Пол Морфи

Пол Чарлс Морфи (англ. Paul Charles Morphy; 22 јуни 1837 - 10 јули 1884) — прочуен американски шахист. Се смета дека бил најголемиот шаховски мајстор на својата ера, еден од најголемите на сите времиња и неофицијален светски шаховски првак. Бил и едно од првите шаховски „чуда“ во добата на современите шаховски правила.

Пол Морфи
Име	Пол Чарлс Морфи
Земја	САД
Роден(а)	22 јуни 1837(1837-06-22) Њу Орлеанс, САД
Починал(а)	10 јули 1884(1884-07-10) (возр. 47) Њу Орлеанс, САД
Светски првак	1858–1862 (неофицијален)

Животопис

Младост

Морфи е роден во Њу Орлеанс, Луизијана во богато и истакнато семејство. Татко му, Алонзо Мајкл Морфи бил правник, и служел во Луизијана како државен законодавец, главен правозастапник, и врховен судија. Алонзо бил од португалско, ирско, и шпанско потекло. Мајка му пак, Луиза Тереза Фелисита Телсида Ле Керпентије, била музички надарена ќерка на проминентен француски креолец. Морфи израснал во атмосфера на учтивост и култура каде шахот и музиката биле карактеристични за неделната домашна собиранка.

Според неговиот чичко, Ернест Морфи, никој не го научил момчето да игра шах; Морфи научил уште како дете гледајќи ги другите како играат. Еднаш гледал подолга партија помеѓу Ернест и Алонзо, па малиот Пол ги изненадил со тоа што рекол дека Ернест требал да победи. Татко му и чичко му не знаеле дека Пол ги знаел потезите, а камо ли шаховска стратегија. Тие биле уште повеќе изненадени кога Пол ги прередил фигурите и покажал со кој потег чичко му требал да победи.

Победи во детството

Морфи на маса

По тој настан семејството почнало да со смета за предвреме созреан талент и му велеле да игра на семејните собиранки и во локалните шаховски клубови. На девет годишна возраст се сметало дека е еден од најдобрите шахисти во Њу Орлеанс. во 1846 градот го посетил генералот Винфилд Скот и им рекол на домаќините дека сака партија шах навечер со некој силен противник. Во шахот тој се сметал за силен играч. По вечерата биле наредени шаховските фигури и како противник бил донесен малиот Морфи. Скот одпрвин се чувствувал навреден, миселјќи дека со него се игра мајтап, но прифатил да игра откако му рекле дека момчето е навистина „шаховско чудо“ кој ќе му ги испроба силите. Морфи лесно го победил двапати, кога вториот пат го шахирал во шест потези. Ова било премногу за генералот, па си отишол да спие и се зарекол повеќе да не игра со него.

Во 1850, на кога Морфи имал дванаесет години, Њу Орлеанс го посетил силниот професионален унгарски шаховски мајстор Јохан Левентал. Левентал, кој често играл со и победувал талентирани младичи, ја сметал оваа неформална партија за губење на време, но се согласил од куртоазија за судијата. Кога Левентал го запознал Морфи, го погалил по главата снисходливо.

До дванаесеттиот потег од првата игра, Левентал сфатил дека ова е тежок противник. Секогаш кога Морфи ќе направел добар потег, Левентал ги вртел очите нагоре во беспомошност. Од три, Левентал игубил три партии против Морфи.

Школување и Првиот американски шаховски конгрес

По 1850, Морфи не играл многу шах долго време. Тој учел трудољубиво, па во 1854 г. завршил на колеџот Спринг Хил во Мобајл, Алабама. Потоа останал уште една година, учејќи математика и филозофија. Станал А.М. со највисоки почести.

Потоа бил примен во Лујзијанскиот универзитет да студира право. Добил Л.Л.Б. диплома на 7 април 1857, за чие припремање го запамтил целиот Лујзијански законик.

Бидејќи сѐ уште бил премлад за да започне како поединечен правник, Морфи сега имал слободно време. Примил покана да учествува на Првиот американски шаховски конгрес, кој се одржал во есента 1857. Отпрвин тој одбил, но по инсистирање на чичко му подоцна решил да игра. Ги победил сите негови противници, вклуќувајќи го силниот германски мајстор Луис Паулсен во финалното коло. Морфи бил прогласен за шаховски првак на САД, но оваа слава не го погодила никако.

Морфи оди во Европа

Морфи игра против Левентал (1858)

накратко по неговото враќање во Њу Орлеанс бил поканет да учествува во меѓународниот шаховски турнир во Бирмингем, Англија во летото 1858. Сѐ уште премлад за да започне правничка кариера, тој го профатил овој предизвик и допатувал до Англија. Меѓутоа наместо да го игра турнирот, тој завршил играјќи и лесно победувајќи ги сите англиски мајстори, освен ветеранот Хауард Стонтон, кој бил стар и не бил во форма, икој првично ветил дека ќе игра, но потоа одбил откако видел како игра Морфи.

