Википедија

Власите во Албанија

Власите во Албанија (влашки: Rrãmãnji/Armãnji tu Arbinishii; албански: Arumunët/Vllehët në Shqipëri) се официјално признаено етничко малцинство во Албанија.[2]

Власите во Албанија
влашки: Rrãmãnji/Armãnji tu Arbinishii
албански: Arumunët/Vllehët në Shqipëri
Вкупен број
8.266 (попис 2011)
Проценките се движат од 30.000[1] до 200.000Schwandner-Sievers, Stephanie. „Будењето на Албанците Власи: Идент Политика и конфликти во посткомунистичка Албанија“ (PDF). Европски центар за малцински прашања. стр. 2. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-01-03. Посетено на 13 ноември 2012 година. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help) Арно Танер. Заборавените малцинства на Источна Европа: историјата и денес на избраните етнички групи во пет земји. East-West Books, 2004 ISBN 978-952-91-6808-8, стр. 218: „Во Албанија, Власите се проценува на дури 200.000“
Подрачја со значајно население
Јужна Албанија, Округот Елбасан, Округот Драч, Округот Тирана
Јазици
влашки јазик
Вероисповед
Претежно Источно православие
Сродни народи
Власи

Етноними

уреди

Власите во Албанија официјално се нарекуваат малцинство Арумун. Локалното население често ги нарекува Vllehë, Çobenjë (од турски çoban, „овчар“), Xacët или Xinxarët, Gogët и Llacifacët.

Историја

уреди

Власите првпат биле признати на Лондонската конференција од 1912-1913 г. како малцинска група во Албанија. Се бореле против Отоманското Царство заедно со Србите и Грците за време на Балканските војни.

За време на комунистичкиот режим во Албанија, Власите не биле признати како посебна малцинска група. По падот на комунизмот во Албанија, дошло до заживување на етничкиот влашки идентитет во земјата. Асимилацијата и идентификацијата биле и продолжуваат да бидат сложено прашање кое се однесува на Власите од Албанија и пошироко на Балканот.[3]

Историски населби

уреди

Москопол

 
Украсен егзонартекс на црквата Свети Атанасиј во Москополе

Градот Москопол (албански: Voskopojë) некогаш бил дом на најголемото влашко население во светот. Бил културен и трговски центар на Власите со население од над 3.500 луѓе. Градот бил срамнет со земја од Али-паша Јанински во 1788 г., предизвикувајќи егзодус на Власите низ Балканот. Многу од нив завршиле во оние што подоцна станале Македонија, Албанија и Грција. Најмногу Ароманци имало во регионот на Баба во Македонија, градот Крушево и околу Преспанското Езеро. Москополитците (Moscopoleanji на влашки), е едно од најголемото население на Ароманци денес. Тие зборуваат на грабовејскиот/москополскиот дијалект на влашкиот и се потомци на Грабовејците/Москополеците во Крушево (влашки: Crushuva, македонски: Крушево) денес се целосно призната малцинска група според уставното право на Македонија.

Грабова

 
Поглед на Грабова

Грабова бил средновековен град создаден во 10 век. Власите во неколку наврати ја напуштале Грабова, иако населбата никогаш не била целосно напуштена. Првиот бран на депопулација се случил во 17 век, кога Грабова ја споделила судбината на Москопол и за време на меѓувоениот период, почнувајќи од 1931 г. многу Грабоварци емигрирале во Елбасан и Лушње. Во 1933 година, 15 семејства од селото се иселиле во Романија; првично се населиле во Јужна Добруџа, а потоа, во 1940 година, во селото Нисипари, округот Констанца, од каде што се преселиле во поголемите блиски градови (Медџидија, Овидиу, Констанца). Друга важна имиграција започнала во 1950 година, кога комунистичките власти ги користеле занаетчиите од Грабова да ги изгради индустриските единици во Корча, Поградец, Грамш, Елбасан и Тирана. Грабочани зборуваат на грабовејски/москополески дијалект на влашки.

