Сопоќани
Манастир Сопочани (српски: Манастир Сопоћани / Manastir Sopoćani) — манастир кој бил изграден како донација на кралот Стефан Урош I во периодот од 1259 до 1270 година. Манастирот се наоѓа во близина на изворот на реката Рашка во регионот на Рас, центарот на српската средновековна држава. Манастирот е вклучен во списокот на светско наследство од 1979 година заедно со Стари Рас. Манастирот се наоѓа на 15 км западно од градот Нови Пазар.
 Поглед кон манастирот | |
| Информации | |
|---|---|
| Манастир на: | Српска православна црква |
| Основан | 1259 - 1270 |
| Разрешен | 1689 |
| Посветен на | Свето Тројство |
| Личности | |
| Основач (и) | Стефан Урош I |
| Место | |
| Место | во Нови Пазар, Србија, во близина на изворот на Рашка река во регионот на Стари Рас, центар на Српска средновековна држава. |
| Отворен за јавноста | Yes |
Историја
уреди
Во 1160-тите, големиот жупан Стефан Немања ја консолидирал својата моќ на престолот во Рашка.[1] Иако синовите на Немања ја добиле титулата крал и ја воспоставиле црквата како независна со тоа што ја направиле автокефална, го развиле економскиот систем и изработувале пари, станале побогати и пософистицирани, времето, делото и личноста на Стефан Немања останало одличен модел и пример за имитирање од помладите генерации. Сопочани бил донација на српскиот крал Стефан Урош I, син на Стефан Првовенчани и внук на Немања. Изградена е во 1260 година од страна на кралот Урош I Немањиќ како црква која служела како негово гробно место, а била продолжена и обновена во средината на 14 век од неговиот правнук Душан. Црквата е посветена на Света Троица. Од некогашниот поголем манастирски комплекс, кој содржел многубројни објекти (трпезарии, станбени згради и други), денес останала само црквата Света Троица. Манастирот некогаш бил опкружен со висок камен ѕид со две порти. Завршувањето на сликарството на главните делови на црквата индиректно може да се датира меѓу 1263 и 1270 година. Во Сопочани е изведен украсен план кој се оформил во текот на 13 век - во манастирот има литургиски сцени, во наосот Христовото спасоносно дело е прикажано низ циклус на големите празници, во нартексот пак се прикажемо старозаветни догматски и есхатолошки теми, преку иконографските портрети на семејството Немањиќ и низ историските сцени Симеон (Стефан) Немања и Свети Сава. По Градац (околу 1275), дарувањето на кралицата Елена, сопругата на основачот на Сопочани - кралот Урош I - чии сликари биле високо на скалата на креативноста, имало прекин во креативните уметнички дела во Србија.
Архиепископот Сава II, кој станал поглавар на Српската православна црква во 1263 година, е претставен во архиепископската поворка во делот на олтарот. Фреските на Сопочани некои познавачи на српската средновековна уметност ги сметаат за најубави во тој период. На западниот ѕид од наосот е позната фреска на Успението на Богородица.
Во 16 век монасите морале привремено да го напуштат манастирот во неколку наврати поради османлиската закана. Конечно, за време на еден од нападите во 1689 година, Турците го запалиле манастирот и го однеле оловото од покривот на црквата. Братството побегнало со некои важни мошти на Косово - но не се вратило во Сопочани; така местото останало напуштено повеќе од двесте години, до 20 век. Црквата полека се распаѓала: нејзините сводови паднале заедно со неговата купола, а остатоците од околните згради биле покриени со урнатини и земја.
Конечно, во текот на 20 век, манастирот бил обновен и денес е населен од просперитетно братство на посветени монаси. Факт е дека повеќето од фреските сè уште блескаат со сјајна убавина - преживеале повеќе од два века екстремна изложеност на елементите.
Сопочани е прогласен за споменик на културата од исклучително значење во 1979 година, а е заштитен од Република Србија .
