат проблеми со ревма и други болести на зглобовите секојдневно да пијат по три чаши свежо исцеден сок од цреша.

Црешата според истражувањата го намалува количеството на мочна киселина и ги смирува воспаленијата. Антицијанидите кој ги има кај црешата се одличен извор за козметички ефект кај жените. Тие ги уништуваат штетните ензими кои се наоѓаат во кожата и со тоа го спречуваат настанувањето на целулитот, го затегнуваат сврзното ткиво, а и штитат од карцином^[3].

Производство на цреши во Македонија

Во Македонија производството во последните години обично се движи помеѓу 5 и 6 илјади тони. Според Заводот за статистика, производството на цреши во Македонија од 2003 до 2022 година, во тони, е следното:^[4]

Произведени цреши во Македонија (во тони) (2003-2022)

Црешата како тема во уметноста и во популарната култура

„Волшебната цреша“ — расказ за деца на македонската писателка Оливера Николова.^[5]
„Црешна“ (англиски: Cherry Tree) — песна на американската поп-рок група 10.000 Манијаци (10 000 Maniacs) од 1987 година.^[6]
„Црешов цут“ (англиски: Cherry Blossoms) — песна на британската рок-група Тиндерстикс (Tindersticks) од 1995 година.^[7]
„Черешна се од корен корнеше“ – македонска народна песна (черешна - дијалектен збор за цреша)^[8]