Википедија

Хенри Кисинџер

американски политичар, дипломат и геополитички консултант

Хенри Алфред Кисинџер (англиски: Henry Alfred Kissinger; роден Хајнц Алфред Кисингер; 27 мај 1923 - 29 ноември 2023) ― американски политичар, дипломат и геополитички консултант кој ја вршел должноста државен секретар на САД и Советник за национална безбедност за време на претседателските администрации на Ричард Никсон и Џералд Форд.[1] Потекнува од еврејско семејство кое во 1938 г. побегнало од Германија. Во 1969 г. станал советник за национална безбедност, а во 1973 и државен секретар на САД. Во 1973 за учеството во преговорите за прекин на огнот во Виетнам, Кисинџер под контроверзни околности ја добил Нобеловата награда за мир, при што двајца членови на комитетот поднеле оставка во знак на протест.[2]

Хенри Кисинџер
Портрет на хенри Кисинџер, ок. 1973
56ти државен секретар на САД
На должноста
22 септември 1973 – 20 1977
Претседател
Претходник Вилијам Роџерс
Наследник Сајрус Венс
7-ми советник за национална безбедност на САД
На должноста
20 јануари 1969 – 3 ноември 1975
Претседател
  • Ричард Никсон
  • Џералд Форд
Заменик
  • Ричард Ален
  • Александар Хејг
  • Брент Скоукрофт
Претходник Волт Ростоу
Наследник Брент Скоукрофт
Лични податоци
Роден(а) Хајнц Алфред Кисинџер
27 мај 1923(1923-05-27)
Фирт, Баварија, Вајмарска Република
Починал(а) 29 ноември 2023(2023-11-29) (возр. 100)
Кент, Конетикат, САД
Државјанство
  • Германија (1923–1935)
  • САД (1943–2023)
Партија Републиканска
Сопружник
  • Ен Флејшер (в. 1949; раз. 1964)
  • Ненси Меџинс (в. 1974)
Деца 2
Образование
Награди Нобелова награда за мир
Потпис

Кисинџер одиграл значајна улога во надворешната политика на САД во периодот од 1969 до 1977 година. Во овој период, тој започнал политика на релаксирање на односите со Советскиот Сојуз, го координирал воспоставувањето на односите со Кина, почнал да го применува она што подоцна ќе стане познато како шатл дипломатија на Блискиот Исток за да се стави крај наЈомкипурската војна и ги договарал условите од Парискиот мировен договор според кој Американците требало да се повлечат од Виетнамската војна. Кисинџер, исто така, се поврзува со неколку контроверзни политики како: вмешаноста на САД во чилеанскиот воен удар од 1973 година, давањето „зелено светло“ на воената хунта на Аргентина за нивната валкана војна и американската поддршка на Пакистан за време на Ослободителната војна во Бангладеш и покрај геноцидот што го извршил Пакистан.[3] Откако ја напуштил владата, формирал меѓународна геополитичка консултантска компанија. Кисинџер напишал преку десетина книги за дипломатска историја и за меѓународните односи.

Кисинџер се уште е контроверзен и поларизирачки лик во американската политика, од многу новинари, политички активисти и адвокати за човекови права осудуван како наводен воен злосторник,[4][5][6] и почитуван како многу делотворен американски државен секретар од многу истакнати научници за меѓународни односи.[7] По смртта на Џорџ Шулц во февруари 2021 година, Кисинџер е најстариот жив поранешен член на американскиот кабинет и последниот преживеан член на кабинетот на Никсон .[8]

Живот и образование уреди

Хенри Кисинџер е роден како Хајнц Алфред Кисинџер во 1923 година во Фирт, Баварија, Вајмарска Република. Потекнува од еврејско семејство; неговиот татко бил учител. Во едно интервју од 2022 година, тој живо се сеќава дека имал девет години кога дознал за изборот на Адолф Хитлер за канцелар на Германија, што се покажало како пресвртница за семејството Кисинџер.[9]

Во 1938 година, на свои 15 години, Кисинџер и неговото семејство побегнале од Германија како резултат на нацистичкиот прогон. За време на нацистичкото владеење, Кисинџер и неговите пријатели биле редовно малтретирани и тепани од банди на Хитлеровата младина.[10] Поради антисемитските закони на нацистите, Кисинџер не бил примен во гимназија, а неговиот татко бил отпуштен од својата работа како учител.[10][11] Семејството пристигнало во Њујорк на 5 септември.

На 19 јуни 1943 година добил американско државјанство и веднаш бил регрутиран во американската армија.[12] По Втората светска војна останал во Германија каде работел во американската зона како контраразузнавач.

