Википедија

Кали

Кали (санскрит: काली, бенгалски: কালী), исто така позната како Kālikā (санскрит: कालिका) или Shyāmā (бенгалски: শ্যামা) — хинду-божица. Кали е началник на Махавидија, група од десет тантрички божици, од кои секоја формира различен аспект на мајката божица Парвати.

Кали, божица на времето, создавањето, уништувањето и моќта.

Најраниот изглед на Кали е уништувач на злите сили. Таа е најмоќната форма на Шакти и божица на една од четирите поткатегории на Куламрга, категорија на тантрички саивизам. Таа го уништува злото со цел да ги заштити невините. Со текот на времето, на Кали ја обожувале разни движења и тантрички секти, како Божествената мајка, мајката на универзумот, Ади Шакти или Ади Парашакти.[1][2][3] Сектите Шакта Хинду и Тантрик дополнително ја обожувале како крајна реалност или Браман.[4] На неа се гледа и како божествена заштитнца и онаа што дарува мокша, или ослободување. Кали често е портретирана како стои или танцува на нејзиниот сопруг, хиндуистичкиот бог Шива, кој лежи смирено и се поклонува под неа. Кали се обожува од хиндусите низ Индија и Непал.[5]

Етимологија уреди

Kālī е женствената форма на „време“ или „исполнетост на времето“ со машката именка „kāla“, а по проширување, времето како „менување на аспект на природата што ги оживува нештата во живот или смрт“. Нејзините други епитети се Kālarātri („црната ноќ“) и Kālikā („црната“).[6]

Хомонимот kāla (одредено време) се разликува од kāla (црно), но тие се поврзуваат преку популарната етимологија. Поврзаноста се гледа во пасус од „Махабхарата“, на кој е претставена женска фигура која ги носи духовите на убиените воини и животни. Таа се вика Кали Мата („темната мајка“) и исто така kālī , што, како што забележал Кобурн, тука може да се прочита или како соодветно име или како опис „темносината“.[6] Kālī е исто така женствена форма на Kāla (епитет на Шива), а со тоа и партнерка на Шива.[7]

Потекло уреди

Хју Урбан забележал дека иако зборот Kālī појавува уште во Атарва Веда, првата негова употреба како соодветно име е во Катака Грија Сутра (19,7).[8] Кали се појавува во Мундака Упанишад (дел 1, поглавје 2, стих 4) не експлицитно како божица, туку како темносиниот јазик меѓу седумте јазици на Агни, хиндуистичкиот бог на огнот.[6]

Според Дејвид Кинсли, во традицијата на Хинду, Кали се споменува како посебна божица околу 600 година од новата ера, а овие текстови „обично ја ставаат на периферијата на хинду-општеството или на бојното поле“.[9] Таа често се смета за Шакти на Шива и е тесно поврзана со него во разни Пурани.

Нејзиниот најпознат изглед е на бојното поле е во религиозниот текст VI век - Деви Махатјам. Божеството во првото поглавје на „Деви Махатјам“ е Махакали, која се појавува од телото на заспаниот Вишну како божицата Јога Нидра за да го разбуди со цел да ги заштити Брама и светот од двајцата демони, Мадху и Каитаба. Кога Вишну се разбудил, започнал војна против двајцата демони. По долгата битка со лордот Вишну, кога двајцата демони биле непоразени, Махакали добила форма на Махамаја за да ги маѓепса двата асури. Кога Мадху и Каитаба биле маѓепсани од Махакали, Вишну ги убил.[9]

Во подоцнежните поглавја, може да се најде приказната за двајца демони кои биле уништени од Кали. Чанда и Мунда ја нападнале божицата Дурга. Дурга одговoрила со таков гнев што предизвикало нејзиното лице да стане темно и резултирало во појавата на Кали од челото на Дурга. Изгледот на Кали е темносин, затемнет со потонати очи и носи сари од тигарска кожа и венец од човечки глави. Таа веднаш ги победила двата демони. Подоцна во истата битка, демонот Рактабија бил непоразен поради неговата способност да се репродуцира од секоја капка крв што ќе ја допре земјата. Безброј клонови на Рактабија се појавиле на бојното поле. Кали на крајот го победила така што ја исцицала на неговата крв пред да допре до земјата и ги изела бројните клонови. Кинсли пишувал дека Кали претставува „персонифициран гнев на Дурга, нејзина отелотворена бес“.[9]

Другите приказни за потеклото ги вклучуваат Парвати и Шива. Парвати е типично претставена како доброќудна и пријателска божица. „Линга Пурана“ го опишува Шива како бара од Парвати да го победи демонот Дарука, кој добил благодет што дозволувал само жена да може да го убие. Парвати се споила со телото на Шива, повторно се појавила како Кали за да ги победи Дарука и неговите војски. Нејзината желба за крв излегла од контрола, смирувајќи се само по интервенцијата на Шива. „Вамана Пурана“ има поинаква верзија за односот на Кали со Парвати. Кога Шива и се обратил на Парвати како Кали, „темносината“, таа многу се навредила. Парвати се променила карактерно за да го изгуби својот темен тен и станала Гаури, златната. Нејзината темна обвивка настанува Каусики, која разбеснета, ја создава Кали [9] Во врска со односот помеѓу Кали, Парвати и Шива, Кинсли пишувал дека:

Во однос на Шива, се чини дека таа [Кали] игра спротивна улога од улогата на Парвати. Парвати го смирува Шива, спротивставувајќи се на неговите антисоцијални или деструктивни склоности; го доведува во сферата на домаќинството и со своите меки погледи го поттикнува да ги умери деструктивните аспекти на неговиот тандава танц. Кали е „сопруга“ на Шива, која го провоцира и охрабрува го во неговите луди, асоцијални, нарушувачки навики. Никогаш не е Кали која го скротува Шива, туку Шива е тој што мора да ја смири Кали.[9]

Легенди уреди

Кали се појавува во Смртта на Махабхарата (10.8.64). Таа се вика Kālarātri (буквално, „темносина ноќ“) и им се појавува на војниците Пандава во сон, додека конечно не се појавила среде борбите за време на нападот од синот на Дрона, Ашваттама.