Култура

уреди

Религија

уреди
 
Црквата Света Марија во Москопол

Власите во Албанија се претежно православни христијани како и останатите Ароманци. Во Корча (влашки: Curceaua, Curceauã, Curceau или Curciau), тие имаат црква на влашки јазик по име Свети Сотир (Ayiu Sutir). Прво изградена во 1925 година, црквата била урната од албанските комунистички власти во 1959 година. Била реконструирана од 1995 до 2005 година. Црквата Свети Сотир во Корча е една од ретките цркви во Албанија што му служи на влашкото малцинство во земјата.

Медиуми

уреди

Медиумите на влашки јазик ги вклучуваат весниците Popullorë и Ta Néa tis Omónias, и двата се прогрчки. Има и весници Frația Vëllazëria и Fratsilia кои се објавуваат нередовно.[4]

Образование

уреди

Од 2001 година нема официјално образование на влашки.[4]

Демографија

уреди

Не се знае точното присуство на влашката заедница во Албанија. Според пописот во 2011 г., 8.266 луѓе се изјасниле како Ароманци.[5] За квалитетот на конкретните податоци, Советодавниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства изјавил дека „резултатите од пописот треба да се гледаат со најголема претпазливост и ги повикува властите да не се потпираат исклучиво на собраните податоци за националноста за време на пописот при утврдувањето на нејзината политика за заштита на националните малцинства“.[6] Според Том Винифрит во 1995 година, имало околу 200.000 поединци кои биле со влашко потекло и живееле во Албанија, без разлика на познавање на влашки, или зборувале влашки без да мора да се сметаат за посебен идентитет.[7][8] Според Френк Кресинг и Карл Касер во 2002 година, во Албанија имало меѓу 30.000 и 50.000 Ароманци.[1] Во 2004 година Арно Танер ја посочил Албанија како единствена земја каде Власите сочинуваат релативно значаен процент од населението, околу 2%.[7]

Според пописот спроведен во 2011 година во Албанија, претставници на влашката заедница во земјата изјавиле дека резултатите не ја одразуваат вистинската бројка на влашкото население во Албанија.[9]

Список на населени места

уреди

Во Албанија, влашките заедници го населуваат Москопол, нивната најпозната населба, округот Колоња (каде што се концентрирани), четвртина од Фиер (влашки Ferãcã), додека влашкиот се изучувал, како што запишал Том Винифрит, во основните училишта во Андон Почи во близина на Ѓирокастро, во близина на Саранда и Борово во близина на Горица (Curceaua, Curceauã, Curceau или Curciau) (1987).[10] Еден романски истражувачки тим заклучил во 1960-тите дека Албанците Ароманци мигрирале во Тирана, Стан Карбунаре, Скрапар, Појан, Билишта и Корча и дека тие ги населувале Караја, Лушња, Москополе, Дреново и Бобоштица (влашки Бубуштица).[10]

 
 
Процент на Ароманци во албанските окрузи, околу 1900 година

Централна Албанија

уреди

Музаќа (влашки: Muzachia) е област во југозападно-средна Албанија која опфаќа делови од округот Фиер (влашки: Ferãcã). Има големо влашко население распространето низ многу села. Влашките жители на Музаќа се нарекуваат Музачиари или Музачиренџи на влашки.

Јужна Албанија

уреди

Округот Берат

уреди
  • Вана

Округот Валона

уреди

Земја Ѓирокастро

уреди

Округот Корча

уреди

Голем дел на Власите има во Југоисточна Албанија.

Статус на малцинство

уреди

Власите првпат биле признати на Лондонската конференција од 1912-1913 година како малцинска група до комунистичката ера (1967 година). Од 1967 година до 1992 биле познати просто како Албанци, а од 1992 година до 2017 година биле познати како културно и јазично малцинство. Во 2017 г., Власите биле официјално признаено етничко малцинство во Албанија.

