Улис (роман)
Улис (англиски: Ulysses) — роман на ирскиот писател Џејмс Џојс и едно од капиталните дела на модернистичката книжевност.
 1922 first edition cover | |
| Автор | Џејмс Џојс |
|---|---|
| Изворен наслов | Ulysses |
| Јазик | англиски |
| Жанр | модернистички роман |
| Издавач | Силвија Бич |
Издадена | 2 февруари 1922 |
| Медиум | печатена книга (твр. и мек. подв.) |
| Страници | 632–1.000, зависно од изданието |
| ISBN | 0-679-72276-9 |
| OCLC | 20827511 |
| 823/.912 20 | |
| Клас. КБ | PR6019.O9 U4 1990 |
| Претходна | „Портрет на уметникот во младоста“ (1916) |
| Следна | Бдеењето на Финеган (1939) |
Содржина уреди
Дејствието се случува во Даблин, во четвртокот на 16 април 1904 г, од зората до три часот по полноќ. Главни јунаци се Леополд Блум, 38 годишен добавувач на огласи во весници, неговата жена, 33-годишната пејачка Моли Блум и синот на неговиот пријател младиот професор Стефан Дедалус (22 годишен). Дејствието е исполнето со разни настани низ кои поминуваат овие тројца во текот на денот.
Романот започнува со описот на будењето на Дедалус, и појадокот во еден од историските замоци некаде на брегот на Ирска, во провинција, каде Дедалус работи како професор, а живее со пријателите во замокот. Директорот на колеџот каде што предава го моли да му помогне да објави во весниците текст, бидејќи слушнал дека овој има врски.
Потоа следува опис на настаните кои му се случиле тоа утро на Леополд Блум. Тој појадува, прима писмо од љубовницата, оди во јавна бања, и на закоп на еден свој пријател каде присуствува и таткото на Стефан. Потоа се прикажува редакцијата на весникот во кој работи Блум, каде доаѓа таткото на Стефан да ја предаде статијата на директорот, а Блум работи на еден оглас за еден богат трговец. Потоа излегува надвор, среќава многу познаници, руча кај еден пријател. Следи неговата посета на музејот и народната библиотека, каде група студенти дискутираат со младиот Дедалус. Потоа Блум оди низ книжарници, и во една ја купува книгата „Сластите на гревот“.
Следи делот во кој се прикажува друштвото во хотелот Ормонд, каде Блум и неговите пријатели слушаат еден од нив како свири. Подоцна во некоја кафана, Блум за малку ќе добиел ќотек од некој антисемитист. После тоа, на морскиот брег среќава една девојка која се вљубува во него, па следи посета на породилиште, каде се зборува за една негова познаничка.
Блум и Стефан Дедалус се среќаваат во бордел, излегуваат заедно, а некои војници го претепуваат Стефан. Блум се грижи за него, одат во крчма на кафе, а оттаму кај Блум дома. Стефан се одмара малку и си оди. На последните 60 страници од книгата се наоѓа детален приказ на мислите и чувствата кои течат низ свеста на жената на Блум додека лежејќи во постела се обидува да заспие.
За романот уреди
Улис не е роман „за читање“, секако не е дело „за гледање“ или „за слушање“. Во Улис нема многу филозофија, нема непознати термини, нема ништо што не би можело да се сфати во контекст на секојдневието. Единствено бројните алузии го отежнуваат разбирањето, но дури ни тие не се најглавната причина поради која е тешк ода се чита. „Улис“ содржи фрагменти, различни по тема, поврзани со тенки нишки. Со ова дело, во современата проза влегува и една нова техника, а тоа е таканаречениот „внатрешен монолог“, во кој писателот буквално ја следи струјата на непосредното забележување и сеќавање на својот лик, не почитувајќи ги при тоа ни граматичките правила. Таа техника станала важно обележје на еден нов тип на роман - „романот на струјата на свеста“. Вистински внатрешен монолог е само последниот дел од делото. Оваа техника ја наоѓаме и пред Џојс, на пример, во деловите на „Ана Каренина“, кога Ана се решава на самоубиство.
Улис е латинското име на Одисеј, а романот на Џојс не го носи само насловот на Хомеровиот еп, туку се развива и низ постојаната аналогија меѓу „митските“ скитања на Одисеј и „вистинските“ скитања на нововековниот Одисеј - Леополд Блум. Строго земено, Леополд Блум и не патува никаде во просторот, туку со сеќавањата „патува“ низ времето. И сите други ликови и нивните меѓусебни односи се некоја пародија или деградација на ликовите и односите опишани во Одисејa. На пример, Пенелопа е претставена во ликот на Моли Блум која е нимфоманка, па нејзината невера е пародија на верноста на Пенелопа.
