Википедија

Лазар Хиландарецот

Лазар (српски: Лазар; руски: Лазарь), познат и како Лазар Србинот или Лазар Хиландарецот[a] (починат по  1404) — српски православен монах и хоролог. Тој го измислил и изградил првиот познат механички јавен часовник во Русија во 1404 година. Часовникот, што исто така ги отчукувал часовите, бил изграден на барање на големиот принц Василиј I Московски (вл. 1389–1425). Пред доаѓањето во Москва, Лазар служел како монах во српскиот манастир Хиландар на Света Гора. Саат-кулата се наоѓала во дворецот зад Благовештенската црква. Меѓутоа, часовникот и црквата во која се наоѓал не се сочувани.

Лазар Хиландарецот
Лазар Хиландарац
Лазар Хиландарецот му ја покажува саат-кулата на Василиј I Московски, минијатура од Сликовит летопис на Иван Грозни
Роден(а)средина на 14 век
Призрен, Српско Царство
Починал(а)по 1404
ПолињаПронаоѓаштво
Познат поИзумување на првиот мехнички часовник во Русија што воедно бил и првиот јавен часовник

Животопис

уреди

Лазар е роден во градот Призрен, во Српското Царство. Бил монах со чин црноризец (српски: црноризац; руски: чернец) и служел во српскиот православен манастир Хиландар, средиште на српската верска и световна култура[1] и „првиот српски универзитет“,[2] што се наоѓал на Света Гора.[3] [4] Лазар најверојатно ја напуштил Света Гора како последица на подемот на Отоманското Царство.[5] [6] Руските летописи зборуваат за Лазар, новодојденец од Србија, кој измислил и изградил часовник на кула во дворецот на големиот принц во Москва зад Благовештенската црква на барање на Василиј I, големиот принц од Москва (р. 1389 — 1425 г.).[4] [7] [8] [9] [10] Тој бил првиот (механички) часовник погонуван од пружина и отчукувачки часовник во Русија, а исто така и првиот јавен часовник во земјата.[4] [8] [9] [10] [11] Броевите на часовникот биле испишани на црковнословенски.[6] Тој бил меѓу првите десет такви напредни часовници во Европа,[12] и се сметал за техничко чудо во тоа време.[6] Часовници на градските кули или општинските часовни сигнали постоеле порано во Италија, иако не е познато како тие ги означувале часовите. Во 1344 година, падовските летописи потврдиле сосема нова технологија — часовник во кулата во дворецот Падова кој автоматски ги отчукува часовите (24 часа).[13]

Саат-кулата не преживеала, а нејзината точна местоположба е неутврдена, иако се верува дека се наоѓала на или во близина на Спаската кула (порано позната како Фроловска).[14] [15] Часовникот долго време бил единствениот во Москва и Русија,[16] и работел повеќе од два века без проблеми.[3] [6] Потоа бил заменет со друг часовник кој бил уништен во пожар.[12] Постои минијатура од ракописот на Остермановски од XVI век (од Лицевојската збирка летописи, Древна хроника, лист 587, цртеж 1175[7]) што го прикажува монахот Лазар како на Василиј и на двајца негови вазали им ја покажува готовата саат-кула.[17] [18] Иако кулата ја нема, илустрација на саат-кулата и манастирот може да се видат во Политехничкиот музеј во Москва од 2006 година.[4] Една хроника од XVI век вели дека на Лазар му биле платени 150 рубљи за неговата работа.[19] [20]

Наследство

уреди
 
Спаска кула, која веројатно била изградена на или во близина на местото на саат-кулата.

Српската православна црква одлучила да ја прослави 600-годишнината од изумот на монахот Лазар и изградбата на големата саат-кула во московскиот Кремљ на празникот Воведение на Пресвете Богородица на 4 декември 2004 година. Литургиите во црквите во Белград и Москва, Хиландар (каде братството имало своја крсна слава) и манастирот на Светите архангели, го споменувале Лазар.[3] На академијата на Српската православна црква во Белград бил поставен спомен сончев часовник.[3][6]

Српскиот математичар д-р Драган Трифуновиќ го забележал Лазар и неговиот изум како дел од српската математика од средниот век,[4] велејќи дека „како математичар беше интересно како Лазар го изработил часовникот. Требало да има познавање од Архимедовата поделба на кругот на патеки и знаење за изработка на три вида запченици за пренос. Му предложив на Кремљ да постави плоча со натпис каде некогаш стоела саат-кулата“.[4]

Заедно со Пахомиј Србинот, Лазар е еден од најзначајните Срби во руската средновековна историја.[21]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Parry 2010, p. 233
  2. ↑ Upadhya 1994, p. 65
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Архимандрит Мојсије 2004
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Trifunović 2006
  5. ↑ Tsonev 1976, Mŭdrostta na starite charkove, p. 24:

    *... монах Лазар [86, стр. 416]. Неговото идване в Русия от манастирите на Атон подсказва, че бившите земи на Византийската империя и след падането на Балканите под турска власт продъл- Фиг. 2. 1. Часовников механизъм с ...


