Википедија

Примож Трубар

Примож Трубар (1508[nb 1] – 28 јуни 1586)[1] ― словенечки протестантски реформатор на лутеранската традиција, најмногу познат како авторот на првата печатена книга на словенечки јазик,[2] основачот на првата протестантска црква на Војводството Крањска, и за зацврстување на словенечкиот јазик. Труба ја водел Реформацијата во Словенија, што дошло до вршење на Контрареформацијата од страна на Хабсбурговците, при што мала протестантска заедница преживеала. Трубар е клучна фигура во словенечката историја и во многу аспекти е голема историска личност.[1][3]

Примож Трубар
Primož Trubar
Примож Трубар, дрворез од Јоахим Ледерлајн, 1578 година
Роден(а)8 јуни 1508[nb 1]
Рашица, Војводство Крањска,
(денес Словенија)
Починал(а)28 јуни 1586(1586-06-28) (возр. 78)
Дерендинген, Војводство Виртемберг
(денес Германија)
ЗанимањеПростестанти реформатор
ДвижењеЛутеранство

Живот и дело

уреди

Трубар е роден во селото Рашица[4] (денес во Општина Велике Лашче) во Војводството Крањска, тогаш под Хабсбурговците. Во периодот 1521-1522 година, тој бил ученик во Риека,[4] во 1522–1524 година го продолжил своето образование во Салцбург. Оттаму заминал во Трст под туторство на римокатоличкиот епископ Пјетро Бономо, каде што стапил во допир со ренесансно хуманистичките писатели, особено Еразмо Ротердамски.[5] Во 1527 година, епископот Пјетро Бономо му доделил на Трубар свештеничка положба во Лока кај Зиданем Мосту.[5] Во 1528 година се запишал на Универзитетот во Виена, но не ги завршил студиите. Во 1530 година се вратил во словенечките земји и станал проповедник во Љубљана, каде што живеел до 1565 година. Додека живеел во Љубљана, тој живеел во куќа, на денешниoт Рибји плоштад (словенечки: Ribji trg), во најстариот дел на градот. Живеењето во Љубљана имало големо влијание врз неговото дело, тој ја сметал Љубљана за главен град на сите Словенци поради нејзината средишна положба во срцето на словенечките земји и поради тоа што нејзините жители зборувале словенечки како свој прв јазик, за разлика од неколку други градови на територијата на денешна Словенија. Се проценува дека во периодот на Трубар околу 70% од 4000 жители на Љубљана присуствувале на литургија на словенечки јазик.[6] Љубљанскиот говор бил јазикот што Трубар го зел како основа на она што подоцна станал стандардниот словенечки јазик, со мали додавки на неговиот мајчин говор, односно долењски дијалект.[6] Трубар го сметал љубљанскиот говор најпогоден, бидејќи звучел многу поблагородно од неговиот, едноставен дијалект на неговиот родно село Рашица]].[7] Неговата одлука да пишува во љубљански подоцна била усвоена и од други протестантски писатели, кои исто така живееле во Љубљана во времето на Трубар. Постепено се приближил кон протестантвото и бил протеран од Љубљана во 1547 година.

Во 1550 година, додека бил протестантски проповедник во Ротенбург, тој ги напишал првите две книги на словенечки, Catechismus in der windischenn Sprach (во превод „Катехизам на виндски јазик“) и Abecedarium („Абецедар“),[8] кои потоа беа отпечатени истата година во Швебиш Хал од Петер Френц.[9] „Catechismus“ го содржел и првиот печатен музички ракопис на словенечки.

Вкупно, Трубар напишал 22 книги на словенечки и две книги на германски. Тој бил првиот што превел делови од Библијата на словенечки јазик. По опомена од Пјер Паоло Верџерио, тој го превел Евангелието според Матеј во 1555 година и до 1577 година во три дела го објавувал преводот на целиот Нов Завет.[4] Во периодот помеѓу 1561 и 1565 година Трубар бил управител и надзорник на Јужнословенскиот библиски институт.[10] Есхатолошки настроен, тој исто така се трудел да ги прозелитизира муслиманите во Османлиската Империја со своите книги.[11]

Во Германија дошол и протераниот протестант баронот Иван Унгнанд, на кого еден германски војвода ќе му го даде својот дворец на располагање, каде за кусо време е оспособена печатница во која се пишувале и се преведувале протестантски книги. Трубар настојувал околу печатницата да собере воодушевени и способни протестанти. Биле излиени глаголски букви, па протестантските книги се печатени на глаголица. Подоцна подготвиле и букви за печатење на кирилица и латиница. Протестантите се надевале дека ова нивно движење ќе се прошири до Рим и Цариград, па затоа книгите ги печателе на трите азбуки. Во печатницата се отпечатени 12 книги со глаголица, 7 со кирилица, и 6 со латиница. Книгите биле преводи од германски јазик. Сите дела биле пишувани во духот на сфаќањата на Мартин Лутер и Еразмо Ротердамски. Книгите се делеле низ Словенија и Хрватска со големи тешкотии.

Трубар починал во Дендинген, Средновековната Германска Империја, каде што е исто така погребан.[2][12]

За првпат се правел обид да се создаде единствен книжевен јазик за Словенците, Хрватите и Србите. За да биде текстот разбирлив, покрај некои зборови ставале синоними во заграда од други дијалекти. Основата на овој книжевен јазик е чакавскиот дијалект, но се чувствува настојувањето да се слејат сите три дијалекти.

