Психоанализа

Психоанализата е метод на психичко истражување кое има за цел да го долови значењето на потсвеста како влијателна компонента на човекотово однесување. Основите на психоанализата ги поставил Зигмунд Фројд. Првиот конгрес на психоанализата е одржан во 1908 година, во Салцбург.

Кревет во Фројдовата ординација во Лондон

Принципите на психичкиот живот

Во трудот „Формулација на двата принципа на психичкото функционирање“ (Formulierungen über die zwei Prinzipien des psychischen Geschehens) од 1911 година, Фројд истакнуав дека појдовната точка на психоанализата се несвесните психички процеси, кои таа ги смета за постари и основни (примарни) психички процеси кои претставуваат остатоци од онаа фаза од развојот во која тие биле единствените психички процеси. Највисоката тенденција на тие процеси се нарекува „принцип на задоволство-незадоволство“ (или скратено, „принцип на задоволство“), зашто највисоката цел на овие процеси е да се постигне задоволство. Состојбата на рамнотежа во психата иницијално била нарушена поради внатрешните потреби. Во оваа фаза, она што се сака само се халуцинира, но поради неуспешноста на очекуваната сатисфакцијав довела со напуштање на халуцинацијата како средство за остварување задоволство. Наместо тоа, психичкито апарат бил принуден да формира идеја за стварните околности во надворешниот свет и да се обиде да го промени. На тој начин бил започнат нов принцип на психичката активност во кој биле формирани идеи не за тоа што носи задоволство а што незадоволство, туку што е реално, независно длаи тоа е пријатно или не. Така се доѓло до вториот принцип на психичкиот живот кој во психоанализата се нарекува „принцип на стварноста (реалноста)“. Зголеменото значење на надворешната стварност предизвикала зголемување на улогата на сензорните органите и довело до појавата на свест за надворешната стварност, односно до разликување на сензорните квалитети како надополнување на квалитетот на задоволството-незадоволството. Тоа пак довело до воспоставување на специфичната функција на вниманието со која периодично се скенира стварноста со цел однапред да се асимилираат неговите податоци. Веројатно истовремено бил развиен системот на задржување (ретенција) со задача да ги зачува резултатите од таа периодичната активност на свеста, што се нарекува „паметење (меморија)“. Наместро репресијата која ги исклучува идеите, кои се однесуваат на непријатното, се појавил процесот на непристрасно проценување чија задача е да процени дали некоја идеја е точна или погрешна, односно дали е во согласност со стварноста или не, а оваа одлука се остварува преку споредба со трагата што стварноста ја остава во паметењето.

Учењето на Фројд за потсвеста

Според Фројд, свеста претставува само дел од психичкиот живот на човекот, додека другиот дел т.е. одлучувачкиот се состои во самата потсвест (место на сите чувства, но и на творечкиот дел од личноста) на човекот. Психоанализата поаѓа од постулатот дека сето она што се случува во соништата во себе носи димензија која не излегува на површината. Тоа, всушност, е потсвеста, резултатот од низа на случки и настани кои се случиле во раното детство на самиот поединец, во непосредна врска со сексуалноста во поширока смисла. Сето она што човекот го потиснува во себе секогаш се бори да се врати на површината во форма на симптомот (субјективен феномен кој го открива функционалното нарушување и повредата), лапсусот (грешки при говорот и пишувањето) итн.

Некои психички напнатости кои ја влошуваат здравствената состојба на возрасниот човек може да се отстранат преку помош од стручно лице за психоанализа, а тоа е личност која и самата била подложена на психоанализа и која со самиот тој принцип е способна да го ислуша пациентот со психички проблеми. За време на аналитичката сеанса, асоцијациите на пациентот помеѓу кажаните и проживеаните, но заборавени, моменти од својот живот му овозможуваат на пациентот, во текот на процесот на потиснување, да ги врати назад асоцијациите и да ги извлече на површината несвесните настани. Првото и основно правило на психоанализата е слободната асоцијација: Пациентот се замолува да се опушти и да го каже сето она што му поминува низ главата, па дури и она за кое смета дека е неважно или глупаво. Единствено, тој не треба да дозволи да му се создаде ниту една мисла, без разлика на нејзината содржина. Реконструкцијата на она што го кажува пациентот со помош на потиснатото чувство создава услови за исчезнување на симптомот.

Критика на психоанализата

Во својата критика на психоанализата, Карл Густав Јунг најпрвин ѝ оддава признание на Фројдовата теорија како прв обид во западната цивилизација за истражување на психата оздола, од анималната сфера на инстинктите при што оправданиот страв од метафизиката го спречил Фројд да навлезе во сферата на „окултното“. Меѓутоа, според него, психоаналитичарите никогаш не успеале да стигнат подалеку од претпоставените траги на интраутерни искуства и во таа смисла, дури и славниот концепт на „траума на раѓањето“ тој го нарекува „очигледен туризам којшто повеќе не може ништо да објасне“. Според него, Фројдовата психоанализа била немоќна да се отплетка од сексуалните фантазии и сличните „непомирливи“ тенденции што ги предизвикуваат афектните состојби. Затоа, Фројдовата психоанализа не може да допре до ништо друго, освен до суштински негативното вреднување на несвесното.

Романско-францускиот философ и есеист Емил Чоран пишува: „Нема сомнение дека еден ден психоанализата ќе биде целосно дискредитирана. Во меѓувреме, таа ќе ги уништи и последните остатоци од нашата безопасност. По неа, веќе никогаш нема да бидеме невини.“

Во романот „Надја“, Андре Бретон пишува дека ја цени психоанализата, но мисли дека нејзината цел е „да го натера човека да излезе од сопствената кожа“ и дека, „наспроти нејзините големи заслуги, таа не е во состојба да го исцрпи проблемот на сонот и дека предизвикува нови пропусти поаѓајќи од сопствените толкувања на пропустите“.

Во својот роман „Блед оган“, Владимир Набоков со потсмев пишува за психоанализата, поставувајќи го прашањето: „Дали овие кловнови навистина веруваат во она што го пишуваат?“