  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Radetić 2004
  7. ↑ 7,0 7,1 Uliyanov 2005
  8. ↑ 8,0 8,1 Matica srpska 1965
  9. ↑ 9,0 9,1 Tošić & Tadić 2004
  10. ↑ 10,0 10,1 Raduga Publishers 1984.
  11. ↑ Astronomska opservatorija u Beogradu 1999

    In the year 1404 a monk from the Mons Athos named Lazar, a born Serb, made in Moscow, at the court of the great duke Vasilij Dimitrović, the first tower clock which struck hours


  12. ↑ 12,0 12,1 Blečić 2011
  13. ↑ Rossum 1996
  14. ↑ British Scientific Instrument Research Association 1961
  15. ↑

    A mechanical tower clock appeared in Russia in 1404 during the reign of Prince Vasilii Dmitrievich, son of Dmitrii of Don. This clock was mounted in Moscow on the Frolovskaya (Spasskaya) tower of the Kremlin.


  16. ↑ Sovinformbiuro 1972

    For a long time Lazar Serbin' s clock . . .


  17. ↑ Rossum 1996
  18. ↑ Григорьян & Меркулова 1981
  19. ↑ Miller 1989
  20. ↑ Radetić 2004:

    "U leto 6912. (1404) veliki knez (Vasilij Prvi) naumi časnik (časovnik) i postavi ga na svome dvoru kod crkve Sv. Blagovesti... Majstor i umetnik ovoga beše neki monah, koji je došao sa Svete gore, rodom Srbin, po imenu Lazar, a cena ovome beše 150 rubalja..."


  21. ↑ Davidović 2003

Литература

уреди
  • Архимандрит Мојсије (December 3, 2004). „600-ТО ГОДИШЊИЦА ЧАСОВНИКА ЛАЗАРА ХИЛАНДАРЦА У МОСКВИ“. Belgrade: Hilandar.
  • Astronomska opservatorija u Beogradu (1999). Publications de l'Observatoire astronomique de l'Université de Belgrade. Nauchna knjiga.
  • Blečić, Petar (March 27, 2011). „Srbi časovničari dva veka pre Švajcaraca“. Belgrade: Blic Online.
  • Davidović, Blagoje (2003). Srbi u istoriji Rusije. Narodna knjiga–Alfa. стр. 25.
  • British Scientific Instrument Research Association (1961). Soviet Instrumentation and Control Journal. British Scientific Instrument Research Association.
  • Григорьян, Ашот Тигранович; Меркулова, Наталья Михайловна (1981). Исследования по истории механики. Институт истории естествознания и техники (Академия наук СССР). стр. 71.
  • Matica srpska (1965). Zbornik Matice srpske za književnost i jezik. Novi Sad: Matica srpska.
  • Miller, David B. (April 1989). „Monumental Building as an Indicator of Economic Trends in Northern Rus' in the Late Kievan and Mongol Periods, 1138–1462“. The American Historical Review. Oxford University Press. 94 (2): 360–390. doi:10.2307/1866831. JSTOR 1866831.
  • Radetić, M. (December 4, 2004). „Šest vekova Lazarevog sata“. Novosti.
  • The Kolomenskoye Museum-Preserve: a guide. Raduga Publishers. 1984. ISBN 978-5-05-000070-5.
  • Rossum, Gerhard Dohrn-van (1996). History of the Hour: Clocks and Modern Temporal Orders. Chicago: University of Chicago Press. стр. 109–111. ISBN 0-226-15511-0.
  • Sovinformbiuro (1972). The Daily Review, Volume 18. Agentstvo pechati "Novosti".
  • Tošić, Gordana; Tadić, Milutin (2004). Hilandarski monah Lazar, prvi srpski časovničar. Kalenić. ISBN 86-84183-06-1.
  • Trifunović, Dragan (November–December 2006). „Matematika u srpskom narodu“. Planeta 21.
  • Uliyanov, Oleg Germanovich (2005). „The Deesis painted by Andrey Rublev“. Makariyevskiye Readings. Issue XII: Hierarchy in ancient Russia. Russia. стр. 172–223. Посетено на 2013-03-31.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лазар_Хиландарецот&oldid=5113716“