Пинјин

Пинјин (кин. 拼音, пинјин: pīnyīn; [pʰín ín]) — официјален систем на транскрипција на кинеските знаци на латиница во Кина, Малезија, Сингапур и Тајван, а се користи и нашироко во целиот свет. Честопати наоѓа примена и како помагало за изучување на кинескиот јазик, за претставување на кинески имиња и поими во други земји, но и како метод за внесување на кинеските знаци кај сметачите.

Пинјин
Кинески	拼音
Транслитерации Хака - Романизација pin24 im24 Мандарински - Пинјин pīnyīn - Бопомфо ㄆㄧㄣ ㄧㄣ Мински - Хокиен ПОЏ peng-im/pheng-im Ву - Романизација phin平 in平 Кантонски - Јитпинг ping3 jam1
Шема на кинеската фонетска азбука
Традиционално	漢語拼音方案
Упростено	汉语拼音方案
Транскрипции Хака - Романизација hon55 ngi24 pin24 im24 fong24 on55 Мандарински - Пинјин Hànyǔ pīnyīn fāng'àn - Бопомфо ㄏㄢˋ ㄩˇ ㄆㄧㄣ ㄧㄣ ㄈㄤ ㄢˋ Мин - Хокиен ПОЏ hàn-gú pheng-im hong-àn Ву - Романизација hoe去 nyiu上 phin平 in平 faon平 oe去 Кантонски - Јитпинг hon3 jyu5 ping3 jam1 fong1 on3

Автор на системот е Џоу Јоугуанг (р. 1906) кој го осмислил во првобитна верзија кога претседавал со комитетот посветен на романизација во рамките на владата на НР Кина во 1950-тите. Владата го објавила системот во 1958 и оттогаш неколкупати е преработен. Во 1982 пинјинот го прифатила и Меѓународната организација за стандардизација како меѓународен стандард ISO 7098. Во 2009 Тајван го усвоил системот како официјален, каде се нарекува „Нов фонетски систем“.

Пинјин е една од двете појдовни азбуки преку кои е добиена македонската транскрипција на кинескиот јазик (другата е Вејд-Џајлс).

Примена

Пинјин ги заменил постарите системи на романизација како Вејд-Џајлс (1859; измен. 1892) и Поштенскиот систем на романизација и го заменил џујин како фонетски метод на јазична настава во Кина. Меѓународната организација за стандардизација (ISO) го прифатила како светски стандард во 1982 (ISO 7098:1982, потоа ISO 7098:1991); а ООН го направиле истото во 1986. По ова, системот го усвоиле и владата на Сингапур, Конгресната библиотека на САД, и Американското библиотекарско здружение, како и многу други меѓународни установи.

Системот наоѓа примена и како лесен начин на внесување на кинески знаци кај сметачите.

Гесло во училиште што ги советува учениците да зборуваат путунгхуа. Под знаците стои пинјин, но без тонски знаци.

Децата на училиште и дома учат пинјин и така ги поврзуваат зборовите што веќе ги знаат или нови зборови во наставата.

Истото важи и во наставата на кинески јазик за странци, каде пинјин се користи како помагало за учење на гласовите и зборовите, заедно со кинеските знаци („ханце“).

Преглед

Патен знак во покраината Хубеј: текстот е напишан со кинески букви и проследен со пинјин

Во системот пинјин, некои букви гласовно не одговараат на вообичаените гласови на латиницата во европските јазици.

Изговорот и пишувањето на кинескиот збор се дава во два дела: почеток и рима, а не буква по буква. Почетоците се првите согласки, а римите се сите можни комбинации на средишта (полусамогласки што доаѓаат пред самогласката), јадрената самогласка и завршеток (или „кода“, завршна самогласка или согласка).

Почеток и рима

За разлика од европските јазици, фундаменталните елементи не се поединечни букви, туку групи од букви – почетоци (声母, shēngmǔ) и рими (韵母, yùnmǔ). Секој мандарински слог може да се запише со еден почеток проследен од една рима (освен во случај на посебниот слог er и кога завршното -r се смета за дел од слог).