Историја на уметност и влијание
уредиУметноста во Сопочани периодично се спроведувала низ годините по нејзиното завршување во 1260 година. Предметите на уметноста вклучуваат христијански светци, национални светци, како и епископски и илуминативни наративи на христијанството. Овие наративи следат редослед на раскажување од лево кон десно, што треба да се гледа во одреден редослед за да се разберат.[2] Класичниот уметнички стил на црквата е во голема мера под влијание на доцната византиска уметност, како што е базиликата Сан Витале и другите византиски цркви.[3] Некои од фреските во црквата се пример за транзиција на византиските уметнички периоди, од Комненски во Палеолошки, бидејќи многу слики биле завршени помеѓу 1263 и 1268 година. Успението, со своите прекрасни композиции и монументални фигури, е пример за ова.[4] Периодот по иконоборството довел до оживување на овие уметнички стилови напредувајќи во 13 век, во времето на изградбата на манастирот. Други мотиви што се гледаат во црквата (како што се водните птици и употребата на специфични лотоси) се индикативни за влијанија од раната византиска уметност кои датираат од ерата на Јустинијан I, иако овие влијанија се помалку истакнати во црквата.[5]
Имплементацијата на оваа уметност може да се подели на неколку различни периоди. Во 1263–1268 година, биле создадени различни слики, вклучувајќи ги и оние на синовите на Стефан Урош I, Драгутин и Милутин. Во 1331–1346 година, за време на владеењето на кралот Стефан Душан, црквата се проширила и добила одлики на катедрала, проширувајќи ја уметноста и украсите на црквата.[6] Во 1335–1371 година, се претпоставува дека фрескоживописот на црквата бил завршен, за што сведочат стиловите на сликање видени во други блиски цркви. Во 1370–1375 година, во црквата е забележан првиот пример на пребојување, а копирањето на сопочанските дела го создало сопочанскиот стил кој се проширил и влијаел на другите црковни слики.[7] И на почетокот на 20 век, уметноста на Сопочани послужила како инспирација за современите српски уметници.[8]
Уметничка реконструкција
уредиВо 1689 година, различни фактори придонеле за широко распространета штета со која се соочила црквата. Војната со Турците Османлии довела до сквернавење на манастирот. Покрај тоа, лошото време и продолжената изложеност на сонце довеле до оштетување на голем дел од уметноста. Имало два периода во почетокот на 20 век (1925-1929 и 1949-1958) во кои започнале кампањи за реконструкција во голем обем на манастирот. Имено, бојата и јасноста на сликите биле обновени, но голем дел од контурите со златни листови остануваат тешко да се забележат на фреските на црквата.[9]
Забележлива уметност и техники
уредиСлики
уредиФреските во Сопочани се насликани во сличен стил како оној на византиските уметници, но потеклото на самите уметници останува непознато.[4] Стилот се состоел од поставување гипс, дизајнирање со јаглен, нанесување во различни слоеви и слично. Сепак, постоеле и исклучоци од овој метод, како што е случајот со Успението, кое било насликано преку видливи линии.[10] Успението е уште еден пример на доцно-комненовата фреска, која се одликува со употреба на раскошен наративен линеарен стил.[4] Некои од поистакнатите фрески во црквата имале тесери со златни лимови нанесени во нивните контури, одлука што ја донел Стефан Урош I за да обезбеди поголемо чувство за визуелна величина.[11]
Иконографија
уредиСе создала побарувачка за преносливи икони поради византиското влијание и воведувањето иконостас во црквите.[12] Иконите во Сопочани во голема мера претставуваат матријархална идеологија, прикажувајќи го животот и смртта на Дева Марија, меѓу другите.[10] Во портретите на овие икони се вградени техники и симболика од византискиот и од претходниот римски стил, што ја нагласува поставеноста на главата, како и машките и женските квалитети на рацете. На пример, левата рака често се смета за женска, држејќи книги или свети списи. Десната рака би се сметала за машка, која држи меч, крст или копје.[13] Овие квалитети можат да се видат во иконите на мачениците, светителите, апостолот и евангелистот во Сопочани. Приказот на фигурите во овие икони се случувал со развојот на натурализмот во сликарството, пронајден во други византиски икони и мозаици, како што е Дејзсот во Света Софија.[14]
Галерија
уреди-
Манастирска зграда. -
Детал од фреската Успение на Богородица од Сопочани од околу 1265 година -
Детал од фреската Успение на Богородица. -
Стефан Урош I со синот Стефан Драгутин -
Погребувања
уреди- Стефан Урош I
- Ана Дандоло
- Јоаникиј I
Во популарната култура
уредиСопочани, две епизоди од документарниот серијал „Сведоци на времињата“ произведен од радиодифузниот сервис РТБ во 1999-2000 година е создаден од Петар Савковиќ, во режија на Стеван Станиќ и Радослав Московловиќ, музиката ја компонирал Зоран Христиќ.[15][16]
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ By Their Fruit you will recognize them - Christianization of Serbia in Middle Ages, Perica Speher, 2010.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 25. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Rajković, Mila (1967). Sopoćani. Beograd, "Jugoslavija". стр. 6.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Kazhdan, Alexander; Talbot, Alice-Mary; Cutler, Anthony; Gregory, Timothy; Sevcenko, Nancy (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford University Press. стр. 1929.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 283. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 28. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 29. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 30. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Rajković, Mila (1967). Sopoćani. Beograd, "Jugoslavija". стр. 5.
- ↑ 10,0 10,1 Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 214. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 215. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Schug-Wille, Christa (1969). Art of the Byzantine World. New York: Abrams. стр. 210.
- ↑ Upadhya, Om. The art of Ajanta and Sopoćani: A comparative study: An enquiry in prāṇa aesthetics. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 150. ISBN 81-208-0990-4.
- ↑ Cormack, Robin (2000). Byzantine Art. Oxford, New York: Oxford University Press. стр. 202. ISBN 978-0-19-284211-4.
- ↑ Sopoćani - first episode на YouTube Official channel of RTS
- ↑ Sopoćani - second episode на YouTube Official channel of RTS