Убиец на Рактабија уреди

 
Слика направена во Непал со ликот на божицата Амбика водејќи ги осумте Матрикас во битката против демонот Рактабија, Фолио од Деви Махатмија - (горниот ред, од лево) Матрикас - Нарасимхи, Вишнави, Кумари, Махешвари, Брахми. Долниот ред, одлево, Варахи, Аиндри, Чамунда или Кали, пиејќи ја крвта на демонот, Амбика. Десно, демони кои произлегуваат од крвта на Рактабија.

Во најпознатата легенда за Кали, Амбика и нејзините помошници, Матрикасите, го раниле демонот Рактабија, на разни начини и со разновидно оружје во обид да го уништат. Наскоро откриле дека ја влошиле ситуацијата, бидејќи со секоја капка крв што се прокапала од Рактабија, тој репродуцирал клон од себе. Бојното поле станало сè попополнето со неговите дупликати.[10] Амбика ја повикала Кали да се бори против демоните. „Деви Махатјам“ опишува:

Од површината на челото (на Амбика), жестока со намуртено лице, одеднаш се издаде Кали со страшно лице, вооружено со меч и јамка. Носејќи ја чудната хатванга (врв на черепот), украсена со венци од черепи, облечена во кожа на тигар, многу застрашувачка заради нејзиното изнемоштено месо, со отворена уста, застрашувачка со јазикот изваден надвор, длабоки црвеникави очи, полнејќи го небото со нејзините рикања, напаѓајќи насилно и колејќи ги големите асури во таа војска, таа ги проголта оние орди на непријателите на девите.[11]

Кали ги консумирала Рактабија и неговите клонови и танцувала врз труповите на убиените.[10] Во верзијата на Деви Махатмија на оваа приказна, Кали е опишана и како Матрика и како Шакти или моќ на Деви. Даден и е епитетот Cāṃuṇḍā (Чамунда), т.е. убиец на демоните Чанда и Мунда.[12] Чамунда многу често се поистоветува со Кали и многу личи на нејзиниот изглед и во нејзините навики.[13] Во Тантрик Кали Кула Шактизам, Кали е врвна божица и таа е извор на сите божици. Во Јогин Тантра, Кали ги убива Коласура и Горасура.

Иконографија и форми уреди

Кали е портретирана претежно во две форми: популарна четирирачно вооружена форма и десетрачно вооружена форма Махакали. Во обете нејзини форми, таа е опишана како црна, но најчесто е прикажана како сина во популарната индиска уметност. Нејзините очи се опишани како црвени од интоксикација и во апсолутен бес. Нејзината коса е прикажана разбушавена, од устата понекогаш и излегуваат мали заби, а нејзиниот јазик се лизга. Таа често е прикажана како носи здолниште изработено од човечки раце и венец од човечки глави. Таа исто така е придружена со змии и чакал додека стои на мирниот и поклонет Шива, обично десната нога напред за да го симболизира попопуларниот пат Дакшинамарга или десна рака, наспроти понеславната и трансгресивна Вамамарга или левата рака.[14]

Во десет вооружената форма на Махакали, таа е претставена како сјае како син камен. Таа има десет лица, десет стапала и три очи за секоја глава. Има украсени на сите екстремитети. Нема поврзаност со Шива.[15]

Калика Пурана ја опишува Кали како млада со благотворно темно лице, цврсто тело, како совршено убава, јава лав, четирирачно вооружена, држи меч и сини лотоси, косата и е пуштена.[16]

И покрај нејзината навидум страшна форма, Кали Ма често се смета за најљубезна и најљубовна од сите хинду-божици, бидејќи нејзините приврзаници ја сметаат за Мајка на целиот универзум. И поради нејзината страшна форма, таа исто така често се смета за одличен заштитник. 

Кога Шри Рамакришна еднаш прашал еден приврзаник зошто некој претпочита да ја обожава Мајката пред него, овој приврзаник реторички одговори: „Махараџ, кога ќе бидат во неволја, твоите приврзаници трчаат кон тебе. Но, каде бегаш ти кога си во неволја?“.[17][18]

Популарна форма уреди

 
Тамилски приказ на Кали.

Класичните прикази на Кали имаат неколку одлики:

Најчестите четирирачно вооружени иконографски слики на Кали ја прикажуваат секоја рака која носи различна хадга (меч во форма на полумесечина или џиновски срп), тришул (триаголник), отсечена глава и сад или черепна чаша (капала) собирајќи крв на отсечена глава.