Иако најмногу почетоци содржат согласка, римите не секогаш се прости самогласки, особено кај сложените рими (复韵母, fuyunmu), т.е. кога пред римата стои „средиште“. На пример, средиштата [i] и [u] се изговараат со така тесни отвори на почетокот на римата, што некои говорници (особено кога настапуваат или пеат) го изговараат yī (衣, „облека“, правилен изговор: /i/) како /ji/, wéi (围, „опкружува“, правилен изговор: /uei/) како /wei/ или /wuei/. Честопати овие средишта не се сметаат за дел од римите, туку како посебни единици. По тоа се раководи и следнава табела.

Почетоци

Се секој квадрат, првиот ред е изговор по МФА, а вториот е пинјин.

	Двоуснени		Уснено- забни	Венечни		Свиени		Венечно- преднонепчени		Предно- непчени	Задно- непчени
Избувни	[p] b	[pʰ] p		[t] d	[tʰ] t						[k] g	[kʰ] k
Носни	[m] m		[n] n
Слеани				[ts] z	[tsʰ] c	[tʂ] zh	[tʂʰ] ch	[tɕ] j	[tɕʰ] q
Струјни			[f] f	[s] s		[ʂ] sh		[ɕ] x			[x] h
Течни				[l] l	[ɻ~ʐ]1 r
Полусамогласка										[j]2  или [ɥ]3 y	[w]2 w

¹ /ɻ/ може фонетски да биде [ʐ] (звучна свиена шушкава согласка). Овој изговор зависи од говорникот и не претставува друга фонема.
² буквите „w“ и „y“ не се наведени во табелата на почетоци во официјалниот систем на пинјин. Се користат како правописна конвенција за средиштата „i“, „u“ и „ü“ кога нема почеток. Кога „i“, „u“ и „ü“ се рими и нема почеток, тогаш се пишуваат како „yi“, „wu“ и „yu“.
³ „y“ се изговара како [ɥ] (уснено-преднонепчена приближна согласка) кога стои пред „u“.

Прифатениот редослед (со исклучок на w и y) изведен од системот џујин е следниов:

b p m f

d t n l

g k h

j q x

zh ch sh r

z c s

Рими

Стандардни кинески самогласки (со МФА и пинјин)

	Предни	Средни	Задни
Затворени	i • y (ü) ɨ (i) u ɤ (e) • o ɚ (er) ɛ (ê) a
Полузатворени
Полуотворени
Отворени

Во секоја ќелија на табелата е наведен прво изговорот по МФА, во вториот ред стои пинјин во самостоен (беспочеточен) облик, а пак во третиот ред е пинјин во комбинација со почеток. На табелава наведени сите можни рими во кинескиот јазик, освен оние што трпат еризација (-r).¹ Можете да слушнете и звучни снимки римите Архивирано на 9 јануари 2011 г..

Единствените согласки што стојат на крајот слогот во стандардниот кинески јазик се -n и -ng, како и -r, кој принадлежи на граматичка наставка. Секој слог што завршува на некоја друга согласка е или од немандаринско потекло (од кантонски или малцинските јазици), или се работи за некоја друга романизација (каде тоновите се претставуваат со завршни самогласки).

Рима		Завршеток
		∅			/i/		/u/		/n/		/ŋ/
Средиште	∅	[ɨ] -i	[ɤ] e -e	[a] a -a	[ei̯] ei -ei	[ai̯] ai -ai	[ou̯] ou -ou	[au̯] ao -ao	[ən] en -en	[an] an -an	[ʊŋ] -ong	[əŋ] eng -eng	[aŋ] ang -ang
	/i/	[i] yi -i	[i̯e] ye -ie	[i̯a] ya -ia			[i̯ou̯] you -iu	[i̯au̯] yao -iao	[in] yin -in	[i̯ɛn] yan -ian	[i̯ʊŋ] yong -iong	[iŋ] ying -ing	[i̯aŋ] yang -iang
	/u/	[u] wu -u	[u̯o] wo -uo 3	[u̯a] wa -ua	[u̯ei̯] wei -ui	[u̯ai̯] wai -uai			[u̯ən] wen -un	[u̯an] wan -uan		[u̯əŋ] weng	[u̯aŋ] wang -uang
	/y/	[y] yu -ü 2	[y̯e] yue -üe 2						[yn] yun -ün 2	[y̯ɛn] yuan -üan 2

¹ [ɐɚ̯] се пишува er. Пинјин нема посебен правопис за другите рими што ги образува наставката -r. Наставката -r едноставно се додава на римата, без оглед на промените во звучноста што може да се јават.
² „ü“ се пишува како „u“ по j, q, x и y.
³ „uo“ се пишува како „o“ по b, p, m и f.