Подоцна Стонтон бил критикуван за избегнување на соочувањето со Морфи. Се знае дека Стонтон во тоа време работел на собраните дела на Вилијам Шекспир, но дека и се натпреваруфвал во шах за врме на посетата на Морфи. Стонтон подоцна го обвинил Морфи за неиграњето со него, меѓу другото велејќи дека Морфи ги немал средствата за влоговите кои требаледа се дадат за играта—што е мошне неверојатно земајќи ја предвид популарноста на Морфи.

Барајќи нови противници, Морфи го препловил Ламанш кон Франција. Во Кафе де ла Регенс во Париз, шаховскиот центар на Франција, одиграл партија против Даниел Харвиц, локалниот паховски професионалец, и здраво го победил.

Во Париз Морфи се разболел. Според тогашните средства, бил лекуван со пијавици, што довело до големн губиток на крв. Иако премногу слаб за да стане без помош, Морфи инсистирал да се осигра партијата против германскиот мајстор во посета Адолф Андерсен, кој м,ногумина го сметале за водечки шахист во Европа. И покрај болеста, Морфи победил со леснотија, победувајќи седум, а губејќи две партии, со две реми. Кога го запрашале за неговиот пораз, Андерсен велел дека не бил во форма, но признал и дека Морфи во секој случај бил посилен и дека поразот бил фер. Андерсон се изразил дека Морфи бил најсилниот играч, дури посилен и од францускиот првак Луј де ла Бурдоне.

И во Англија и во Франција, Морфи одиграл многу симултанки, како и партии слеп шах во кој редовно победувал осум проотивници наеднаш. Морфи ја одиграл и една добро позната случајна партија против војводата од Брауншвајг и грофот Изуар во италијанската опера во Париз.

Светски првак

Сѐ уште на дваесет и една годишна возраст, Морфи набргу се прославил. Додека бил во Париз, седел во хотел една вечер на разговор со неговиот пријател Фредерик Еџ кога добиле неочекуван посетител. Тој рекол „Јас сум кнез Галицин; Би сакал да го видам Г-дин. Морфи“. Морфи се претставил. Но кнезот рекол „Не, ова е невозможно! Вие сте премлад!“ Галицин потоа објаснил како бил на фронт во Сибир кога чул за „чудесните дела“ на Морфи. Потоа дополнил, „Еден од мојата свита имаше примерок од шаховскиот весник од Берлин, Шахцајтунг, и оттогаш па натаму имав желба да ве видам.“ Потоа му рекол на Морфи дека мора да иде во Санкт Петербург каде шаховскиот клуб во царската палата би го примил со ентузијазам.

Во Европа, Морфи насекаде бил сметан за светски првак. Во Париз, на банкет во негова чест на 4 април 1859, бил поставен ловоров венец врз главата на биста од Морфи, резбана од вајарот Ежен Лекесн. На сличен настан во Лондон, каде се вратил пролетта 1859, Морфи повторно бил прогласен за светски првак. Бил повикан и на приватен прием кај кралицата Викторија. Морфи бил толку доминантен, што дури ни мајсторите не можеле сериозно да играат со него без некаков хендикеп. На една симултанка против петмина мајстори (Жил Арну де Ривиер, Семјуел Боден, Томас Барнс, Јохан Левентал и Хенри Бирд), Морфи победил две партии, други две бвиле нерешени, а изгубил една партија.

При неговото враќање во Америка, пофалбите продолжиле како што правел турнеи низ главните градови по патот накај дома. На Њујоршкиот универзитет, на 29 мај 1859, Џон Ван Бурен, син на претседателот Мартин Ван Буреб, му врачил уверение со извикот, „Пол Морфи, Шаховски првак на светот“. Во Бостон, на банкет каде присуствувале Хенри Вадсворт Лонгфелоу, Луј Агасиз, градоначалникот на Бостон, претседателот на Харвард, и други големци, Д-р. Оливер Вендел Холмс нашправил здравица „за Пол Морфи, шаховски првак на светот“. Накратко, Морфи бил ѕвезда. Произведувачите го барале за реклама, васниците барале да пишува шаховски колумни, а во негова чест бил именуван и безбол-клуб.

Морфи го напушта шахот

Победувајќи над секаква опозиција, Морфи се изјасниол дека повеќе нема да игра шах без без да даде предност пион и потег. Откога се вратил дома се прогласил за ппензиониран и со малку исклучоци, се откажал од јавни натпревари. За жал неговата ембрионска кариера како правник била прекината во 1861 со избивањето на Американската Граѓанска војна. Бидејќи бил против отцепувањето, Морфи не служел во Конфедеративната армија. За време на војната живеел делумно во Њу Орлеанс ои делумно во странство, проведувајќи време во Париз и Хавана, Куба.

Можеби заради неговиот антивоен став, Морфи не успеал да отвори свое правничко биро дури и по завршетокот на војната. Кога имал посетители, тие секогаш сакале да зборуваат за шах, а не за нивните правни работи. Финансиски осигуран заради семејното богатство, Морфи во основа го провел остатокот од животот во безделништво. Иако многу обожаватели го викале да му се врати на шахот, тој одбивал.