Две од овие раце (обично лево) држат меч и отсечена глава. Мечот го означува божественото знаење, а човечката глава го означува човечкото его кое мора да биде убиено од божественото знаење за да се постигне мокша. Другите две раце (обично десно) се наоѓаат во абхаја (бестрашен) и варада (благословувајќи) мудри, што значи дека нејзините иницирани приврзаници (или некој што ја обожава со вистинско срце) ќе бидат спасени, бидејќи таа ќе ги води тука и во другиот свет.[19]

Таа има ланче што се состои од човечки глави, со различен број на глави, од 108 (поволен број во хиндуизмот и број на пребројливи зрнца на јапа мала или бројаница за повторување на мантри) или 51, што претставува Варнамала или Ланчето на буквите на санскрит азбуката, Деванагари. Хиндусите веруваат дека санскритскиот јазик е јазик на динамика и секоја од овие букви претставува форма на енергија или форма на Кали. Затоа, таа генерално се смета како мајка на јазикот, и сите мантри.[20]

Таа често е прикажана гола, што го симболизира нејзиното надминување на покривот на Маја, бидејќи е чисто блажено и свесно битие (ниргуна) и е многу над Пракрити. Таа е прикажана исто темна колку што е и Браман во нејзината врвна неманифестирана состојба. Таа нема трајни квалитети - таа ќе продолжи да постои дури и кога универзумот ќе заврши. Затоа се верува дека концептите на боја, светлина, добро, лошо не се однесуваат на неа.[21]

Махакали уреди

Махакали (санскритски: Mahākālī, деванагари: महाकाली, бенгалски: মহাকালী), буквално преведено како „Голема Кали“, понекогаш се смета како поголемата форма на Кали, идентификувана со Крајната реалност на Браман. Може да се користи и во чест за божицата Кали,[22] што ја означува нејзината величина со префиксот „Маха-“. Махакали, на санскрит, е етимолошки феминизирана варијанта на Махакала или Големо време (што се толкува и како смрт), епитет на богот Шива во хиндуизмот. Махакали е претседавачка божица на првата епизода на „Деви Махатмија“. Тука, таа е претставена како Деви во нејзината универзална форма како Шакти. Тука Деви служи како агент кој дозволува да се врати космичкиот поредок.

Кали е опишана во Махакали формата како има десет глави, десет раце и десет нозе. Секоја од нејзините десет раце има различен предмет кој варира во различни случаи, но секој од нив ја претставува моќта на еден од Девите или Хинду-боговите кои често се идентификуваат со одредено оружје или ритуален предмет, на дадениот Дева. Импликацијата е дека Махакали потпаѓа и е одговорна за моќта што ја имаат овие богови и ова е во согласност со толкувањето дека Махакали е идентична со Браман. Иако во некои случаи не прикажува десет глави, „екамукхи“ т.е. облик со една глава, може да биде прикажана со десет раце, означувајќи го истиот концепт: моќта на различните Богови доаѓа само преку нејзината благодат.

Името Махакали, кога кали значи „црно“, на јапонски се преведува како Даикоку (大 黒).

Дакшинакали уреди

 
Дакшина Кали, со Шива посветенички пред нејзините нозе.

Дакшинакали, е најпопуларната форма на Кали во Бенгал.[23] Таа е добронамерна мајка, која ги штити своите поклоници и деца од незгоди и несреќи. Постојат различни верзии за потеклото на името Дакшинакали. Дакшина се однесува на дарот даден на свештеник пред да изврши ритуал или на дарот на нечиј гуру. Таквите подароци традиционално се даваат со десна рака. Двете десни раце на Дакшинакали обично се прикажани со гестови на благослов и давање благодети. Една верзија за потеклото на нејзиното име доаѓа од приказната за Јама, господарот на смртта, кој живее на југ (дакина). Кога Јама го слушнал името на Кали, тој избегал во ужас и затоа се вели дека оние кои ја обожуваат Кали можат да ја надминат и самата смрт.[24][25]

Дакшинакали е типично прикажана со десната нога на градите на Шива - додека на сликите кои ја прикажуваат Кали со левата нога на градите на Шива, ја прикажуваат уште пострашната Вамакали (Вамакали е типично прикажана со левата нога на градите на Шива). Вамакали обично се обожува од луѓе кои не се поседници на куќа.[26] Позата го прикажува заклучокот на епизодата на Кали, кога излегла надвор од контрола откако уништила многу демони. Шива, плашејќи се дека Кали немало да запре сè додека не го уништи целиот универзум, можел да смисли само еден начин да ја смири. Но, пред тоа таа се соочила со лордот Вишну во обид да ја смири, како нејзин брат. Но, бидејќи нејзиниот бес бил над сè и со неизмерна моќ, таа не можела да препознае никого и на крајот лордот Вишну морал да се тргне од нејзиниот пат. Гледајќи го ова, девите се исплашиле уште повеќе. Не гледајќи начин како да ја запре божицата Махакали, лордот Шива легнал на бојното поле на нејзиниот пат, така што таа ќе морала да го згази. Гледајќи го нејзиниот љубен под ногата, Кали сфатила дека отишла предалеку и во тага од чинот, крваво-црвениот јазик и се обесил од устата, смирувајќи ја. Во некои толкувања на приказната, Шива се обидувал да ја добие благодатта на Кали, примајќи ја нејзината нога на неговите гради.[27]

Постојат многу различни толкувања на позата што ја држи Дакшинакали, вклучувајќи ги и оние на бакти поети посветеници од XVIII и XIX век, како што е Рампрасад Сен. Некои имаат врска со воените слики и тантричката метафизика. Најпопуларниот е посветениот поглед. Според Рејчел Фел МекДермот, поетите го претставиле Шива како „приврзаник кој и паѓа пред нозе [Кали] во обожување, или во предавање на неговото его, или во надеж дека ќе добие мокша од нејзиниот допир.“ Всушност, се вели дека Шива бил толку маѓепсан од Кали што тој извршил секакви акти само за да ја освои, а откако го добил богатството, нејзините нозе, ги држел покрај неговото срце со почит.[28]