Технички, i, u, ü без самогласки по нив се рими, а не средишта, па затоа ги преземаат тонските знаци. Покрај ова, ê [ɛ] (欸, 誒) и слоговните носовки m (呒, 呣), n (嗯, 唔), ng (嗯, 𠮾) се користат како извици.

Изговор на почетоците

Пинјин	МФА	Мак. транскр.
b	[p]	п
p	[pʰ]	п
m	[m]	м
f	[f]	ф
d	[t]	т
t	[tʰ]	т
n	[n]	н
l	[l]	л
g	[k]	к
k	[kʰ]	к
h	[x]	х
j	[tɕ]	ѓ
q	[tɕʰ]	ќ
x	[ɕ]	сј
zh	[tʂ]	џ
ch	[tʂʰ]	ч
sh	[ʂ]	ш
r	[ʐ], [ɻ]	ж, р
z	[ts]	ѕ
c	[tsʰ]	ц
s	[s]	с
y	[j], [ɥ]	ј
w	[w]	в
'	[.], [∅], [ɰ]	нов слог*
v	[v]	—

* Белешка за апострофот

Апострофот (') се користи пред слог што почнува со самогласка (a, o, or e) во повеќесложен збор каде слогот не го започнува зборот (најчесто се реализира како [ɰ]), освен ако слогот стои веднаш по црта или тире. Ова има за задача да спречи забуна, како во примерот Xi'an (градот Сиан), кој се состои од двата слога xi („西“) и an („安“), наспроти зборови како xian („先“ = сјуен) кои се едносложни.

Изговор на римите

Ова е список на рими во стандардниот кинески, со исклучок на оние што завршуваат на -r.

Дадена рима се пронаоѓа вака:

1. Со отстранување на почетната согласка. Zh, ch, и sh се сметаат за почетни согласки.
2. Со менување на почетокот w во u и почетокот y во i. За weng, wen, wei, you, погледајте ong, un, ui, iu.
3. За u по j, q, x, или y, погл. ü.

Пинјин	МФА	Облик со нулти почеток	Мак. транскр.
-i	[ɨ]	—	—
a	[a]	a	а
e	[ɤ], [ə]	e	е
ai	[æi̯]	ai	ај
ei	[ei̯]	ei	еј
ao	[ɑu̯]	ao	ао
ou	[ou̯]	ou	оу
an	[æn]	an	ан
en	[ən]	en	ен
ang	[ɑŋ]	ang	анг
eng	[əŋ]	eng	енг
ong	[ʊŋ]	—	венг
er	[ɐɚ̯]	er	ар
Рими што почнуваат на i- (y-)
i	[i]	yi	ји
ia	[i̯a]	ya	ја
ie	[i̯e]	ye
iao	[i̯ɑu̯]	yao	јао
iu	[i̯ou̯]	you	ју
ian	[i̯ɛn]	yan	јен
in	[in]	yin	јин
iang	[i̯ɑŋ]	yang	јанг
ing	[i̯əŋ]	ying	јинг
iong	[i̯ʊŋ]	yong	јунг
Рими што почнуваат на u- (w-)
u	[u]	wu	ву
ua	[u̯a]	wa	ва
uo, o	[u̯o]	wo	во
uai	[u̯æi̯]	wai	вај
ui	[u̯ei̯]	wei	веј
uan	[u̯æn]	wan	ван
un	[u̯ən]	wen	вен
uang	[u̯ɑŋ]	wang	ванг
—	[u̯əŋ]	weng	венг
Рими што почнуваат на ü- (yu-)
u, ü	[y] ( слушнете)	yu	ји
ue, üe	[y̯e]	yue	јуе
uan	[y̯ɛn]	yuan	јуен
un	[yn]	yun	јин
Извици
ê	[ɛ]	—	е
o	[ɔ]	—	о
io	[i̯ɔ]	—	јо

Тонови

Графичка претстава на промените на четирите тона

Пинјин користи и дијакритики за да ги означи четирите тона во мандаринскиот јазик. Стојат како надредени знаци врз буквата што го претставува јадрото, освен ако таа буква недостасува.

