Земјотрес во Црна Гора (1979)
Земјотресот во Црна Гора во 1979 година се случил на 15 април во 06:19 КУВ со моментална магнитуда од 6,9 и максимален интензитет на меркалиевата скала од X ( Уништувачки ). Тоа бил најразорниот земјотрес во СР Црна Гора, тогашен дел од Југославија, и најмногу бил почувствуван долж црногорското и албанското крајбрежје. Се почувствувал и во другите делови на земјата (во Подгорица и Дубровник [1] со интензитет VII, во Сараево и Скопје V-VI, во Белград IV, во Загреб и Љубљана III-IV).
Главниот земјотрес бил проследен со повеќе од 90 афтершокови посилни од 4,0 по Рихтеровата скала,[2][3] од кои најсилниот бил на 24 мај 1979 година, со јачина од 6,3 степени.[4]
Штета
уредиСтариот дел на град во Будва, едно од културните наследство на Црна Гора, бил уништен. Од 400 градби таму , 8 останале нечепнати од земјотресот. Ѕидовите и бедемите од 15 век што го штитат стариот дел од град биле исто така сериозно оштетени. Манастирот Прашквица, кој се наоѓа помеѓу Милочер и Свети Стефан во општина Будва, исто така многу настрадал. Црквата во внатрешноста на манастирот била целосно урната, а фреските во манастирот биле целосно оштетени.
Ѕидовите околу Стари Бар претрпеле многу мала штета од земјотресот, во споредба со Аквадуктот во Стари Бар кој бил целосно уништен. Херцег Нови, најмладиот град на црногорското крајбрежје, исто така многу настрадал, па делови од ѕидините на стариот дело од градот паднале во Јадранското Море . Стариот дел на градот Улцињ, уште едно црногорско културно наследство, бил речиси целосно уништен. Од земјотресот за малку ќе се урнела и вековната Балшичка кула во Улцињ.
Над 450 села биле срамнети со земја.[5] Покрај тоа, многу села во регионите на Црмница, Грбаљ, Краина и Паштровиќи биле во опасност од речиси целосен колапс. Понатаму Цетиње, Даниловград, Никшиќ и главниот град на Црна Гора, Титоград (денешна Подгорица ), исто така биле оштетени, но не толку сериозно.[6]
Дури и областите надвор од Црна Гора и Албанија претрпеле штети. 1.071 зграда биле оштетени во Дубровник, Хрватска, вклучувајќи ги и сидовите на Дубровник . Во селата Конавле и Жупа Дубровачка, јужно од Дубровник 80% од куќите станале непогодни за живеење. Во 1980 година, вкупната штета во областа Дубровник беше проценета на 436,5 милиони американски долари.[7]
Според извештајот на УНЕСКО од 1984 година, оштетени биле вкупно 1.487 објекти, од кои речиси половина биле домаќинства, а уште 40% цркви и слични имоти. Само 30% од оштетените 1.487 објекти се уништени. Настрадале над 1.000 културни споменици, како и илјадници уметнички дела .[6]
До крајот на катастрофата, 101 лице загинало во Црна Гора[5] и 35 во Албанија[5] и над 100.000 луѓе останале без покрив над главата.[6]
Помош и реставрација
уреди
Неколку дена по земјотресот, веднаш биле ставени на располагање 30.000 американски долари за помош и реставрација на погодените областите. На 28 мај 1979 година, генералниот директор на УНЕСКО упатил светски апел за донации за да и се помогне на нацијата да се опорави од уништувањето бидејќи федералниот буџет бил недоволен за финансирање помош.[6]
Неколку месеци подоцна, во октомври 1979 година, Комитетот за светско наследство на УНЕСКО одлучи да го стави природното и културно-историскиот регион Котор во списокот на светско наследство и во списокот на светско наследство во опасност.[6]
УНЕСКО, преку ICCROM, му помогнал на Републичкиот завод за заштита на спомениците на културата во Цетиње за реставрација на фреските во црквата Богородица во манастирот Подластва. Слична помош била дадена и за реставрација на црквата Александар Невски на островот Свети Стефан.[6]
Првите проценки за трошоците за оштетените културни добра биле околу 10.527.690.000 југословенски динари (10,5 милијарди американски долари), што е нешто помалку од 15% од вкупната штета од земјотресот. Стапките на инфлација од 1984 година го отценила тој износ на околу 3.174.098.500.000 динари (3,1 трилиони), што е еднакво на 31.700.000.000 УСД (31 милијарди долари). Југословенската влада се согласила да плати 82% од вкупната проценета цена на оштетениот културен имот, додека останатите 18% требало да ги платат локалните општини. За да помогне во покривањето на вкупните трошоци од катастрофата, Владата формирала законски фонд со кој секој работник низ СФР Југославија учествуваше со 1% од својата месечна плата во напорите за реставрација во период од десет години, од 1979 до 1989 година.
До 1 септември 1983 година, Владата предвидела вкупни расходи од 54.722.849.000 динари (54,7 милијарди), од кои 3,7% или 21.023.620.800 динари (21 милијарда) биле наменети за културни добра.
До 1984 година, Црна Гора сè уште била во фаза на реставрација, целото црногорско крајбрежје, особено Будва, Котор, Цетиње ја добиле најголемата помош за реставрација. Неколку објекти биле целосно реставрирани до 1984 година, вклучувајќи го и Меморијалниот музеј на Јован Томашевиќ во Бар; Манастирот Св. Вид и црквата Св. Александар Невски во Будва; Републички завод за заштита на спомениците на културата (поранешна австриска амбасада ), Државен музеј (поранешен дворец на кралот Николај ), Национална галерија и Владика во Цетиње; Архивот и галеријата на Јосип Бепо Бенковиќ во Херцег Нови, Културниот центар во Котор, црквата Свети Ѓорѓи во Ораховац (Котор), црквата Богородица во Кримовице (Котор), црквата Свети Јован во Дуб (Котор), црквата Ѓорѓи во Сисици (Котор), црква Свети Ѓорѓи во Сутвара (Котор), црква Свети Ѓорѓи во Пријеради (Котор), црква Свети Евстакиј во Доброта (Котор), црква Богородица од карпите во Пераст (Котор), римски мозаици во Рисан (Котор) и дванаесет црковни објекти во Грбаљ (Котор).
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ „NA DANAŠNJI DAN Jak potres 1979. Godine pogodio Dubrovnik“. 15 April 2018.
- ↑ „Pitanja“.
- ↑ „Pitanja“.
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2004-09-09. Посетено на 2009-10-08.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Zemljotres od 15. aprila 1979. godine“ (српскохрватски). Seismological Observatory of Montenegro. 2010-04-16. Архивирано од изворникот на 2010-07-04. Посетено на 2010-10-11.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 UNESCO (1984), Montenegro Earthquake: The Conservation of the Historic Monuments and Art Treasures (PDF), United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
- ↑ „NA DANAŠNJI DAN Jak potres 1979. Godine pogodio Dubrovnik“. 15 April 2018.
Литература
уреди- Schmitz, Benjamin; Biermanns, Peter; Hinsch, Ralph; Ðaković, Martin; Onuzi, Kujtim; Reicherter, Klaus; Ustaszewski, Kamil (2020). „Ongoing shortening in the Dinarides fold-and-thrust belt: A new structural model of the 1979 (Mw 7.1) Montenegro earthquake epicentral region“. Journal of Structural Geology. 141: 104192. Bibcode:2020JSG...14104192S. doi:10.1016/j.jsg.2020.104192. ISSN 0191-8141.