Википедија

Движење на отпорот (Данска)

Движење на отпорот во Данска (дански: Modstandsbevægelsen) — движења на отпор чија цел била спротивставување на германската окупација на Данска за време на Втората светска војна. Поради првичните благи аранжмани, во кои нацистичката окупациска власт и дозволила на демократската влада да остане на власт, движењето на отпорот се развивало побавно отколку во некои други земји.

До 1943 година, многу Данци биле вклучени во движењето на отпорот, почнувајќи од издавање на нелегални публикации до шпионажа и саботажа. Дел од поголемите групи кои делувале биле комунистичката БОПА (дански: Borgerlige Partisaner, Граѓански партизани) и Холгер Данске, со седиште во Копенхаген. Некои мали групи на отпор, како што биле Саминг груп и Черчил клуб, исто така учествувале во отпорот. Агентите на отпорот успеале да убијат околу 400 дански нацисти, информатори и соработници до 1944 година. По тој датум, тие, исто така, убивале и некои германски државјани.

Во поствоениот период, отпорот бил поддржан од политичарите во рамките на Данска и постоеле напори за испитување на убиствата. Јавноста во подоцнежните години дознала дека понекогаш постоело и импровизирано донесување на одлуки. На оваа тема се објавени неколку важни книги и филмови.

Ненасилен отпор: 1940-1943 уреди

Модел на протекторат уреди

За време на инвазијата на Данска на 9 април 1940 година и подоцнежната окупација, данскиот крал и влада решиле да не ја напуштаат земјата и наместо тоа соработувале со германските власти кои дозволиле на данската влада да остане на власт. Германците имале причини да го сторат тоа, особено затоа што сакале да ја покажат Данска како „модел на протекторат“, заработувајќи го прекарот Sahnefront поради релативната леснотија на окупацијата[1]. Бидејќи демократско избраната данска влада останала на власт, данските граѓани имале помалку мотивација да се борат со окупацијата отколку во земјите каде што Германците основале марионетски влади, како што биле Норвешка или Франција. Полицијата, исто така, останала под дански авторитет и предводена од Данците.

Секојдневниот живот во Данска останал на исто ниво како и пред окупацијата. Германците направиле одредени промени: наметнале официјална цензура, забраниле односите со сојузниците, и стационирале германски трупи во земјата. Данската влада активно го обесхрабрувала насилниот отпор затоа што стравувала од реакцијата од Германците против цивилното население.

Групи на отпор уреди

 
.
 
.

Веднаш по окупацијата биле направени неколку обиди за отпор и разузнавачки активности. Офицерите за разузнавање од данската армија, познати како „Принцови“, започнале да ги канализираат извештаите за сојузниците од Лондон уште на 13 април 1940 година. Набргу потоа, Ебе Мунк, новинар на Berlingske, се согласил да биде префрлен во Стокхолм. Од таму тој полесно можел да пријави и да комуницира со Британците[2].

По нацистичката инвазија на Советскиот Сојуз на 22 јуни 1941 година, Германците ја забраниле Данската комунистичка партија и данската полиција ги уапсила нејзините членови[3]. Оние членови кои или го избегнале апсењето или подоцна побегнале, започнале да работат илегално основајќи отпор против нацистичката улога во земјата. Од октомври 1942 година започнал да се објавува илегалниот весник Land og Folk (Земја и народ), кој бил дистрибуиран во голема мера низ целата земја. Тиражот на весникот се зголемил на 120.000 примероци дневно до крајот на окупацијата[4]. На почетокот на 1943 година, контролата на сите прокомунистички дејци била ставена под контрола и координација на БОПА (Граѓански партизани).

Со текот на времето, многу други бунтовнички групи формирале свои групи за да се спротивстават на окупацијата. Тука спаѓале групата Хвидстен, Холгер Данске, која била успешна во организирањето на активностите за саботажа и атентатите на соработниците. Клубот Черчил, една од првите групи на отпорот во Данска, била група од осум ученици од Алборг. Тие извршиле 25 акти на саботажа против Германците, уништувајќи ги нацистичките германски средства со импровизирани гранати и украле нацистичко германско оружје.

