Википедија

Пренос на Крим од Русија на Украина

Преносот на Кримската област во рамките на Советскиот Сојуз во 1954 година бил административна акција на Президиумот на Врховниот Совет кој го префрлил Крим од Руска СФСР под јурисдикција на Украинска ССР.

Пренос на Крим од Русија на Украина
Уредба на Президиумот на Врховниот Совет „За пренос на Кримската област“, 9 март 1954 година
Датум1954
МестоСоветски Сојуз
Учесници
Исход
  • Пренос на правото на Кримската област од Руска СФСР на Украинска ССР

Заднина

уреди

Пред да биде инкорпориран во составот на Руското Царство, Кримскиот Полуостров бил независен на чело со кримскиот хан. Муслиманските турски кримски Татари биле под влијание на Отоманското Царство. Во 1774 година, по Руско-турската војна од 1768–74 година, Руското и Отоманското Царство се согласиле да се воздржат од мешање во Крим преку Ќучуккајнарџискиот договор. Во 1783 година, по зголемениот пад на Отоманското Царство, Руското Царство го анектирала Крим.

Во рамките на Русија, полуостровот бил префрлен помеѓу повеќе внатрешни администрации. Во периодот на Руското Царство и Руската СФСР, до неговото префрлање во Украинската ССР во 1954 година, Крим бил управуван од 14 администрации.

За време на Советскиот Сојуз, Крим претрпел промена на населението. Како резултат на наводната соработка со Германците од Кримските Татари за време на Втората светска војна, сите Кримски Татари биле депортирани од советскиот режим и полуостровот бил населен со други народи, главно Руси и Украинци. Современите експерти велат дека депортацијата била дел од советскиот план да се добие пристап до Дарданелите и да се стекне територија во Турција, каде Татарите имале турско етнички роднини, или да се отстранат малцинствата од пограничните региони на Советскиот Сојуз.[1]

Речиси 8.000 Кримски Татари загинале за време на депортацијата, а десетици илјади загинале последователно поради суровите услови во егзил.[2] Депортацијата на Кримските Татари резултирала со напуштање на 80.000 домаќинства на своите домови.

Автономната република без нејзината насловена националност била намалена во област во рамките на Руската СФСР на 30 јуни 1945 година.

На 19 февруари 1954 година, областа била префрлена од Руска СФСР под јурисдикција на Украинска ССР,[3] врз основа на „интегралниот карактер на економијата, територијалната близина и блиските економски и културни врски меѓу покраината Крим и Украинска ССР“ [4] и да ја одбележи 300-годишнината од соединувањето на Украина со Русија . (Перејаславски договор како што бил познат во Советскиот Сојуз).[5][6]

Севастопол бил затворен град поради неговата важност како пристаниште на советската Црноморска флота и бил приклучен на Кримската област дури во 1978 година.

Уредба

уреди

На 19 февруари 1954 година, Президиумот на Врховниот Совет на Советскиот Сојуз издал декрет за префрлање на Кримската област од Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република на Украинската Советска Социјалистичка Република. Документите кои денес се чуваат во Државниот архив на Руската Федерација (ГАРФ) потврдуваат дека потегот првично бил одобрен од Президиумот (Политбирото) на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз (КПСС) на 25 јануари 1954 година, отворајќи го патот за овластувачката резолуција на Президиумот на Врховниот Совет на Советскиот Сојуз три недели подоцна.[7] Според Советскиот Устав (член 18), границите на републиката во рамките на Советскиот Сојуз не може да се прецртаат без договор на републиката за која станува збор. Преносот бил одобрен од Президиумот на Врховниот Совет на Советскиот Сојуз. Уставната промена (членови 22 и 23) за да се приспособи на преносот била направена неколку дена по декретот издаден од Президиумот на Врховниот совет.[8][9]

Декретот првпат бил објавен на насловната страница на Правда, на 27 февруари 1954 година.[10] Целосниот текст на декретот бил:[11]

На 26 април 1954 година, Уредбата на Президиумот на Врховниот Совет на СССР за префрлање на Кримската област од Руска СФСР на Украинска ССР.

Имајќи го предвид интегралниот карактер на економијата, територијалната близина и блиските економски и културни врски меѓу покраината Крим и Украинската ССР, Президиумот на Врховниот Совет на СССР донесува декрети:

Да се одобри заедничкото претставување на Президиумот на Врховниот Совет на Руската СФСР и Президиумот на Врховниот Совет на Украинската ССР за преност на покраината Крим од Руската СФСР во Украинската ССР.

