Опсада на Бихаќ (1592)
Опсада на Бихаќ (хрватски: Opsada Bihaća) — опсада и освојување на хабсбуршкиот град Бихаќ од страна на Отоманското Царство во јуни 1592 година. Со доаѓањето на Хасан-паша Предојевиќ како бејлербег на Босанскиот Ејалет во 1591 година, завршил периодот на мир воспоставен меѓу царот Рудолф II и султанот Мурад III и провинциските отомански војски започнале офанзива на Хрватска. Бихаќ, речиси изолиран град на реката Уна, кој го одбил отоманскиот напад во 1585 година, бил една од првите цели. Томас Ердоди, Бан на Хрватска, користел расположливи ресурси и војници за да ги заштити пограничните градови, но Османлиите успеале да заземат неколку помали тврдини во 1591 година. Како што офанзивата добивала на темпо, хрватскиот парламент донел закон за општо востание во земјата на 5 јануари 1592 година.
| Опсада на Бихаќ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Дел од Османлиски војни во Европа Стогодишна османлиско-хрватска војна |
|||||||||
 Приказ на опсадата од Вилхелм Питер Цимерман, објавена во 1603 година |
|||||||||
|
|||||||||
| Завојувани страни | |||||||||
 Отоманско Царство
|  Хабсбуршка Монархија
|
||||||||
| Команданти и водачи | |||||||||
| Гази Хасан Предојевиќ | Јосеп Ламберг 
|
||||||||
| Сила | |||||||||
| 5,000[1] војници | 400[2]-500[3] војници | ||||||||
| Жртви и загуби | |||||||||
| 2,000 убиени 800 поробени [3] |
|||||||||
.svg){kind=small}
Во почетокот на јуни 1592 година, Хасан-паша ги водел своите трупи кон Бихаќ, кој бил бранен од околу 500 војници и командуван од капетанот Џозеф фон Ламберг. Опсадата траела од 10 јуни до 19 јуни, кога Ламберг го предал градот поради недостаток на засилување и недоволен број одбранбени трупи. Ламберг бил за овој чин подоцна суден за предавство. Иако според условите на предавањето, на граѓаните требало да им биде дозволено да го напуштат или да останат во градот без штета, повеќе од 2.000 цивили биле убиени, а 800 биле заробени откако војниците на Хасан-паша влегле во Бихаќ. Офанзивата траела до јуни 1593 година, кога Хасан-паша бил убиен во битката кај Сисак, што била причина за Долгата турска војна (1593-1606).
Заднина
уреди
Од 1520-тите, отоманското напредување во Хрватска се засилило. Хрватските благородници го избрале Фердинанд I Хабсбуршки на изборите во Цетин во 1527 година за нов монарх, но континуираните отомански упади резултирале со значително губење на територијата. Во 1537 година, падот на Клис значело губење на последното хрватско упориште на југот на земјата. Во 1540-тите Османлиите напредувале во Славонија и во следните три децении низ западна Босна во правец на Загреб. [4] Кон крајот на 16 век Хрватска изгубила две третини од својата предвоена област и повеќе од половина од населението. Територијата била намалена на 16.800 km 2 слободна територија и со околу 400.000 жители. Останатите земји се нарекувале „ остатоци од некогашното големо и познато Кралство Хрватска“ (латински: reliquiae reliquiarum olim magni et inclyti regni Croatiae).[5][6]
Биле потпишани или обновени бројни примирја меѓу Отоманското Царство и Хабсбуршката Монархија, но тие не биле почитувани од локалните санџак-бегови. Во зависност од временските услови и расположливите воени сили, тие спроведувале напади без да го земат предвид примирјето.[5] Ускокс, нередовни војници во Хрватска, одговориле со свои напади на територијата која ја држела Османлиите.[5] Османлиските власти населувале Власи, главно од православна вероисповед, на освоената територија и ги користеле како помошни единици во нивните војни.[5]
Во 1578 година, надвојводата Карло II одлучил да одговори на отоманските напади со офанзива за да ја турне границата назад до реката Уна.[5] Офанзивата започнала во август и здружените австриско-хрватски трупи ги вратиле Чазин, Зрин и Островица, но биле запрени во Бужим и оттурнати на север, губејќи ги сите придобивки. Бихаќ останал во основа изолиран на реката Уна.[7] За зајакнување на јужната одбрана, изградбата на Карловац како град-тврдина започнала во 1579 година[7] Низата гарнизони тврдини на границата станале познати како Хрватска воена граница.[4]
Улога на Бихаќ