Според превалентниот став на тоа време, Морфи го сметал шахот за аматерска активност, не сметајќи дека играта е вредна од неа да се прави професија. Шаховските професионалци биле гледани со исти очи како и професионалните коцкари. Дури децении подоцна дошло времето на професионалниот шахист.

Трагедија и замирање

Морфиевата гробница на гробиштата Сент Луис

Попладнето на 10 јули 1884, Морфи бил најден мртов во када на 47 годишна возраст. Според аутопсијата, Морфи имал срцев удар како што влегол во ладна вода по долга прошетка на пладневната жештина. Денес куќата се наоѓа познат ресторан.

Морфиевиот стил на играње

Денес многу аматери го сметаат Морфи за брилијантен комбинативен играч, кој успешно си ја жртвувал Кралицата и матирајќи го противникот неколку брилијантни потези подоцна. Една причина за ова гледиште е дека шаховските книги ги препечатуваат неговите упадливи игри. Постојат игри каде тој не го правел тоа, и ова не била основата на неговиот стил на играње. Впрочем, мајсторите од неговото време го сметале неговиот стил за конзервативен, споредено со со некои упадливи постари мајстори како Луј де ла Бурдоне, па дури и Адолф Андерсен

Морфи може да се смета за првиот современ шахист. Некои од неговите партии не изгледаат современо бидејќи нему не му требале бавните системи на позиционирање кои ги користат денешните мајстори, или оние кои ги Стонтон, Паулсен, и подоцна Штајниц ги развиле. Неговите противници сѐ уште не ја владееле отворената игра, па така тој ја играл против нив и претпочитал отворени позиции бидејќи тие му давале брз успех. Играл отворени игри речиси до совршенство, но исто така можел да се справи со секаква позиција, Имајќи целосно сфаќање за шах кој бил далеку пред своето време. Морфи бил играч кој интуитивно знаел што е најдобро, и во ова бил споредуван со Капабланка. И тој, како Капабланка, бил чудо од дете; играл брзо и бил тежок за поразување. Левентал и Андерсен подоцна забележале дека бил навистина тежок за поразување бидејќи знаел како да се брани и завршувал нерешено, па дури и со победа од лоши позиции. Истовремено тој бил страшно опасен кога му се укажувала добра позиција. Андерсен особено коментирал на ова, велејќи дека по еден лош потег против Морфи, човек може и да се предаде. Рекол и „Јас победувам во партии со седумдесет потега, додека Г-дин. Морфи победува во дваесет, но тоа си е природно...“, објаснувајќи ги неговите лоши резултати против Морфи.

Од 59-те „озбилни“ партии на Морфи — оние на натпревари и на Њујоршкиот турнир во 1857 — победил на 42, 9 биле нерешени, а изгубил 8.

Некои велемајстори сметаат дека Морфи е најголемиот шахист на сите времиња. Други пак не се согласуваат со овие поекстремни тврдења.

Познати партии

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Позиција од партијата Морфи-Андерсен, 1858 по 7...Ng3. Белиот сега го жртвува Топот на 8.Bxf4.

• Луис Паулсен против Пол Морфи, Њујорк 1857, Партија на четирите коња: Шпански. Класична варијација (C48), 0-1 Со жртвување на кралицата, Морфи го трансформира неговиот положбен притисок во решавачки напад на Паулсеновиоит крал.
• Пол Морфи против војводата Карл од Брауншвајг / грофот Изуар, Париз 1858, Филидорова одбрана: Општа (C41), 1-0 „Оперска партија“ - неформална партија против неискусни противници, но истовремено една од најјасните и најпрекрасните напаѓачки партии во историјата. Често користена од шаховски учители за покажување на како се користи време, развиваат фигурите и предизвикуваат закани.
• Пол Морфи против Адолф Андерсен, Неофицијална игра 1858, Кралев гамбит: Прифатен. Киесерицкиев гамбитр Берлинска одбрана (C39), 1-0 Морфи многу сакал отворени позиции. Во оваа партија можеме да видиме како победувал во такви позиции.

Наводи

• Paul Morphy, The Pride and Sorrow of Chess од David Lawson, 424 стр; Mckay, 1976
• Frederick Milne Edge: Paul Morphy, the Chess Champion. An Account of His Career in America and Europe. New York 1859

Надворешни врски

Викицитат има збирка цитати поврзани со:

Пол Морфи

• Пол Морфи — профил и партии на ChessGames.com (англиски)

• Колумна на Морфи за Њујорк Леџер во 1859 (англиски)
• Шаховска федерација на САД - Хала на славните - Пол Морфи Архивирано на 24 февруари 2008 г. (англиски)
• 'Пол Морфи' од А.Џ. (англиски)
• Паулсен против Морфи - мултимедијална анотирана партија (англиски)

Претходник Чарлс Стенли

Шаховски првак на САД 1857–1871

Наследник Џорџ Х. Мекензи