Следствено, биле направени амандмани на републиканските устави на Русија и Украина. На 2 јуни 1954 година , Врховниот совет на Русија усвоил амандман на рускиот Устав од 1937 година, кои, меѓу другото, го исклучиле Крим од списокот на административни поделби наведени во членот 14, а на 17 јуни 1954 година, Врховниот совет на Украина го додала Крим во членот 18 од Уставот на Украинската ССР од 1937 година.[12][13]

Прашање за уставноста

уреди

Според написот од 2009 година на руската веб-страница Правда.ру, Президиумот на Врховниот совет се собрал на седница на 19 февруари 1954 година кога биле присутни само 13 од 27 членови. Немало кворум, но одлуката била донесена едногласно.[14]

Марк Крамер, професор по студии на Студената војна на Универзитетот Харвард, возвратил дека се појавиле нови извори кои покажуваат дека републичките парламенти на Руската СФСР и Украинската ССР дале согласност за трансферот на Крим и затоа го почитувале членот 18 од советскиот устав кој навел дека „територијата на република на Унијата не може да се менува без нејзина согласност“. Крамер, исто така, изјавил дека „правниот систем во Советскиот Сојуз беше главно фикција“.[15]

На 27 јуни 2015 година, по анексијата на Крим од страна на Руската Федерација, Канцеларијата на јавниот обвинител на Руската Федерација го прифатил барањето на лидерот на партијата „Праведна Русија“, Сергеј Миронов, да ја оцени легитимноста на преносот на Крим во 1954 година и изјавил дека преносот го прекршил и Уставот на Советскиот Сојуз. Во текстот на документот потпишан од рускиот заменик јавен обвинител Сабир Кехлеров се наведува: „Ниту Уставот на РСФСР, ниту Уставот на СССР не му даваат овластување на Президиумот на Врховниот совет на СССР да разгледува промени во уставно-правниот статус на автономните советски социјалистички републики, кои се членки на сојузните републики. Со оглед на горенаведеното, одлуката усвоена во 1954 година од страна на Президиумот на Врховниот совет на РСФСР и на Советите за префрлање на Кримската област на РСФСР не соодветствува со Уставот (Основниот закон) на РСФСР. или Уставот (основното право) на СССР.“ [16]

Мотив

уреди
 
Советски пропаганден печат од 1954 година, за одбележување на 300-годишнината од повторното обединување на Украина со Русија.

Преносот на Кримската област во Украина е опишан како „симболичен гест“, по повод 300-годишнината од Договорот од Перејаслав од 1654 година, наречен „Повторно обединување на Украина со Русија“ во Советскиот Сојуз.[11][17][18] Тој исто така му се припишува на првиот секретар на Комунистичката партија Никита Хрушчов, иако лицето што го потпишал документот бил претседателот Климент Ворошилов, де јуре шеф на државата на Советскиот Сојуз.[19]

Марк Крамер, професор по студии на Студената војна на Универзитетот Харвард, исто така, тврди дека преносот делумно бил за да и помогне на тогашната несигурна политичка позиција на Хрушчов против премиерот Георгиј Маленков преку добивањето поддршка од првиот секретар на Украинската комунистичка партија Олексеј Кириченко. Крамер верувал дека преносот, исто така, има за цел значително да го зголеми бројот на етничките Руси во Украинската ССР, која и самата поминува низ проблеми со интегрирањето на претходната полска територија поради организираниот украински националистички отпор.[15]

Нина Хрушчова, политиколог и правнука на Никита Хрушчов, изјавила за неговиот мотив, „тоа беше донекаде симболично, донекаде се обидуваше да го реконструира централизираниот систем, а Никита Хрушчов многу ја сакаше Украина, така што мислам дека до одреден степен тоа беше и личен гест кон неговата омилена република. Тој беше етнички Русин, но навистина чувствуваше голем афинитет со Украина.“ [11] Сергеј Хрушчов, синот на Хрушчов, тврдел дека одлуката се должи на изградбата на хидро-електрична брана на реката Днепар и последователната желба целата администрација да биде под едно тело.[20] Со оглед на тоа што Севастопол на Крим бил место на Црноморската флота, суштински елемент на советската, а потоа и на руската надворешна политика, трансферот го имало предвидениот ефект на незапирливо обврзување на Украина за Русија, „Вечно заедно“, како што бил направен и постер за комеморација на настанот. Други причини биле наведени интеграцијата на економиите на Украина и Крим и идејата дека Крим е природно продолжение на украинските степи.[21] Исто така, постоела желба делови од Крим повторно да се населат со словенски народи, главно Руси и Украинци, откако полуостровот бил предмет на големи депортации на Кримските Татари во Средна Азија од страна на советскиот режим во 1944 година [22]