уредиПо падот на Книн во 1522 година, Бихаќ ја презел водечката улога во Кралството Хрватска јужно од реката Сава.[5] Градот станал важно упориште што ја заштитило областа од хрватското приморје до земјите околу реката Уна. Од времето на кралот Матија Корвин, гарнизон бил стациониран во градот.[8] Во 1528 година[8] Бихаќ станал центар на капетанија поради неговата положба во близина на границата со Отоманското Царство и релативно голем број жители. Имало 25 тврдини под команда на капетанот на Бихаќ во 1576 година. Меѓутоа, бројот на тврдини бил намален на само три до 1579 година: Рипач, Сокол и Изачиќ. Останатите биле или освоени од Османлиите или биле вклучени во капетанијата на Слуњ.[9] До 1580-тите градот бил во тешка состојба. Бил речиси опкружен со османлиска територија, селата во неговат близина биле напуштени и имало чести извештаи за недостиг на храна. Многу негови граѓани побегнале од градот и имало голем прилив на бегалци во Бихаќ од блиските места кои биле освоени од Османлиите.[9]
Опсада и последици од 1585 година
уредиВо 1584 година, Османлиите претрпеле тежок пораз во битката кај Слуњ против силите на Бан Ердоди. Овој пораз ја смирило ситуацијата на границата бидејќи османлиските команданти ги прекинале своите напади. Ердоди го искористил тоа време за да ги зајакне граничните утврдувања и свикал седница на хрватскиот парламент на 11 март 1585 година. Била донесена одлука за завршување на работите кај Сисак и изградба на нова кула во Шишинец на реката Купа.[5][10]
Бидејќи земјата била погодена од суша во текот на летото, реките биле исцедени што им олеснило на отоманските сили да ја преминат на хрватската територија.[5] Ферхад-паша Соколовиќ, бејлербег од босанскиот ејалет, подготвил војска за напад на Бихаќ и неговите околни тврдини. На 14 септември 1585 година, Ферхад-паша го опсадил Бихаќ, но немал доволно пешадија на располагање. Бранителите на градот, командувани од капетанот Франц Хорнер, ја употребиле својата артилерија и им нанеле големи загуби на Османлиите, принудувајќи го Ферхад-паша да ја крене опсадата следниот ден. Османлиите запалиле неколку блиски села при нивното заминување.[5][10]
Локалните санџакбегови потоа свртеле кон север и почнале да ги напаѓаат тврдините во Славонија. Али-бег, санџакбег од санџакот на Пакрац, бил убиен во битката кај Иваниќ во 1586 година. По отоманскиот пораз во близина на Наѓиканиза во 1587 година, на границата започнало релативно долг период на мир. Немало судири во 1588 и 1589 година, освен неуспешниот отомански напад на Сењ. На 29 ноември 1590 година било обновено примирје помеѓу царот Рудолф II и султанот Мурад III. [5]
Обновување на непријателствата
уредиСпротивно на договорот за продолжување на примирјето, со доаѓањето на воинствениот Тели Хасан-паша (Хасан-паша Предојевиќ) како бејлербег на Ејалетот на Босна во почетокот на 1591 година, тензиите повторно се зголемиле долж границата меѓу Хрватска и Отоманската империја. Хасан-паша веднаш почнал да собира војска околу Бања Лука и се подготвувал за офанзива на Хрватска. Хрватскиот бан Томас Ердоди очекувал напади на Бихаќ и Сисак. Разговарајќи за ситуацијата на седницата на хрватскиот парламент на 26 јули 1591 година, благородниците заклучиле дека во случај на голема инвазија, треба да се свика општо востание и дека сите благородници и граѓани, како и нивните подредени, треба да одговори на повикот.[5] На 1 август 1591 година Хасан Предојевиќ го нападнал Сисак. Позицијата на градот била клучна бидејќи го бранела левиот брег на реката Купа, но и пристапот кон Загреб. Откако слушнал за опсадата на Сисак, банот Томас Ердоди испратил помош во градот и Хасан-паша бил принуден да се повлече на 11 август. Потоа, Ердоди водел контранапад и го вратил градот Мославина на 12 август.[5][11] Ова го налутило Хасан-паша и тој побарал од Високата порта да го откаже примирјето и да објави војна на Хабсбуршката Монархија. Тој наредил затворање на командантите кои ја предале Мославина и ги испратиле во Истанбул.[8] Во ноември, Османлиите го зазеле Рипач на реката Уна, јужно од Бихаќ.[8]