Зголемената популарност на обожавањето на подоброќудна форма на Кали, како Дакшинакали, често се припишува на Кришнананда Агамавагиша. Тој бил забележан бенгалски водач во XVII век и автор на тантричката енциклопедија наречена „Тантрасара“. Кали, наводно, му се појавила во сон и му рекла да ја популаризира во одредена форма во ќе му се појавела следниот ден. Следното утро набљудувал како една млада жена правела ѓубриво од крави. Додека ставала лепешка на ѕидот, таа застанала во позата алидха, со десната нога напред. Кога видела дека Кришнананда ја гледа, се посрамотила и го ставила јазикот меѓу забите. Кришнананада го извадил претходното обожување на Кали од крематориумот и го донел во домашниот амбиент.[25][29] Кришнананда Агамавагиша исто така бил гуру на приврзаникот и поет на Кали, Рампрасад Сен.[30]

Самхара Кали уреди

Самхара Кали, исто така наречена Вама Кали, е олицетворение на моќта на уништување. Самхара Кали е најопасната и најмоќната форма на Кали. Самхара Кали е главната божица на тантричките текстови. Се вели дека ако Кали излезе со левата нога и го држи мечот во десната рака, таа е во форма на Самхара Кали. Таа е Кали на смртта, уништувањето и ја обожаваат тантрици. Како Самхара Кали таа дава смрт и ослободување. Според Махакала Самхита, Самхара Кали е дворачно вооружана и црна во тен. Таа стои на труп и држи свежо исечена глава и чинија за да собира крвта што капе. Неа ја обожуваат воини, тантрици - следбеници на Тантра.[31][32]

Други форми уреди

Други популарни форми на Кали кои до денес се обожувани во Бенгал, вклучуваат Ракша Кали (форма на Кали, која се слави за заштита од епидемии и суша), Бадра Кали и Гуха Кали. За Кали се вели дека има 8, 12 или 21 различна форма според различни традиции. Популарни форми се Адја Кали, Чинтамани Кали, Спаршамани Кали, Сантати Кали, Сиди Кали, Дакшина Кали, Бадра Кали, Смашана Кали, Адарвана Бадра Кали, Камакала Кали, Гуха Кали, Хамса Кали и Каласанкаршини Кали.[26]

Симболика уреди

Толкувањата на симболичките значења на изгледот на Кали варираат во зависност од тантричкиот или побожниот пристап и од тоа дали некој ја гледа нејзината слика на симболичен, алегоричен или пак мистичен начин.[24]

Физичка форма уреди

 
Во Бенгал и Ориса, извадениот јазик на Кали широко се смета како јасно изразување срам поради сознанието дека ногата и е на градите на нејзиниот сопруг.[25][33][34][35]

Постојат многу разновидни прикази на различните форми на Кали. Најчестата форма ја покажува со четири раце и дланки, покажувајќи ги аспектите на создавањето и на уништувањето. Двете десни раце често се држат во благослов, едната мудра вели „не плаши се“ (абхајамудра), а другата дава благодети. Нејзините леви раце држат исечена глава и меч прекриен со крв. Мечот го прекинува ропството на незнаењето и егото, претставено со отсечената глава. Едно толкување за јазикот на Кали е дека црвениот јазик ја симболизира рајасичката природа што ја освојува белата (симбол за сативија) природа на забите. Нејзиното црнило претставува дека е ниргуна, над сите квалитети на природата и трансцендентна.[24][25]

Најраспространетата интерпретација на продолжениот јазик на Кали го вклучува нејзин срам поради ненадејното сознание дека стапнала на градите на нејзиниот сопруг. Ненадејната „скромност и срам“ на Кали на тој чин е распространетата интерпретација кај хирусите од Орија.[25] Каснувањето на јазикот ја пренесува емоцијата на лаџа или скромност, израз кој е широко прифатен како емоцијата што ја изразува Кали.[33][35] Во Бенгал исто така, испакнатиот јазик на Кали е „широко прифатен...како знак на нем срам: гест што е многу чест меѓу Бенгалците“.[34][36]

Близначките обетки на Кали се мали ембриони. Ова е затоа што Кали сака приврзаници кои имаат детски квалитети во нив.[26] Челото на Кали се гледа како светло како полна месечина и вечно дава амброзија.

Кали често е прикажана како стои со десната нога на градите на Шива. Ова претставува епизода каде Кали била надвор од контрола на бојното поле, толку многу што ќе го уништела целиот универзум. Шива ја смирил легнувајќи на нејзиниот пат, под нејзината нога за да ја смири. Шива понекогаш е прикажан со блажена насмевка на лицето.[25] Кали обично е прикажана со ланче од отсечени глави, кои често бројат педесет. Ова може да ги симболизира буквите од санскритската азбука и аналогно, исконскиот звук на ОМ од кој произлегува целото создавање. Отсечените раце кои го сочинуваат нејзиното здолниште ја претставуваат кармата на нејзиниот приврзаник што таа го презела.[24]

Мајка природа уреди

Името Кали значи Кала или сила на времето. Кога немало ниту создание, ниту сонце, месечина, планети и земја, имало само темнина и сè било создадено од темнината. Темниот изглед на Кали ја претставува темнината од која сè се родило.[32] Тенот и е црн, поцрн од најтемната ноќ. Бидејќи таа е исто така божица на одржувањето, Кали се обожува како зачувувач на природата. Кали стоела мирно на Шива, нејзиниот изглед претставува зачувување на мајката природа. Нејзината слободна, долга и црна коса ја претставува слободата на природата од цивилизацијата. Под третото око на Кали, видливи се знаците на сонцето, месечината и огнот кои ги претставуваат движечките сили на природата. На Кали не секогаш се смета како на Темна божица. И покрај потеклото на Кали во битката, таа еволуирала во полноправен симбол на мајката природа во нејзините креативни, негувачки и проголтувачки аспекти. Таа се нарекува голема и љубовна исконска мајка-божица во хинду-тантричката традиција. Во овој аспект, како мајка-божица, таа се нарекува Кали Ма, што значи мајка Кали, и милиони Хиндуси ја почитуваат како таква.[37]