Академска кариера уреди

 
Портрет на Кисинџер како апсолвент од Харвард во 1950 година

Во 1947 година се вратил во САД, каде што го продолжил своето образование на Универзитетот Харвард, каде што во 1951 магистрирал, а во 1954 ја одбранил својата докторска дисертација насловена како „Мир, легитимитет и рамнотежа (Студија за раководење со државата на Каслериг и Метерних)“.[13] Во тоа време, се обидел да работи и како шпион за ФБИ.[14][15]

Во периодот од 1954 до 1971 г. бил член на ректорската управа на Универзитетот Харвард, а истовремено и научен соработник и предавач. Во тоа време бил соработник во многу политички и воени институции на САД. По напуштањето на активната политичка кариера во 1977 г. станал професор на Катедрата за меѓународна дипломатија на Универзитетот Џорџтаун во Вашингтон

Сакајќи да има поголемо влијание врз надворешната политика на САД, Кисинџер стана советник за надворешна политика на претседателските кампањи на Нелсон Рокфелер, Кисинџер првпат се сретнал со Ричард Никсон на забава организирана од Клер Бут Лус во 1967 година, велејќи дека го сметал за „попромислен“ отколку што очекувал. [16] За време на републиканските прелиминарни избори во 1968 година, Кисинџер повторно служел како советник за надворешна политика на Рокфелер и во јули 1968 година го нарекол Никсон „најопасниот од сите мажи кои се кандидирале за претседател“. [16] Првично вознемирен кога Никсон ја освои републиканската номинација, амбициозниот Кисинџер набрзо се предомислил за Никсон и стапил во контакт со помошникот во кампањата на Никсон, Ричард Ален, за да изјави дека е подготвен да направи се за да му помогне на Никсон да победи. [16] Откако Никсон стана претседател во јануари 1969 година, Кисинџер беше назначен за советник за национална безбедност . Во тоа време тој беше веројатно „еден од најважните теоретичари за надворешната политика што некогаш бил произведен од Соединетите Американски Држави“, според неговиот официјален биограф Ниал Фергусон .[17]

Политичка кариера уреди

 
Кисинџер положува заклетва како државен секретар, 22 септември 1973 година. Мајката на Кисинџер, Пола, ја држи Библијата, а претседателот Никсон ја гледа.

Своите први политички искуства Хенри Кисинџер ги стекнал во 1957 година како советник на гувернерот Нелсон Рокфелер, а го поддржувал во кандидатурата за претседател на САД од Републиканската партија во 1960, 1964 и 1968 година.[18] За време на републиканските прелиминарни избори во 1968 година, Кисинџер повторно бил советник за надворешна политика на Рокфелер, а во јули 1968 година Никсон (противкандидатот на Рокфелер) го нарекол „најопасниот од сите мажи кои се кандидирале за претседател“.[16] Откако Никсон бил избран за претседателски кандидат од републиканците, амбициозниот Кисинџер брзо го сменил мислењето за Никсон и стапил во контакт со помошникот во кампањата на Никсон, Ричард Ален, за да му пренесе дека е подготвен да направи сѐ за да му помогне на Никсон да победи на претседателските избори.[16] Откако во јануари 1969 година Никсон станал претседател на САД, Кисинџер бил назначен за советник за национална безбедност. Во тој период, САД имале неколку проблеми на тоа поле, почнувајќи од Виетнамската војна, сѐ до зголеменото советско влијание на Блискиот Исток.

За време на наследникот на Никсон, Џералд Форд, Кисинџер бил државен секретар на САД.[19]

Кисинџер имал доминантна улога во надворешната политика на САД меѓу 1969 и 1977 година. Во овој период, со својата политика успеал да намали американско-советските тензии, а одиграл и клучна улога во разговорите во 1971 година со кинескиот премиер Џоу Енлај. Разговорите резултирале со нормализација на односите меѓу САД и Кина со што се ставило крај на 23-годишната дипломатска изолација и меѓусебно непријателство.

Виетнамска војна уреди

 
Кисинџер и претседателот Ричард Никсон разговараат за состојбата во Виетнам во Кемп Дејвид, 1972 година (со Александар Хејг)

На почетокот од 1969 година, Кисинџер се спротивставил на планираната операција Мени (бомбардирање на Камбоџа), сметајќи дека Никсон постапува избрзано, но на 16 март 1969 година Никсон најавил дека бомбардирањето ќе започне следниот ден.[16]

Кон крајот на 1969 г. немало напредок во Париските мировни преговори поради опструкционизмот на јужновиетнамската делегација.[16] Претседателот на Јужен Виетнам Нгујан Ван Тину не сакал САД да се повлечат од Виетнам и фрустран од него, Кисинџер одлучил да започне тајни мировни преговори со Ле Дук То во Париз истовремено со официјалните разговори.[16]