На 5 јануари 1592 година, хрватскиот парламент донел закон за општо востание за одбрана на татковината.[11] Благородништвото, малите земјопоседници, воените благородници (армалисти) и граѓаните биле обврзани да се пријават во логорот на забраната или да ризикуваат да ги загубат сите земји и имот. Благородништвото морало да опреми и вооружи по двајца пешаци и еден коњаник на секои десет домаќинства, додека побогатите трговци требало да опремат по еден коњаник. Сите кралски и слободни градови морале да обезбедат вагони и колички за транспорт на оружје и муниција. Законот, исто така, регулирал задолжително обезбедување храна од кметовите за војската, која се чувала во Загреб.[5]
Почеток
уреди
По неуспешната опсада на Сисак, Османлиите се подготвувале да заземат упориште во близина на Сисак и да го направат база за нивните понатамошни упади во Хрватска.[11] На 14 април Хасан-паша започнал да ја гради тврдината Петриња јужно од Брест. [10] Материјалот за неговата изградба бил однапред подготвен и тврдината била завршена на 2 мај.[5] Бидејќи очекувал напад на Бихаќ, капетанот Криштоф Обричан наредил зајакнување на одбраната на градот во пролетта, но набрзо бил заробен од Османлиите додека ја надгледувал работата надвор од градските ѕидини. На негово место бил назначен капетанот Јосип Дорнберг, но бидејќи тој бил отсутен командата привремено му била дадена на капетанот Џозеф фон Ламберг. На барање на Ламберг, од Карловац пристигнале засилувања од стотина ускоци со храна и муниција. Ова биле последните засилувања кои ги доби Бихаќ.[8]
Опсада
уреди
Во почетокот на јуни, Хасан Предојевиќ собрал војска и со 5.000 војници и голем број топови се упатил кон Бихаќ.[8] Првиот дел од османлиските трупи пристигнале во близина на Бихаќ на 10 јуни и се улогорувале кај ридот Покој северно од него. Три дена подоцна пристигнала главната војска предводена од Хасан-паша и веднаш почнала да ја опколува Бихаќ. Хасан-паша одвоил дел од нив за да го заземе Изачиќ, последната преостаната христијанска населба помеѓу Бихаќ и реката Корана. Изачиќ застанал во одбрана на Гашпар Бабоножиќ кој имал на располагање 16 војници. Тие го издржале првиот напад, но го напуштиле градот на 14 јуни и побегнале во Слуњ.[10]
Со гарнизонот Бихаќ командувал капетанот Џозеф Ламберг. Во гарнизонот броеле меѓу 400 и 500 војници, главно редовни хрватски војници, ускоци и германски платеници, како и неколку стотици милиции.[10][5] Во градот биле сместени околу 5.000 цивили. Ламберг испратил писмо до полковникот Андреас фон Ауерсперг на 12 јуни барајќи воена помош.[10] Тој испратил уште едно писмо до Ауерсперг на 13 јуни и го отфрлил барањето на Хасан-паша за предавање на градот. Заменикот на Ауерсперг, капетанот Јурај Парадејзер, стравувал за безбедноста на Карловац и затоа не испратил помош. Барањето го препратил до карниолските благородници, но тие не верувале дека заканата за Бихаќ е сериозна.[10] За да го одржи моралот на неговите војници и на граѓаните на Бихаќ, Ламберг организирал јавна заклетва на 13 јуни, каде што ветил дека ќе го брани градот до последниот човек.[8]
До крајот на 13 јуни Бихаќ бил целосно опколен и Ламберг не можел да испрати курири покрај османлиските линии. Хасан-паша ја организирал својата артилерија во три групи и ја распоредил околу Бихаќ, па можеле да ја гранатираат од сите страни.[10][8] Бомбардирањето на градот започнало на 14 јуни, што можело да се слушне во Слуњ, на 25 милји (40 км) подалеку.[10] Првата фаза од неа не предизвикала значителна штета на ѕидините,[8] но огромниот број на топови и недостатокот на засилување предизвикале страв во градот и губење на надежта во можноста за негова одбрана.[5] На 19 јуни Хасан-паша наредил пешадиски напад врз тврдината. Кога првите опсадни скали стигнале до ѕидините, судиите и советниците на Бихаќ побарале од Ламберг да започне преговори со Хасан-паша, велејќи дека бранителите се премногу слаби за да го издржат нападот и дека нема засилување. Ламберг бил принуден да преговара за чесно предавање и заедно со тројца судии отишол во шаторот на Хасан-паша. Отоманските услови биле итно предавање на Бихаќ, но тие уверувале дека на нејзините граѓани ќе им биде дозволено да заминат со својот имот или да останат и да ја признаат османлиската власт. Ламберг се согласил на тоа и истиот ден османлиските сили влегле во Бихаќ.[8][10]
Враќање на градот
уреди_-_Muhamed_Ibrahim_Bo%C5%A1ko_(Bosch)_Ramon.jpg)