Постојат неколку толкувања на симболиката зад најчесто претставената слика на Кали каде стои на легнатиот Шива. Честа интерпретација е дека Шива симболизира пуруша, универзалниот непроменлив аспект на реалноста или чистата свест. Кали ја претставува пракрити, природата или материјата, понекогаш се смета дека има женски квалитет. Спојувањето на овие два квалитети претставува крајна реалност.[38]

Тантричкото толкување го гледа Шива како свест, а Кали како моќ или енергија. Свеста и енергијата зависат едни од други, бидејќи Шива зависи од Шакти, или енергија, за да ја исполни својата улога во создавањето, зачувувањето и уништувањето. Според ова гледиште, без Шакти, Шива е само труп - неспособен да дејствува.[39]

Обожување уреди

Мантри уреди

Кали може да се смета за општ концепт, како Дурга, и првенствено се обожува во сектата за богослужба на Кали Кула. Најблискиот начин за директно обожување е Маха Кали или Бадракали (Бадра на санскрит значи „нежен“). Кали се обожува како една од 10-те форми на Махавидија на Ади Парашакти. Една мантра за обожување на Кали е:

सर्वमङ्गलमाङ्गल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके
शरण्ये त्र्यम्बके गौरि नारायणि नमोऽस्तु ते

ॐ जयंती मंगला काली भद्रकाली कपालिनी
दुर्गा क्षमा शिवा धात्री स्वाहा स्वधा नमोऽस्तु‍ते

Sarvamagalamāgalyē śivē sarvārthasādhikē.
śaraṇyē tryambakē Gauri nārāyaṇi namō'stu tē.

Oṃ jayantī mangala kālī bhadrakālī kapālinī.
durgā ksamā śivā dhātrī svāhā svadhā namō'stu‍tē.[40]

Тантра уреди

 
Кали Јантра.

Божиците играат важна улога во проучувањето и практикувањето на тантра-јога и се потврдува дека се исто толку клучни за разбирање на природата на реалноста, како и машките богови. Иако за Парвати често се вели дека е примател и студент на мудроста на Шива во форма на тантри, тоа е Кали која доминира во голем дел од тантричката иконографија, текстови и ритуали. Во многу извори, Кали е фалена како највисока реалност или најголема од сите божества. Нирвана-тантра вели дека боговите Брама, Вишну и Шива сите произлегуваат од неа како меурчиња во морето, непрестајно произлегуваат и минуваат, оставајќи го нивниот оригинален извор непроменет. Нирутара-тантра и Пикила-тантра ги прогласуваат сите мантри на Кали за најголеми, а Јогини-тантра, Камахија-тантра и Нирутара-тантра го прогласуваат Кали видија (манифестации на Махадеви, или „самата божественост“). Ја прогласуваат за суштина на нејзината сопствена форма (сварупа) на Махадеви.[41]

Во Маханирвана-тантра, Кали е еден од епитетите за исконската Шакти, а во еден пасус Шива ја фали:

При распаѓањето на нештата, тоа е Кала [Време] Кој ќе ги проголта сите, и поради тоа Тој се нарекува Махакала [епитет на Господ Шива], а бидејќи Самиот Махакала си се проголтал, Ти си Врховнаta исконска Калика. Затоа што ја јадеш Кала, ти си Кали, оригиналната форма на сите нешта, и заради Ти си Потеклото на и сè што ги јадеш сите нешта што ги нарекуваш Адја [Првиот]. Повторно претпоставувајќи по распуштањето на твојата сопствена форма, темна и безоблична, Ти си сама и понатаму како Една неискажлива и незамислива. Иако имаш форма, сепак си без форма; иако Самата без почеток, мултиформа со моќта на Маја, Ти си Почеток на сите, Креатрикс, Заштитничка и Уништувач што си.[41]

Фигурата на Кали пренесува смрт, уништување и конзумерските аспекти на реалноста. Како таква, таа е исто така „забранета работа“, па дури и самата смрт. Во ритуалот на Панкататва, садката смело се обидува да и се спротивстави на Кали, а со тоа да ја асимилира и трансформира во возило на спасот.[41] Ова е јасно во работата на Карпуради-Сотра,[42] кратка пофалба на Кали што и го опишува ритуалот Панкататва, извршен врз основа на кремирање.( Самахана-садана)

Тој, О Махакали, кој во крематориумот, кој носи ланче од черепи и здолниште од коски и со разбушавена коса, внимателно медитира на Тебе и ја рецитира Твојата мантра, и со секое рецитирање ти принесува илјада цвеќиња Аканда со семе, без никаков напор Господар на земјата. Ох, Кали, кој во вторник на полноќ, откако ја изговори Твојата мантра, направи понуда дури и еднаш, со посветеност на Тебе, на косата на неговата Шакти [неговата енергија/женски придружник] во земјата за кремирање, станува голем поет, Господ на земјата, и некогаш се качува на слон.[41]

Карпуради-Сотра, датирана во приближно X век,[43] јасно укажува на тоа дека Кали е повеќе од страшен, злобен убиец на демони, кој им служи на Дурга или Шива. Тука, таа е идентификувана како врвна мајка на универзумот, поврзана со петте елементи. Во заедница со лордот Шива, таа создава и уништува светови. Нејзиниот изглед исто така добива поинаков тек, соодветно на нејзината улога како владетел на светот и предмет на медитација.[44] За разлика од нејзините ужасни аспекти, таа добива навестувања за подоброќудна димензија. Опишана е како млада и убава, има нежна насмевка и прави гестови со нејзините две десни раце за да го разбие секој страв и да понуди благодети. Попозитивните одлики што се изложени нудат прочистување на божествениот гнев во божица на спасението, која ја ослободува садаката од страв. Тука, Кали се појавува како симбол на триумфот над смртта.[45]

Во бенгалската традиција уреди

 
Фестивал Кали Пуја во Колката.