Наследство

уреди

Во 1986 година, словенечката телевизија изработила ТВ серија, во режија на Андреј Стројан и сценарио напишано од Драго Јанчар, во која Трубар го глуми словенечкиот глумец Полде Бибич.

Библиографија

уреди

Книги напишани или објавени од Трубар се:

  • Catechismvs. V slouenskim Iesiku sano kratko sastopno Islago. Inu ene Molytue tar Nauuki Boshy. Vseti is zhistiga suetiga pisma. Državna Založba Slovenije. 1555.
  • Ta slovenski kolendar kir vselei terpi: inu ena tabla per nim, ta kasshe inu praui try inu sedemdesset leit naprei... Cankarjeva založba. 1557.
  • Catechismus, mit Außlegung, in der Syruischen Sprach. Ulrich Morhardt. 1561.
  • Ena duhovska peissen subper Turke inu vse sovrashnike te Cerque Boshye. Cankarjeva založba. 1567.
  • Cerkovna ordninga. Trofenik.
  • Kerszhanske leipe molitve sa use potreibe inu Stanuve, na usaki dan skusi ceil Tiedan, poprei v Bukovskim inu Nemshkim Jesiki, skusi Iansha Habermana pissane, Sdai pak tudi pervizh v Slovenskzhino stolmazhene, Skusi Iansha Tulszhaka. Skusi Iansha Mandelza, utim Leitu. 1579.
  • Ta pervi deil tiga noviga testamenta, 1557, doi:10.3931/e-rara-79377 (Digitized Edition at E-rara).
  • Katehismus. Edna malahna kniga ... : Catechismus, mit Außlegung, in der Syruischen Sprach, 1561, doi:10.3931/e-rara-79803 (Дигитализирано издание на E-rara).
  • Ta celi catehismus : Catechismus mit des Herrn Johañis Brentzij kurtzen Außlegung in Windischer und Teutscher Sprach zůsamen getruckt, 1567, doi:10.3931/e-rara-79802 (Дигитализирано издание на E-rara).
  • (Übersetzung:) Artikuli ili deli prave stare krstjanske vere. Confessio oder bekanntnuß des glaubens. Tübingen 1562, doi:10.3931/e-rara-79378 (Дигитализирано издание на E-rara).
  • Postila to est, kratko istlmačenǵe vsih' nedelskih' evanéliov', i poglaviteih' prazdnikov, skrozi vse leto, sada naiprvo cirulickimi slovi štampana : Kurtze auszlegung über die Sontags vnd der fürnembsten Fest Euangelia durch das gantz jar jetzt erstlich in crobatischer sprach mit Cirulischen bůchstaben getruckt. Tübingen 1562, doi:10.3931/e-rara-79379 (Дигитализирано издание на E-rara)

Поврзано

уреди

Забелешки

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Точниот датум на неговото раѓање не е познат. Во различни енциклопедии дадено е 8 јуни 1508, или 9 јуни 1508, или само јуни 1508 година, но годината е сигурно точна.[1]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Voglar, Dušan (30 мај 2008). „Primož Trubar v enciklopedijah in leksikonih I“. Locutio (словенечки). 11 (42). Мариборско книжевно друштво. Посетено на 7 февруари 2011. Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  2. ↑ 2,0 2,1 "Trubar Primož", Slovenian Biographical Lexicon. Retrieved on 7 февруари 2011. 
  3. ↑ „Trubar Year Dedicated to Father of Slovenian Written Word (feature)“. 2 јануари 2008. Архивирано од изворникот на 2 ноември 2013. Посетено на 7 февруари 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Digitalna knjižnica Slovenije - dLib.si“.
  5. ↑ 5,0 5,1 Stanko Janež (1971). Živan Milisavac (уред.). Jugoslovenski književni leksikon [Југословенски книжевен лексикон]. Нови Сад: Матица српска. стр. 543–544.
  6. ↑ 6,0 6,1 Rigler, Jakob (1965). „Osnove Trubarjevega jezika“. Jezik in Slovstvo. 10 (6–7).
  7. ↑ Rigler, Jakob (1968). „Začetki slovenskega knjižnega jezika. The Origins of the Slovene Literary Language, Ljubljana: Slovenska akademija znanosti in umetnosti“. Razred Za Filoloske in Literarne Vede. 22.
  8. ↑ http://www.primus-truber.de/primus-truber/werke/
  9. ↑ Ahačič, Kozma (2013). „Nova odkritja o slovenski protestantiki“ [Нови откритија за словенечките протестанти] (PDF). Slavistična revija (словенечки и англиски). 61 (4): 543–555.
  10. ↑ Society 1990, стр. 243.
  11. ↑ Werner Raupp (Ed.): Mission in Quellentexten. Geschichte der Deutschen Evangelischen Mission von der Reformation bis zur Weltmissionskonferenz Edinburgh 1910, Erlangen/Bad Liebenzell 1990 (ISBN 3-87214-238-0 / 3-88002-424-3), стр. 49 (вклучувајќи изворен текст).
  12. ↑ Simoniti, Primož (1980). „Auf den Spuren einer Aristophanes-Handschrift“. Linguistica. 20: 21. doi:10.4312/linguistica.20.1.21-33. Посетено на 14 февруари 2023.

Надворешни врски

уреди

Дигитализирано издание на 'Artikuli ili deli prave stare krstjanske vere' (Статии или делови од вистинската старохристијанска вера) од 1562 година, на E-rara.ch

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Примож_Трубар&oldid=5045703“