На 1 август 1972 г., Кисинџер повторно се сретнал со То во Париз и бил подготвен за компромис.[16]

Вечерта на 8 октомври 1972 година, на таен состанок на Кисинџер и То во Париз на повидок било решение во преговорите. [16] Tọ започнал со предлог за прекин на огнот со кој Американците ќе ги повлечат сите свои сили од Виетнам во замена за ослободување на сите заробеници во Северен Виетнам.[16] Кисинџер ја прифатил понудата на Tọ.[16]

На 21 октомври Кисинџер и американскиот амбасадор Елсворт Банкер пристигнале во Сајгон за да му го покажат мировниот договор на Тину.[16] Тину одбил да го потпише мировниот договор и побарал големи измени за кои Кисинџер му рекол на Никсон дека „се граничат со лудило“.[16]

Иако Никсон првично го поддржал Кисинџер против Тину, Х.Р. Халдеман и Џон Ерлихман го повикале да размисли, тврдејќи дека измените на Тину се оправдани.[16] Никсон направил 69 амандмани на нацрт-мировниот договор кои требало да бидат вклучени во конечниот договор и го пратил Кисинџер во Париз за да го принуди То да ги прифати.[16] Кисинџер 69-те амандмани на Никсон ги сметал за „глупости“ бидејќи знаел дека То нема да ги прифати.[16] Очекувано, Tọ одбил да разгледа некој од 69-те амандмани и на 13 декември 1972 година, заминал од Париз за Ханој.[16]

На 8 јануари 1973 г., Кисинџер и То повторно се сретнале во Париз и следниот ден постигнале договор, кој во суштина бил ист како оној што Никсон го отфрлил во октомври со одредени козметички отстапки за Американците.[16] Tину повторно го отфрлил мировниот договор, но добил ултиматум од Никсон и затоа неволно го прифатил мировниот договор.[16] На 27 јануари 1973 година, Кисинџер и То потпишале мировен договор со кој се барало целосно повлекување на сите американски сили од Виетнам до март, а за возврат Северен Виетнам требало да ги ослободи сите американски заробеници.[16]

На 10 декември 1973 година, заедно со То, на Кисинџер му била доделена Нобелова награда за мир, за преговорите за прекин на огнот содржани во Парискиот мировен договор за „Завршување на војната и враќање на мирот во Виетнам“, потпишан претходниот јануари.[20] За прв пат во историјата на наградата за мир, двајца членови го напуштиле Нобеловиот комитет во знак на протест.[2][21] То ја отфрлил наградата, велејќи му на Кисинџер дека мирот не е вратен во Јужен Виетнам.[22] Кисинџер му напишал на Нобеловиот комитет дека „со понизност“ ја прифаќа наградата,[23][24] и „целиот приход го донира на децата на американските војници убиени или исчезнати во акција во Индокина“.[25] По падот на Сајгон во 1975 година, Кисинџер се обидел да ја врати наградата.[25][26]

Други дипломатски иницијативи уреди

Во 1973 и 1974 година, Кисинџер учествувал во преговорите меѓу Израел и арапските земји, пред се со Сирија.

Поради неговата политика кон земјите од третиот свет, Кисинџер се смета за еден од најконтроверзните политичари од ерата на Студената војна. Во 1973 година, тој и ЦИА го поддржале крвавиот пуч на генералот Аугусто Пиноче против демократски избраниот претседател Салвадор Аљенде, чија социјалистичка определба не одговарала на американските интереси во Латинска Америка. Поради вмешаноста на Кисинџер во таа операција и поради сомнеж за вмешаност во операцијата Кондор кон средината на 70-тите, од многу земји на Кисинџер му биле испратени покани за сведочење (и обвинувања), на кои тој не одговорил. Во 2001 година бразилската влада ја повлекла поканата до Кисинџер за одржување говор во Саун Пауло , бидејќи не можела да му гарантира дипломатски имунитет.

Во меѓувреме, објавените тајни документи покажуваат дека Кисинџер, заедно со тогашниот претседател Форд, ја одобрил индонезиската инвазија на Источен Тимор, во спротивност со меѓународното право, при која имало вкупно 60.000 жртви.