Кали е централна фигура во доследновековната бенгалска посветена литература, со такви забележителни посветени поети како Рампрасад Сен (1718–75). Со исклучок на тоа што е поврзана со Парвати како соработничка за Шива, Кали ретко е сликана во хиндуистичките легенди и иконографија како мајчинска фигура сè дури не се појавиле бенгалските приврзаници на почетокот на XVIII век. Дури и во традицијата на Бенгали, нејзиниот изглед и навики малку се менуваат, ако воопшто се менуваат.[46]

Тантричкиот пристап кон Кали е да се покаже храброст соочувајќи се со неа на територијата на кремирање во мртва ноќ, и покрај нејзиниот страшен изглед. Спротивно на тоа, бенгалскиот приврзаник зазема став на дете, сакајќи ја безрезервно. И во двата случаи, целта на приврзаникот е да се помири со смртта и да научи прифаќање на начинот на кој се работите. Овие теми се опфатени во работата на Рампраз.[47] Рампрасид во многу други свои песни коментира дека Кали била рамнодушна кон неговата благосостојба, предизвикувала да страда, ги уништувала неговите световни желби и ги уништувала неговите светски добра. Тој исто така наведува дека таа не се однесувала како што требало да се однесува мајка и дека ги игнорирала неговите молби:

Може ли да се најде милост во срцето нејзино родено од камен? [повикување на Кали како ќерка на Хималаја]
 Зарем не беше немилосрдна, дали би ја згазнала градата на својот господар?
Мажите ве нарекуваат милостива, но во вас нема трага од милост, мајко.
Им ги отсековте главите на децата на другите и ги носите како венци околу вратот.
Не е важно колку те викам „Мајко, мајко“. Ме слушате, но нема да ме послушате.[48]

Да се биде дете на Кали, тврди Рампрасид, значи да се откажеш од земните задоволства и убавини. За Кали се вели дека се воздржува од давање на она што се очекува. За приврзаникот, можеби токму нејзиното одбивање да го стори тоа, им овозможува на нејзините приврзаници да размислуваат за димензиите во нив и на реалноста што го надминува материјалниот свет.

Значителен дел од бенгалската посветена музика ја карактеризира Кали како нејзина централна тема и е позната како „Шјама Сангет“ („Музика на ноќта“). Најчесто пеена од машки вокалисти, денес жените ја прифатиле оваа форма на музика.

Кали е особено почитувана на фестивалот Кали Пуја во источна Индија - се слави кога денот на младата месечина во месецот Ашвин се совпаѓа со фестивалот на Дивали. Практиката на жртвување животни сè уште се практикува за време на Кали Пуја во Бенгал, Ориса и Асам, иако е ретка надвор од овие области. Хинду-храмовите каде се случува ова вклучува ритуално убивање кози, кокошки, а понекогаш и машки биволи, со вода. Низ цела Индија, практиката станува сè поретка.[49] Ритуалите во храмовите во источна Индија каде се убиваат животни генерално ги водат брамански свештеници.[50] Голем број Тантрик Пурана го специфицираат ритуалот за тоа како треба да се убие животното. Браманскиот свештеник ќе изрецитира мантра во увото на животното што треба да се жртвува, со цел да се ослободи животното од циклусот на животот и смртта. Групи како што се „Луѓе за животни“ продолжуваат да протестираат против жртвување на животни засновани врз судски пресуди кои ја забрануваат практиката на некои локации.[51]

Во тантичкиот будизам уреди

 
Трома Нагмо, тибетски будист Кродикали. Детал од слика на Махиг Лабдрин, XIX век.

Тантрички Кали култови, како што се „Каула“ и „Крама“, имале силно влијание врз тантричкиот будизам, што може да се види во жестокиот изглед на јогини и дакини, како што се Вајрајогини и „Кродикали“.[52]

Во Тибет, Кродикали (алт. Krodhakali, Kālikā, Krodheśvarī, Krishna Krodhini) е позната како Tröma Nagmo (Тиб. ཁྲོ་ མ་ ནག་ མོ་, кро-ма-наг-мо, „Црната лута дама“).[53][54] Таа се одликува како клучно божество во практичната традиција на Чод основана од Мачиг Лабдрон и се смета за жестока форма на Вајрајогини.[55] Други слични жестоки богови вклучуваат темносината Угра Тара и Симхамука со лавовско лице.[56]

Обожување во западниот свет уреди

Теоретизиран рано обожување уреди

Форма на обожување на Кали можеби била пренесена на запад веќе во средновековието, од залутаните Роми. Неколку автори направиле паралели помеѓу обожувањето на Кали и церемониите на годишнио поклонение во чест на Света Сара, позната и како Сара-ла-Кали („Сара Црната“, Ромски: „Сара е Кали“), што се одржувал во Сант-Мари-де-ла-Мер, место за поклонение за Ромите во Камарг, во јужна Франција.[57][58] Роналд Ли (2001) велел:

Ако ги споредиме церемониите со оние што се изведуваат во Франција на светилиштето на Санта Сара (наречена Сара е Кали на ромски јазик), стануваме свесни дека обожавањето на Кали/Дурга/Сара е пренесено на христијанска фигура...во Франција, на непостоечка „светица“ наречена Сара, која всушност е дел од богослужбата Кали/Дурга/Сара меѓу одредени групи во Индија.[59]

Во модерното време уреди

Академска студија за современите ентузијасти на „западната“ Кали забележала дека „како што е прикажано во историјата на сите меѓукултурни религиозни пресадувања, посветеноста на Кали на Запад мора да добие свои автохтони форми, ако сака да се прилагоди на своето ново опкружување“.[60] Рејчел Фел МекДермот, професор по азиски и блискоисточни култури на Универзитетот Колумбија и автор на неколку книги за Кали, ги забележала развиените ставови на Западот во врска со Кали и нејзиното обожување. Во 1998 година МекДермот напишала дека:

Разновидни писатели и мислители сметаат дека Кали е возбудлива фигура за размислување и истражување, особено феминистки и учесници во духовноста на Њу ејџ, кои го привлекува обожувањето на божиците. [За нив], Кали е симбол на целина и лекување, поврзан особено со потисната женска моќ и сексуалност. [Меѓутоа, ваквите толкувања честопати покажуваат] конфузија и погрешно прикажување, што произлегува од недостаток на познавање на хиндуистичката историја кај овие автори, [кои само ретко] се повикуваат на материјали напишани од научници на хиндуистичката религиозна традиција...Тешко е да се внесе обожување на божица од друга култура: религиозните асоцијации и конотации треба да се научат, замислат или интуираат кога длабоките симболични значења вградени во мајчината култура не се достапни.[60]

До 2003 година, таа го изменила својот претходен став.

...меѓукултурното задолжување е соодветно и природен нус-производ на религиозната глобализација - иако таквото задолжување треба да се изврши одговорно и самосвесно. Ако некои ентузијасти на Кали, се фрижат и забавуваат во име на божица на моќ и секс, многу други, особено од раните 90-ти, одлучија да ги преиспитаат своите теолошки траектории. Овие [следбеници], без оглед дали се од јужноазиско потекло или не, се обидуваат да го зауздаат она што тие го доживуваат како екцес на феминистички и ново-ерашки толкувања на Божицата, со тоа што ќе изберат да бидат информирани од, поединечно погодени, од индискиот поглед на нејзиниот карактер.[61]

Во популарната култура уреди

Логото со јазикот и усните на групата Ролинг Стоунс, создадено во 1971 година, било инспирирано од извадениот јазик на Кали.[62][63]

„Maha Kali“ е EP на шведската екстремна метал група Dissection.[64] Песната „Maha Kali“ исто така се појавила на ДВД во живо „Rebirth of Dissection“,[65] и била повторно снимена и вклучена во последниот албум на Dissection, „Reinkaos“;[66][67][68] „Unhallowed (Rebirth Version)“" е повторна снимка од „Storm of the Light's Bane“.[69] „Maha Kali“ се нашла на шведските листи на 50то место.

Верзија на Кали била на насловната страница на првиот број на феминистичкото списание „Г-ѓа“, објавено во 1972 година. Тука, многуте раце на Кали ги симболизираат многуте задачи на современата Американка.[70][71]

Криминалниот култ на обожаватели на Кали се негативци во Индијана Џонс и Храмот на пропаста (1984), акционо-авантуристички филм кој се случува во 30-тите години на минатиот век.[72]

Mahakali - Anth Hi Aarambh Hai (2017) е индиска ТВ-серија во која Парвати (Mahakali), соработник на Шива, зазема различни форми за да го уништи злото и да ги заштити невините.[73]