Секој дел од „Улис“ е обликуван според поинаков стил, а секогаш во некој вид пародија на познатите и признати стилови од минатото. Така со ред, се менуваат стилот на средновековната хроника, реалистичното раскажување, натуралистичкото нафрлање на податоци, како и некои видови на драмски дијалози, за на крајот да се појави внатрешниот монолог, кој повторно може да се сфати како еден вид пародија на стилот на т.н. „психолошки роман“. Меѓутоа, треба посебно да се истакне Џојсовата виртуозна вештина на меѓусебно поврзување на мноштвото наизглед потполно безначајни податоци, на таков начин што целината составена од безброј баналности и бесмислици веќе не е банална бесмислица.
„Улис“ може да се набљудува и како еден вид продолжение на претходниот роман на Џојс, „Портрет на уметникот во младоста“, т.е. претставува продолжение на приказната започната во „Портретот“. Исто така, двата романа содржат автобиографски елементи. Притоа, сите проблеми што Џојс ги започнал во „Портретот“ во „Улис“ се наметнуваат со сета сила, а авторот целосно ја развива својата постапка на текот на свеста. За да ги издиференцира ликовите Џојс ја применува музичката постапка следејќи ги главните ликови преку лајтмотиви. На прмиер, Стивен се сеќава на неправдата што му се случила во колеџот Клонгоус, каде што бил неправедно казнет (истата случка е опишана и во „Портрет на уметникот во младоста“), а исто така го прогонува и визијата на мајка му на умирање, која му префрла поради неговото одбивање да ѝ се врати на црквата. Леополд го прогонува сеќавањето на смртта на синот Руди, а вториот лајтмотив е неверството на Моли која се споменува на почетокот на романот за да се појави на крајот од делото. Притоа, нејзиниот грандиозен монолог од над 60 страници без ниту еден интерпункциски знак претставува најчист пример на психоаналитичка исповед. Преку овие три текови, Џојс ја опфаќа целокупната човечка личност, т.е. сите три текови може да се сфатат како видови на една иста сложена личност.[1]
Доследно спроведувајќи ја внатрешната постапка на „текот на свеста“, Џојс отстапува од нормативната граматика и си зема слобода во поглед на синтаксата: без никакво предупредување преминува од едно на друго лице, од една на друга епизода. Сето тоа го прави делото тешко за читање. Педантеријата го тера авторот да прави прецизна паралела со „Одисејата“ од која ја презел само рамката, да натрупува во делото паметни дигресии и бесконечни дискусии, а фактот дека авторот подобро слушал отколку што гледал го прави делото да биде повпечатливо акустички отколку визуелно.[2]
Романот „Улис“ извршил огрмоно влијание врз развојот на романот како жанр. Според критичарот Левин, „Улис“ претставува крај на сите романи, а Т. С. Елиот го поставил прашањето: дали по Флобер и Џојс, романот не се надживеал себеси и не е ли подобро „Улис“ да го сметаме за епос?[3]
Наводи уреди
- ↑ Vida E. Marković, „Džems Džojs“, во: Džems Džojs, Portret umetnika u mladosti. Beograd: Rad, 1964, стр. 272-273.
- ↑ Vida E. Marković, „Džems Džojs“, во: Džems Džojs, Portret umetnika u mladosti. Beograd: Rad, 1964, стр. 274.
- ↑ О. Бихаљи-Мерин, „Натурализам и грађански дух“, во: Томас Ман, Чаробни брег. Београд: Просвета, 1956, стр. XXIX.
Надворешни врски уреди
- Ulysses на Проектот „Гутенберг“
- Ulysses — аудиокнига на англиски.
- The Little Review at The Modernist Journals Project includes all 23 serialized installments of Ulysses (in issues 4.11-12, 5.1-3, 5.5-6, 5.9-12, 6.1-5, 6.7-11, 7.1-3)
- The Little Review, March 1918, contains original publication of Ulysses, via Семрежен архив (scanned books)
- Schemata of Ulysses Архивирано на 31 јули 2013 г.
- The text of Joseph Collins's 1922 New York Times review of Ulysses
- Publication history of Ulysses
- Ulysses in real life Архивирано на 9 јули 2011 г. by Bridget Hourican, historian