Наводи уреди

  1. ↑ „The Nobel Peace Prize 1973“. NobelPrize.org. Посетено на February 4, 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 Feldman, Burton (2000). The Nobel Prize: A History Of Genius, Controversy, and Prestige (англиски). Arcade Publishing. стр. 16. ISBN 9781559705370. Two members publicly resigned when the peace prize was awarded to Henry Kissinger and Le Duc Tho in 1973 for a cease-fire in the Vietnam War. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Feldman16“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  3. ↑ Bass, Gary (September 21, 2013). „Blood Meridian“. The Economist. Посетено на February 13, 2016.
  4. ↑ „Henry Kissinger: Realpolitik and Kurdish Genocide“. The Kurdistan Tribune. March 24, 2013. Посетено на March 1, 2019.
  5. ↑ „Protesters Heckle Kissinger, Denounce Him for 'War Crimes'“. The Times of Israel. January 30, 2015. Посетено на December 14, 2015.
  6. ↑ Nevius, James (February 13, 2016). „Does Hillary Clinton see that invoking Henry Kissinger harms her campaign?“. The Guardian. Посетено на October 23, 2016. "[...] many consider Kissinger a war criminal, most famously Christopher Hitchens, who, in a lengthy two-part article for Harper's in 2001 (later expanded into the book and documentary, The Trial of Henry Kissinger), laid out his case that Kissinger should be brought up on charges 'for war crimes, for crimes against humanity, and for offenses against common or customary or international law, including conspiracy to commit murder, kidnap, and torture'.
  7. ↑ „The Best International Relations Schools in the World“. Foreign Policy. February 3, 2015. Посетено на August 8, 2015.
  8. ↑ Robertson, Nicky; Cole, Devan (February 7, 2021). „Former Secretary of State George Shultz dead at age 100“. CNN. Посетено на February 21, 2021.
  9. ↑ „BBC World News - The Interview, Henry Kissinger“. BBC (англиски). Посетено на 2022-06-24.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Henry Kissinger“. Biography (англиски). Посетено на November 23, 2020.
  11. ↑ „New Books Explore Henry Kissinger's German Jewish Roots“. Deutsche Welle (англиски). June 29, 2007. Посетено на November 23, 2020.
  12. ↑ Isaacson 1992.
  13. ↑ Kissinger, Henry (1954). Peace, legitimacy, and the equilibrium: (a study of the statesmanship of Castlereagh and Metternich) (Thesis) (англиски). Cambridge, Mass.: Kissinger. OCLC 63222254.
  14. ↑ Празен навод (help)
  15. ↑ „Kissinger, Harvard And the FBI | News | The Harvard Crimson“. www.thecrimson.com. Посетено на August 21, 2021.
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 16,17 16,18 16,19 16,20 Karnow (1983).
  17. ↑ Ferguson, Niall (2016). Kissinger, 1923 - 1968: The Idealist. Penguin Books. стр. 11.
  18. ↑ Rothbard, Murray (May 1991). „Why the War? The Kuwait Connection“. LewRockwell.com. Архивирано од изворникот на February 15, 2016. Посетено на February 13, 2016.
  19. ↑ „History of the National Security Council, 1947–1997“. White House. Архивирано од изворникот на January 21, 2009. Посетено на December 30, 2006.
  20. ↑ „The Nobel Peace Prize 1973“. Nobel Foundation. Посетено на December 31, 2006.
  21. ↑ Abrams, Irwin (2001). The Nobel Peace Prize and the Laureates: An Illustrated Biographical History, 1901–2001. Science History Pubns. стр. 219. ISBN 978-0-88135-388-4.
  22. ↑ Le Duc Tho to Henry Kissinger, October 27, 1973.
  23. ↑ „The Nobel Peace Prize 1973: Presentation Speech by Mrs. Aase Lionaes, Chairman of the Nobel Committee of the Norwegian Storting“. Nobel Foundation. December 10, 1973. Посетено на April 28, 2007. In his letter of November 2 to the Nobel Committee Henry Kissinger expresses his deep sense of this obligation. In the letter he writes among other things: 'I am deeply moved by the award of the Nobel Peace Prize, which I regard as the highest honor one could hope to achieve in the pursuit of peace on this earth. When I consider the list of those who have been so honored before me, I can only accept this award with humility.' ... This year Henry Kissinger was appointed Secretary-of-State in the United States. In his letter to the Committee he writes as follows: 'I greatly regret that because of the press of business in a world beset by recurrent crisis I shall be unable to come to Oslo on December 10 for the award ceremony. I have accordingly designated Ambassador Byrne to represent me on that occasion.'
  24. ↑ Lundestad, Geir (March 15, 2001). „The Nobel Peace Prize 1901–2000“. Nobel Foundation. Посетено на December 31, 2006.
  25. ↑ 25,0 25,1 Dommen, Arthur (2002). The Indochinese Experience of the French and the Americans: Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam. Indiana University Press. стр. 878. ISBN 978-0-253-10925-5.
  26. ↑ Takeyh, Ray (June 13, 2016). „The Perils of Secret Diplomacy“. The Weekly Standard. Посетено на June 28, 2016.

Наведени извори уреди

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хенри_Кисинџер&oldid=5193577“