Ламберг, неговите војници и нивните семејства биле придружувани од неколку стотици коњаници кон Слуњ. Кога колоната се оддалечила од градот, отоманските војници кои ги придружувале, почнале да ја ограбуваат и малтретираат сопругата на некој војник Томо Гал, кој пак го убил турчинот Вели-ага и ранил друг турчин по име Ибрахим. Кога стигнале до Мечевиќев Брод (во близина на Ваганац на реката Корана) ова се претворило во сеопфатна пресметка меѓу две страни и на крајот повеќето од христијаните биле убиени.[8] Само Ламберг и неколку мажи успеале да побегнат и да стигнат до Брест. На Ламберг и на преживеаните бранители подоцна им било судено од воен суд за предавање на Бихаќ. Мнозинството од населението не сакало да ги напушти своите домови и решило да остане на Бихаќ. Меѓутоа, Хасан-паша не го почитувал крајот на договорот. Во првите денови по апсењето биле убиени повеќе од 2.000 граѓани, додека 800 деца биле заробени и испратени во Истанбул.[12] Еден современ напис од Виена за битката објавил дека биле убиени 5.000 христијани.[13]
Последици и наследство
уреди.jpg)
Заедно со заробениците од битката кај Брест, затворениците од Бихаќ биле одведени во Истанбул, каде што се одржала триумфална прослава во чест на победата. Вагоните превезувале 172 заробеници и 22 знамиња заробени во Брест и Бихаќ до Високата порта. Хасан—паша му испратил и слики од Бихаќ и Слуњ на султанот, иако не успеал да го заземе Слуњ. Хабсбуршкиот царски пратеник во Истанбул протестирал за суровоста на силите на Хасан-паша и во име на царот побарал враќање на Бихаќ. Османлиите одговориле дека „секој разумен човек може да сфати дека Бихаќ не може да се врати“, бидејќи во него веќе била изградена џамија и се одржувале молитви за Падишахот.[8]
Падот на Бихаќ предизвикало страв во Хрватска, бидејќи таа стоела на границата со децении.[10] Тоа било последното хрватско упориште на југ и со неговиот пад одбранбената линија се преселила на север и се проширила од Огулин, преку Карловац и по реката Купа до Сисак.[11] За време на својата пролетно-летна офанзива од 1592 година, Отоманското Царство ги зазел Бихаќ и Рипач на реката Уна, а Дрезник, Флоријана и Цетинград на реката Корана. Така Османлиите ја заокружиле областа околу Бихаќ и ја направиле почетна точка на нивните понатамошни офанзиви.[14] Градот Карловац ја презел улогата на Бихаќ како најважна тврдина на границата.[14] Папата Климент VIII, кој бил избран за папа во февруари истата година, бил вознемирен откако ја слушнал веста за падот на Бихаќ. Тој предложил формирање Света лига против Отоманското Царство, но таа била одбиена од Венеција. Од јули до октомври 1592 година, нападите на Хасан-паша во Бохемија, Хрватска и Унгарија резултирале со заробени 35.000 луѓе.[15]
Еден месец по падот на Бихаќ, на 19 јули, Османлиите ги поразиле силите на банот Ердоди во битката кај Брест.[5] Во 1593 година Хасан-паша ги насочил своите сили кон Сисак, каде што претрпел тежок пораз на 22 јуни и бил убиен во акција. Битката кај Сисак ја поттикна Долгата војна која траела до мирот во Житваторок на 11 ноември 1606 година[7][15]
Црквата Свети Антониј од Падова била претворена во џамија и преименувана во Фетија, што значи освоена. Забележително е по тоа што ги содржи епитафите и гробовите на хрватските благородници кои загинале заштитувајќи го градот.[16] Областа контролирана од Османлиите од Велика Кладуша на северозапад до реката Врбас на исток станала позната како Отоманска Хрватска.[14][4]
Наводи
уреди- ↑ Lopašić 1890, стр. 87.
- ↑ Klaić 1973, стр. 478.
- ↑ 3,0 3,1 Horvat 1924, chapter 75.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Tanner 2001.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 Mažuran 1998.
- ↑ Goldstein 1994.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Guldescu 1970.
- ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 Lopašić 1890.
- ↑ 9,0 9,1 Budak 1989.
- ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 Klaić 1973.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Šišić 2004.
- ↑ Lopašić 1890; Klaić 1973.
- ↑ Setton 1991; Ó hAnnracháin 2015.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Kozličić 2003.
- ↑ 15,0 15,1 Setton 1991.
- ↑ Fethija džamija sa haremom, devet grobnih ploča i natpisima, graditeljska cjelina – Članak Архивирано на 17 мај 2020 г.. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. (10. novembar 2013.)