Кога Германците ја принудиле данската влада да го потпише Антикоминтернскиот пакт, во Копенхаген избувнал голем протест.

Бројот на дански нацисти бил мал пред војната, и овој тренд продолжил во текот на целата окупација. Ова било потврдено и на парламентарните избори во 1943 година, во кои населението главно гласало за четирите традиционални партии или се воздржало од гласење. Втората опција била широко толкувана како глас за Данската комунистичка партија. Изборот претставувал разочарување за Националната социјалистичка работничка партија на Данска (DNSAP) и германскиот Reichsbevollmächtigter. Д-р Вернер Бест ја напуштил идејата за создавање на влада на чело со данскиот нацистички водач Фриц Клаусен.

Во 1942-43, операциите на отпорот постепено се зголемувале, особено =саботажите. Различни групи успеале да остварат контакти со британскиот извршен директор за специјални операции (SOE), кој започнал да испраќа агенти и да врши набавка.

Воено разузнавачки операции уреди

На 23 април 1940 година[5], припадниците на данската воена разузнавачка служба воспоставиле контакти со нивните британски колеги преку британската дипломатска мисија во Стокхолм. Првата разузнавачка порака била испратена во есента 1940 година. Ова се претворило во редовни испраќања на воени и политички разузнавачки информации, а до 1942-43 бројот на пораките се зголемил на најмалку една неделно[5]. Покрај тоа, вработен во Radio Danmarks можел да пренесува кратки пораки до Британија преку националната радиодифузна мрежа.

Соработниците главно биле офицери во данската армија и морнарица. Тие објавувале информации за политичките случувања, местоположбата и големината на германските воени единици, како и деталите за данскиот дел од утврдувањето на Атлантскиот ѕид.

Насилен отпор: 1943-45 уреди

 
M1917 Енфилд.

Со текот на годините, бројот на насилства растел. Во 1943 година, бројот драстично се зголемил, до тој степен што германските власти станале незадоволни од справувањето со ситуацијата на данските власти. На крајот на август, Германците ја презеле целосната администрација во Данска, што им овозможило да се справат со населението онака како што посакувале. Но сè повеќе луѓе станувале дел од движењето, бидејќи повеќе не биле загрижени за заштитата на данската влада.

Данскиот совет за слобода бил формиран во септември 1943 година, кој ги здружил различните групи на отпор, со цел да ја подобри нивната ефикасност и решителност. Биула основана и илегална влада. Сојузничките влади, кои претходно биле скептични во врска со отпорот на Данска да се бори против Германија, започнале да го препознаваат советот како целосен сојузник[6].

Поради загриженоста за затворениците во Копенхаген, отпорот постојано барал да биде спроведен тактички напад од Британците за да ги уништи евиденциите и да ги ослободи затворениците. Велика Британија првично го одбила барањето поради ризикот од цивилни жртви, но на крајот започна операцијата Картагина, напад со многу ниско ниво од 20 бомбардери, придружуван од 30 борци на П-51 Мустанг. Нападот успеал да го уништи седиштето, ослободувајќи 18 затвореници од Гестапо и да ги попречи операциите против отпорот низ цела Данска. Во операцијата загинале 125 цивилни жртви (вклучувајќи 86 ученици и скоро 20 возрасни) во блиското училиште.

Акции уреди

Во 1943 година, движењето постигнало голем успех во спасувањето на голем број еврејско население, освен 500 евреи, кои биле испратени во нацистичките концентрациони логори, помагајќи им да ги транспортираат во неутрална Шведска, каде што им бил понуден азил[7][8]. Данското движење на отпорот има посебно место во Јад Вашем во Израел како дел од „Праведнци меѓу народите“[9][10]. Тие биле прогласени како колектив, а не како поединци по нивно барање[11].

До крајот на војната, организираното движење на отпорот во Данска постигнало многу успеси. Се верува дека убиле околу 400 лица од 1943 до 1945 година, кои биле дански нацисти, информатори или соработници кои мислеле дека претставуваат закана за Отпорот или Данците кои работат за Гестапо[12]. Во повоениот период, убиствата биле често критикувани.