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ Hawley (1982), p. 152.
  2. ↑ Harding (1993), p. xxv.
  3. ↑ McDaniel (2004), p. 5.
  4. ↑ McDaniel (2004), p. 104.
  5. ↑ McDermott (2003), p. 4.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Coburn (1984), pp. 111–112.
  7. ↑ McDermott (2001), p. 175
  8. ↑ Urban (2003).
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Kinsley (1997), p. 70.
  10. ↑ 10,0 10,1 Kinsley (1997), pp. 118–119.
  11. ↑ Jagadiswarananda (1953).
  12. ↑ Wangu (2003), p. 72.
  13. ↑ Kinsley (1997) p. 241 Footnotes.
  14. ↑ Rawson (1973).
  15. ↑ Sankaranarayanan (2001), p 127.
  16. ↑ White (2000), p. 466.
  17. ↑ Saradananda1(952), p. 624.
  18. ↑ Hati (1985), pp. 17–18.
  19. ↑ White (2000), p. 477.
  20. ↑ White (2000), p. 475.
  21. ↑ White (2000), pp. 463–488.
  22. ↑ McDaniel (2004), p.257.
  23. ↑ Harper (2012), p. 53.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 Kinsley (1998), pp. 86–90.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 McDermott (2005), p. 53-55.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Pravrajika Vedantaprana, Saptahik Bartaman, Volume 28, Issue 23, Bartaman Private Ltd., 6, JBS Haldane Avenue, 700 105 (ed. 10 October 2015) p.16
  27. ↑ McDermott (2005), p. 36-39.
  28. ↑ McDermott (2003) p. 54.
  29. ↑ Sircar (1998), pp. 74–78.
  30. ↑ Harding (1998), p. 217.
  31. ↑ Elizabeth U Harding Kali the black goddess of Dakshineswar
  32. ↑ 32,0 32,1 Harding (1993).
  33. ↑ 33,0 33,1 Menon, Usha; Shweder, Richard A. (1994). „Kali's Tongue: Cultural Psychology and the Power of Shame in Orissa, India“. Во Kitayama, Shinobu; Markus, Hazel Rose (уред.). Emotion and Culture: Empirical Studies of Mutual Influence. Washington, D.C.: American Psychological Association. стр. 241–284.
  34. ↑ 34,0 34,1 Krishna Dutta (3 June 2011). Calcutta: A Cultural and Literary History (Cities of the Imagination). Andrews UK Limited. стр. 18. ISBN 978-1-904955-87-0.
  35. ↑ 35,0 35,1 McDaniel (2004), p. 237.
  36. ↑ Harding (1993), p. xxiii.
  37. ↑ Nivedita (2001), p. 651.
  38. ↑ Kinsley (1977), p. 88.
  39. ↑ McDermott (2003), p. 53.
  40. ↑ Chawdhri (1992).
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Kinsley (1997), pp. 122–124.
  42. ↑ Woodroffe (1922).
  43. ↑ Beck (1995), p. 145.
  44. ↑ Kinsley (1997), pp. 124–125.
  45. ↑ Kinsley (1997), p. 125.
  46. ↑ Kinsley (1997), p. 126.
  47. ↑ Kinsley (1997), pp. 125–126.
  48. ↑ Kinsley (1997), p. 128.
  49. ↑ J. Fuller, C. (26 July 2004). The Camphor Flame: Popular Hinduism and Society in India [Paperback] (Revised. изд.). Princeton University Press. стр. 83. ISBN 978-0-691-12048-5. ASIN 069112048X. Animal sacrifice is still practiced widely and is an important ritual in popular Hinduism
  50. ↑ Fuller (2004), p. 84, pp. 101–104.
  51. ↑ McDermott, Rachel Fell (2011). Revelry, rivalry, and longing for the goddesses of Bengal: the fortunes of Hindu festivals. New York, Chichester: Columbia University Press. стр. 205. ISBN 978-0-231-12918-3. Посетено на 17 December 2014.
  52. ↑ English, Elizabeth. Vajrayogini: Her Visualization, Rituals, and Forms, 2002, page 38-40
  53. ↑ The Forms of Vajrayoginī Архивирано на 21 август 2008 г. Himalayan Art Resources
  54. ↑ „Vajrayogini (Buddhist Deity) – Krodha Kali (Wrathful Black Varahi) (HimalayanArt)“.
  55. ↑ Simmer-Brown, Judith. Dakini's Warm Breath: The Feminine Principle in Tibetan Buddhism, page 146.
  56. ↑ Shaw, Miranda. Buddhist Goddesses of India, page 340, 426
  57. ↑ Bart McDowell, Gypsies: Wanderers of the World, pp. 38–57.
  58. ↑ Isabel Fonseca, Bury Me Standing: The Gypsies and Their Journey, pp. 106–107.
  59. ↑ Ronald Lee, "The Rom-Vlach Gypsies and the Kris-Romani", p. 210.
  60. ↑ 60,0 60,1 McDermott (1998), pp. 281–305.
  61. ↑ McDermott (2003), p. 285
  62. ↑ Coscarelli, Joe (7 June 2015). „Art of the Rolling Stones: Behind That Zipper and That Tongue“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 11 June 2015. Посетено на 9 June 2015.
  63. ↑ Fornatale, Peter (2013). 50 Licks: Myths and Stories from Half a Century of the Rolling Stones (англиски). Bloomsbury Publishing. стр. 126. ISBN 9781408833834.
  64. ↑ Dissection Review Архивирано на 22 јуни 2013 г.. Voices from the Dark Side. Retrieved March 13, 2013.
  65. ↑ THE REBIRTH OF DISSECTION Архивирано на 4 март 2016 г.. MusicMight. Retrieved March 13, 2013.
  66. ↑ MAHA KALI. Official Dissection Website. Retrieved March 13, 2013.
  67. ↑ REINKAΩS. Official Dissection Website. Retrieved March 13, 2012.
  68. ↑ REINKAOS Архивирано на 4 март 2016 г.. MusicMight. Retrieved March 13, 2013.
  69. ↑ "Maha Kali" Review. Teufel's Tomb. Retrieved March 13, 2013.
  70. ↑ Lemak, Jennifer A.; Hopkins-Benton, Ashley (2017). Votes for Women: Celebrating New York's Suffrage Centennial (англиски). SUNY Press. стр. 204. ISBN 978-1-4384-6732-0. Посетено на 2 July 2020.
  71. ↑ Donald, Brooke (27 January 2012). „The feminist struggle continues, Gloria Steinem says, encouraging a Stanford audience toward 'one new subversive thing'“. Stanford University (англиски). Посетено на 2 July 2020.
  72. ↑ Ganguly, Swagato (2017). Idolatry and the Colonial Idea of India: Visions of Horror, Allegories of Enlightenment (англиски). Taylor & Francis. ISBN 9781351584678. Посетено на 6 January 2019.
  73. ↑ Nathan, Leona (2017-07-23). „Mahakali – Anth Hi Aarambh Hai: Pooja Sharma Says, Playing Mahakali Is A Lifetime Experience“. India News, Breaking News, Entertainment News | India.com (англиски). Посетено на 2020-09-27.

Белешки уреди

 

Понатамошно читање уреди

Надворешни врски уреди

  • Кали во Енциклопедија Британика
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кали&oldid=5161838“