Последици

уреди

Преносот го зголемил етничкото руско население во Украина за речиси милион луѓе. Истакнати руски политичари како Александар Руцкој сметаат дека трансферот е контроверзен.[23] Контроверзите околу законитоста останале болна точка во односите меѓу Украина и Русија во првите неколку години по распадот на Советскиот Сојуз, а особено во внатрешната политика на Крим.

Во јануари 1992 година, Врховниот совет на Русија ја довел во прашање уставноста на преносот, обвинувајќи го Никита Хрушчов за предавство против рускиот народ и изјавил дека истиот е нелегитимен.[24] Александар Руцкој, поранешен потпретседател на Русија, изјавил дека ова е „шема“ и дека оние што го потпишале документот сигурно страдале од сончев удар или мамурлак.[25]

Постоела конфузија околу статусот на Севастопол и дали тој бил дел од овој пренос бидејќи имал одреден степен на независност од Кримската област и никогаш формално не го ратификувал преносот,[26] иако подоцна бил споменат како украинска територија во советскиот устав и Белавежскиот договор меѓу Украина и Русија.[26]

Во 1994 година, руската националистичка администрација под раководство на Јуриј Мешков го презел Крим со ветување дека ќе и го врати Крим на Русија, иако овие планови подоцна биле откажани.[27] Во договорот од 1997 година меѓу Руската Федерација и Украина, Русија ги признала границите на Украина и го прифатила суверенитетот на Украина над Крим. Договорот истекол на 31 март 2019 година.

Руска анексија на Крим

уреди

По Револуцијата на достоинството во 2014 година, териториите на Севастопол и Крим биле заземени од Руската Федерација; анексијата била официјализирана по референдумот на кој 96 отсто од населението на Крим се изјаснило дека гласало „за“. Овој потег бил осудуван од новата украинска влада и не бил почитуван од повеќето држави на ООН, кои продолжуваат да го признаваат Крим како дел од Украина.[28][29] Венецијанската комисија (советодавно тело на Советот на Европа во областа на уставното право) издала мислење во 2014 година, заклучувајќи дека референдумот е незаконски според украинскиот устав и дека „околностите на Крим не дозволија одржување референдум во согласност со европските демократски стандарди“.[30]