1. Првиот тон (рамен или висок тон) се претставува со горна црта позната и како макрон (ˉ):

   
   ā (ɑ̄) ē ī ō ū ǖ Ā Ē Ī Ō Ū Ǖ

2. Вториот тон (растечки тон) се претставува со остар акцент (ˊ):

   
   á (ɑ́) é í ó ú ǘ Á É Í Ó Ú Ǘ

3. Третиот тон (паѓачко-растечки тон) се претставува со ченгелче (ˇ) како кај српскохрватската латиница.

   
   ǎ (ɑ̌) ě ǐ ǒ ǔ ǚ Ǎ Ě Ǐ Ǒ Ǔ Ǚ

4. Четвртиот тон (паѓачки тон) се претставува со тежок акцент (ˋ):

   
   à (ɑ̀) è ì ò ù ǜ À È Ì Ò Ù Ǜ

5. Петтиот тон (неутрален тон) се претставува со нормална самогласка, без никаков надреден знак:

   
   a (ɑ) e i o u ü A E I O U Ü

Упростени знаци: 妈(mā) 麻(má) 马(mǎ) 骂(mà) 吗(·ma) Традиционални знаци: 媽(mā) 麻(má) 馬(mǎ) 罵(mà) 嗎(·ma)

Зборовите се „мајка“, „коноп“, „коњ“, „укорува“ и прашална честичка.

Бројки наместо тонски знаци

Пред времето на сметачите, машините за пишување обично немале надредени знаци, па затоа тоновите се претставувале со тонски броеви на крајот од секој слог. На пример, tóng се пишува tong2. Броевите го следат горенаведениот редослед на тоновите, освен неутралниот тон, кој или нема бројка, или има 0 или 5.

Тон	Тонски знак	Тонски број	Пример со тонски знак	Пример со тонски број	МФА
Прв	горна црта ( ¯ )	1	mā	ma1	mɑ˥
Втор	остар акцент ( ´ )	2	má	ma2	mɑ˧˥
Трет	ченгелче ( ˇ )	3	mǎ	ma3	mɑ˨˩˦
Четврт	тежок акцент ( ` )	4	mà	ma4	mɑ˥˩
Неутрален	без знак или средна точка пред слогот (·)	без број 5 0	ma ·ma	ma ma5 ma0	mɑ

Табела на споредба со други транскрипции

Самогласки a, e, o, i

МФА	a	ɔ	ɛ	ɯɤ	æi	ei	ɑu	ou	æn	ən	ɑŋ	əŋ	ɐɚ	i	ie	iou	iɛn	in	iəŋ
Пинјин	a	o	ê	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	yi	ye	јоу	yan	yin	ying
Тунгјунг-пинјин	a	o	e	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	yi	ye	you	yan	yin	ying
Вејд-Џајлс	a	o	eh	o/ê	ai	ei	ao	ou	an	ên	ang	êng	êrh	i	yeh	yu	yen	yin	ying
}ујин	ㄚ	ㄛ	ㄝ	ㄜ	ㄞ	ㄟ	ㄠ	ㄡ	ㄢ	ㄣ	ㄤ	ㄥ	ㄦ	ㄧ	ㄧㄝ	ㄧㄡ	ㄧㄢ	ㄧㄣ	ㄧㄥ
Мак. транск.	а	о	е	е	ај	еј	ао	оу	ан	ен	анг	енг	ар	ји	је	јоу	јен	јин	јинг
пример	阿	哦	呗	俄	艾	黑	凹	偶	安	恩	昂	冷	二	一	也	又	言	音	英

Самогласки u, y

МФА	u	uo	uei	uən	uəŋ	ʊŋ	y	ye	yɛn	yn	iʊŋ
Пинјин	wu	wo/o	wei	wen	weng	ong	yu	yue	yuan	yun	yong
Тунгјунг-пинјин	wu	wo/o	wei	wun	wong	ong	yu	yue	yuan	yun	yong
Вејд-Џајлс	wu	wo/o	wei	wên	wêng	ung	yü	yüeh	yüan	yün	yung
Ѓујин	ㄨ	ㄨㄛ/ㄛ	ㄨㄟ	ㄨㄣ	ㄨㄥ		ㄩ	ㄩㄝ	ㄩㄢ	ㄩㄣ	ㄩㄥ
Мак. транск.	ву	во/о	веј	вен	венг	унг	ји	јуе	јуен	јин	јунг
пример	五	我	位	文	翁	中	玉	月	元	云	用