Движењето изгубило нешто повеќе од 850 членови, во акција, затвор, во нацистички концентрациони логори, или погубување. Од крајот на XX век имало повеќе дискусии за моралот на некои од убиствата извршени од страна на отпорот, предизвикани од телевизиска серија за смртта на Џејн Хорнеј.

Наводи уреди

  1. ↑ Poulsen, Henning (1 January 1991). Bohn, Robert; Elvert, Jürgen; Rebas, Hain; Salewski, Michael (уред.). Neutralität und Totalitäre Aggression. Die Deutschen Besatzungspolitik in Dänemark (германски). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. стр. 379. ISBN 978-3-515-05887-2. Посетено на 20 April 2016.
  2. ↑ Per Eilstrup, Lars Lindeberg: De så de ske under Besættelsen. Forlaget Union, Copenhagen, 1969.
  3. ↑ Nielsen, Martin (1947). Rapport fra Stutthof [Report from Stutthof] (дански). Gyldendal. 170 pages.
  4. ↑ Resistance in Western Europe, edited by Bob Moore, p. 105.
  5. ↑ 5,0 5,1 H.M. Lunding (1970), Stemplet fortroligt, 3rd edition, Gyldendal, pp. 68-72. (дански)
  6. ↑ Jerry Voorhis, “Germany and Denmark: 1940-45,” Scandinavian Studies 44:2 (1972) p. 183.
  7. ↑ The Rescue of Danish Jews, Jewish Virtual Library, Retrieved 17 April 2008.
  8. ↑ UNITED STATES HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM. „RESCUE IN DENMARK“.
  9. ↑ „The Rescue of Danish Jews“. Jewish Virtual Library. Посетено на 2016-02-08.
  10. ↑ „Germany — Duckwitz, Georg Ferdinand“. Архивирано од изворникот на 2006-05-06. Посетено на 2019-01-20.
  11. ↑ „The Rescue of Denmark's Jews“. Yad Vashem. Посетено на 2016-02-08. The Underground did not receive the Righteous Among the Nations title, which is only awarded to individuals, not to groups. This was also in the spirit of the request expressed by the members of the Danish underground not to honor them as individuals.
  12. ↑ Clement Maier, Making Memories: The Politics of in Postwar Norway and Denmark, pp. 259-263, 2007 thesis at European University Institute, available online as pdf.

Литература уреди

  • Ackerman, Peter and Jack DuVall. A Force More Powerful. New York: Palgrave, 2000. ISBN 0-312-24050-3
  • Hæestrup, Jørgen. Secret Alliance - A Study of the Danish Resistance Movement 1940-45. Vols I, II & III. Odense University Press, 1976-77. ISBN 87-7492-168-1, ISBN 87-7492-194-0 & ISBN 87-7492-212-2.
  • Jespersen, Knud J. V. No Small Achievement: Special Operations Executive and the Danish Resistance 1940-1945. Odense, University Press of Southern Denmark. ISBN 87-7838-691-8
  • Lampe, David (1957). The Danish Resistance. New York: Ballantine Books.
  • Moore, Bob (editor). Resistance in Western Europe (esp. Chapter on Denmark by Hans Kirchoff), Oxford : Berg, 2000, ISBN 1-85973-279-8.
  • Besættelsens Hvem Hvad Hvor (Who What Where of the Occupation), Copenhagen, Politikens Forlag, 3rd revised edition, 1985. ISBN 87-567-4035-2.
  • Reilly, Robin. Sixth Floor: The Danish Resistance Movement and the RAF Raid on Gestapo Headquarters March 1, 2002.
  • Stenton, Michael. Radio London and Resistance in Occupied Europe, Oxford University Press. 2000. ISBN 0-19-820843-X
  • Voorhis, Jerry. "Germany and Denmark: 1940-45", Scandinavian Studies 44:2, 1972.

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Движење_на_отпорот_(Данска)&oldid=4981540“