Наводи

уреди
  1. ↑ Bezverkha, Anastasia (2015-08-04). „Reinstating Social Borders between the Slavic Majority and the Tatar Population of Crimea: Media Representation of the Contested Memory of the Crimean Tatars' Deportation“. Journal of Borderlands Studies. Informa UK Limited. 32 (2): 127–139. doi:10.1080/08865655.2015.1066699. ISSN 0886-5655.
  2. ↑ Rywkin, Michael (1994). Moscow's lost empire. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. стр. 67. ISBN 1-56324-236-2. OCLC 28889426.
  3. ↑ „Chronology for Crimean Russians in Ukraine“. Посетено на 10 September 2021.
  4. ↑ Calamur, Krishnadev (27 February 2014). „Crimea: A Gift To Ukraine Becomes A Political Flash Point“. NPR. Посетено на 27 September 2017.
  5. ↑ Ragozin, Leonid (16 March 2019). „Annexation of Crimea: A masterclass in political manipulation“. Al Jazeera.
  6. ↑ Crimea profile – Overview BBC News. Retrieved 30 December 2015
  7. ↑ Mark Kramer (19 March 2014). „Why Did Russia Give Away Crimea Sixty Years Ago?“.
  8. ↑ „The Gift of Crimea“. www.macalester.edu. Архивирано од изворникот на 10 March 2014. Посетено на 6 March 2014.
  9. ↑ Ignatius, David (2 March 2014). „Historical claim shows why Crimea matters to Russia“. PunditFact, PolitiFact.com. Tampa Bay Times.
  10. ↑ Siegelbaum, Lewis, 1954: The Gift of Crimea, SovietHistory.org, Архивирано од изворникот на 10 March 2014, Посетено на 3 March 2014
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Calamur, Krishnadev (27 February 2014). „Crimea: A Gift To Ukraine Becomes A Political Flash Point“. NPR. Посетено на 2 March 2014.
  12. ↑ Dmitry Karaichev (11 January 2013). Мифы о незаконности передачи Крыма в 1954 году [Myth of illegality of the 1954 transfer of Crimea]. Dzerkalo Tyzhnia (руски). Архивирано од изворникот на 16 March 2014. Посетено на 31 May 2015.
  13. ↑ Yarmysh, Oleksandr; Cherviatsova, Alina (2016). „Transferring Crimea from Russia to Ukraine: Historical and Legal Analysis of Soviet Legislation“. Во Nicolini, Matteo; Palermo, Francesco; Milano, Enrico (уред.). Law, Territory and Conflict Resolution Law as a Problem and Law as a Solution. стр. 151–152. ISBN 9789004311299. Посетено на 28 February 2018. However, at that time, Ukraine could not fully claim jurisdiction over Crimea. Indeed, further legislative acts and constitutional amendments were needed to legitimise the territorial changes in that region. On 2 June 1954, the Supreme Council of the Russian SFSR adopted the Law on the introduction of changes and amendments to Article 14 of the Constitution (Fundamental Law) of the SFSR, according to which the Crimean Region was excluded from Soviet Russia at the same time that the Supreme Council of the Ukrainian SFSR introduced changes to the Ukrainian Constitution.
  14. ↑ „USSR's Nikita Khrushchev gave Russia's Crimea away to Ukraine in only 15 minutes“. pravda.ru. 19 February 2009. Посетено на 12 February 2017.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Why Did Russia Give Away Crimea Sixty Years Ago?“. wilsoncenter.org. 19 March 2014. Посетено на 12 February 2017.
  16. ↑ „Генпрокуратура РФ: передача Крыма Украине в 1954–м была незаконной“. BBC. 27 June 2015.
  17. ↑ Arutunyan, Anna (2 March 2014). „Russia testing the waters on Ukraine invasion“. USA Today. Посетено на 2 March 2014.
  18. ↑ Keating, Joshua (25 February 2014). „Khrushchev's Gift“. Посетено на 12 February 2017.
  19. ↑ "Meeting of the Presidium of the Supreme Soviet of the Union of Soviet Socialist Republics," 19 February 1954, History and Public Policy Program Digital Archive, GARF, f.7523 op.57, d.963, ll. 1-10. Published in "Istoricheskii arkhiv," issue 1, vol. 1 (1992). Translated by Gary Goldberg. https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/119638
  20. ↑ Khrushchev's Son: Giving Crimea Back to Russia Not an Option, Andre de Nesnera, Voice of America, 6 March 2014
  21. ↑ „The Transfer of Crimea to Ukraine“. International Committee for Crimea. July 2005. Посетено на 9 March 2014.
  22. ↑ To understand Crimea, take a look back at its complicated history, Adam Taylor, The Washington Post, 27 February 2014
  23. ↑ Vladimir P. Lukin, “Our Security Predicament”, Foreign Policy, No. 88 (Autumn, 1992), pp. 57–75
  24. ↑ USSR's Nikita Khrushchev gave Russia's Crimea away to Ukraine in only 15 minutes, Pravda.ru, 19 February 2009
  25. ↑ Page 5, Crimea: Dynamics, Challenges and Prospects, edited by Maria Drohobycky
  26. ↑ 26,0 26,1 Forget Kiev. The Real Fight Will Be for Crimea Архивирано на 4 март 2016 г., Andrei Malgin, Moscow Times, 25 February 2014
  27. ↑ Celestine Bohlen, Russia vs. Ukraine: A Case of the Crimean Jitters, The New York Times (23 March 1994).
  28. ↑ „Ukraine Crisis: World Leaders React to Unfolding Disaster in Crimea“. International Business Times. 2 March 2014. Посетено на 4 March 2014.
  29. ↑ „Sanctions threat grows as Ukraine tensions rise“. Mainichi Shimbun. 4 March 2014. Архивирано од изворникот на 4 March 2014. Посетено на 4 March 2014.
  30. ↑ Opinion no. 762 / 2014, Venice Commission (21 March 2014).

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Пренос_на_Крим_од_Русија_на_Украина&oldid=5259162“