Нешушкави согласки

МФА	puo	pʰ	m	fəŋ	tiou	tuei	tuən	tʰ	ny	ly	kɯɤɻ	kʰ	xɯɤ
Пинјин	bo	p	m	feng	diu	dui	dun	t	nü	lü	ger	k	he
Тунгјунг-пинјин	bo	p	m	fong	diou	duei	dun	t	nyu	lyu	ger	k	he
Вејд-Џајлс	po	p'	m	fêng	tiu	tui	tun	t'	nü	lü	kêrh	k'	ho
Ѓујин	ㄅㄛ	ㄆ	ㄇ	ㄈㄥ	ㄉㄧㄡ	ㄉㄨㄟ	ㄉㄨㄣ	ㄊ	ㄋㄩ	ㄌㄩ	ㄍㄜㄦ	ㄎ	ㄏㄜ
Мак. транск.	бо	п	м	фенг	диу	дуј	дун	т	ни	ли	гар	к	хе
пример	玻	婆	末	封	丟	兌	顿	特	女	旅	歌儿	可	何

Шушкави согласки

МФА	tɕiɛn	tɕiʊŋ	tɕʰin	ɕyɛn	ʈʂɯɤ	ʈʂɨ	ʈʂʰɯɤ	ʈʂʰɨ	ʂɯɤ	ʂɨ	ʐɯɤ	ʐɨ	tsɯɤ	tsuo	tsɨ	tsʰɯɤ	tsʰɨ	sɯɤ	sɨ
Пинјин	jian	jiong	qin	xuan	zhe	zhi	che	chi	she	shi	re	ri	ze	zuo	zi	ce	ci	se	si
Тунгјунг пинјин	jian	jyong	cin	syuan	jhe	jhih	che	chih	she	shih	re	rih	ze	zuo	zih	ce	cih	se	sih
Вејд-Џајлс	chien	chiung	ch'in	hsüan	chê	chih	ch'ê	ch'ih	shê	shih	jê	jih	tsê	tso	tzŭ	ts'ê	tz'ŭ	sê	szŭ
Ѓујин	ㄐㄧㄢ	ㄐㄩㄥ	ㄑㄧㄣ	ㄒㄩㄢ	ㄓㄜ	ㄓ	ㄔㄜ	ㄔ	ㄕㄜ	ㄕ	ㄖㄜ	ㄖ	ㄗㄜ	ㄗㄨㄛ	ㄗ	ㄘㄜ	ㄘ	ㄙㄜ	ㄙ
Мак. транск.	ѓен	ѓунг	ќин	сјуен	џе	џе	че	че	ше	ше	же	же	ѕе	ѕуо	ѕе	це	це	се	се
пример	件	窘	秦	宣	哲	之	扯	赤	社	是	惹	日	仄	左	字	策	次	色	斯

Тонови

МФА	ma˥˥	ma˧˥	ma˨˩˦	ma˥˩	ma
Пинјин	mā	má	mǎ	mà	ma
Тунгјунг пинјин	ma	má	mǎ	mà	må
Вејд-Џајлс	ma1	ma2	ma3	ma4	ma0
Џујин	ㄇㄚ	ㄇㄚˊ	ㄇㄚˇ	ㄇㄚˋ	ㄇㄚ・
пример (трад/упр)	媽/妈	麻/麻	馬/马	罵/骂	嗎/吗

Поврзано

• Вејд–Џајлс
• Бопомфо
• Јитпинг (најсличен на МФА)
• Тонски број
• Стандарден мандарински јазик
• Македонска транскрипција на кинескиот јазик
• Википедија:МФА за кинески јазик

Надворешни врски

• Основи на правописот на пинјин Архивирано на 3 август 2012 г. — Национален стандард на НР Кина (ICS 01.140.10), 1996 (англиски)
• Интерактивна табела на пинјин (англиски)
• Табела на комбинации од почетоци и рими (Pinyin.info) (англиски)
• Кинески изговор (англиски)
• Самопроверка — препознавање на кинеските тонови Архивирано на 13 април 2021 г. (англиски)