Постојните политички поделби меѓу влашкото население во Албанија се прогрчките и само влашките фракции, кои се најбројни групи, како и пророманската фракција, помалку бројна. Сите Ароманци го промовираат своето влашко етничко потекло, но се разликуваат по тоа што различно го дефинираат својот национален идентитет. Имено, прогрчката група би се согласила со мнозинството Ароманци во Грција дека се национално Грци со влашки јазични и културни особини. Сепак, оние кои поддржуваат целосно различен влашки идентитет тврдат дека тие се и национално и етнички Ароманци и би негирале дека имаат грчка или романска национална свест.[9]

Власите имаат своја политичка партија во Албанија. Позната е како Алијанса за еднаквост и европска правда (АЕЕП), била основана во 2011 година[11] и целта на партијата е да дојде до обединување на сите Албанци Ароманци.[12] Постојат само уште две влашки политички партии во светот, Демократскиот сојуз на Власите на Македонија (ДСВМ) и Партијата на Власите на Македонија (ПВМ), двете во Македонија.

Образование

уреди
 
Универзитет во Тирана, Факултет за странски јазици

На Универзитетот во Тирана, Факултетот за странски јазици го нуди влашкиот јазик.

Медиуми

уреди

Медиуми на влашки јазик во Албанија се РТСХ 2 и РТСХ Ѓирокастро. РТСХ 2 се емитува од понеделник до петок, и емитува вести и програми на влашки јазик, додека РТСХ Ѓирокастро се емитува само еднаш неделно. Покрај ТВ медиумите постои и интернет радиото РТВ Армакедон, весникот Fratia, списанието Fãrshãrotu и Arumunët/Vllehtë.

Значајни луѓе од Албанија

уреди

Образование:

  • Даниил Москополец (1754–1825) — влашки научник од денешна Албанија
  • Аурел Пласари - албански интелектуалец[13]
  • Ило Митке Ќафезези - албански интелектуалец
  • Митруш Кутели — албански писател, литературен критичар и преведувач

Финансии:

  • Семејство Мочиони - австроунгарско банкарско и филантропско семејство.

Уметност/музика:

  • Алберт Верија (1936-2015) - албански актер[14]
  • Сандер Проси (1924-1985) - албански актер[15]
  • Никола Зораќи (1928–1991) - композитор[15]
  • Виолета Мануши (1926-2007) - актерка
  • Маргарита Џепа (1932-) - актерка[15]
  • Ндричим Џепа (мајка Ароманка) (1957-) - актер
  • Ели Фара (1968-) - пејачка и текстописец
  • Јанаќ Пачо (1914-1991) - албански скулптор[16]
  • Јаков Ксоша (1923-1979) - албански автор и писател[17]
  • Парашќеви Симаку (1966-) - поранешен албански музичар.[18]

Политика:

  • Димитер Тутулани (19 март 1857 – 1937), албански адвокат и политичар[19]
  • Рита Марко (1920-2018) - претседател на албанското Политбиро[20]
  • Лири Геро (1926-1944) - албанска маченичка и хероина од Втората светска војна[17]
  • Теодор Хеба (1914-2001) — Албанец претседател на Политбирото од 1950 до 1951 година[21]
  • Нако Спиру (1918-1947) — албански комунистички политичар[22]
  • Лазар Фундо (1899-1944) - албански комунист, поранешен член на балканската комунистичка федерација, прочистен во 1944 година
  • Атанас Шунди (1892-1940) - албански политичар, фармацевт и ран поддржувач на Албанската православна црква

Религија:

  • Дамјан од Албанија (1886-1973) - архиепископ на Албанската православна црква од 1966 до 1967 г.
  • Нектариј Терпос (крајот на 17-18 век) свештеник и автор[се бара извор]
  • Теодор Кавалиотис (1718–1789) — грчки свештеник и учител
  • Јоакеим Мартианос (1875-1955) - грчки свештеник и учител

Спорт:

  • Теохарис Траша (1985-) - кревач на тегови
  • Герт Траша (1988-) - кревач на тегови

Друго:

Галерија

уреди
  •  
    Национален влашки фестивал во Москополе, 15 август 2010 година

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Kressing, Frank; Kaser, Karl (2002). Albania--a Country in Transition: Aspects of Changing Identities in a South-East European Country. Nomos. стр. 12. between 5,000 and 15,000 Macedonians and Montenegrins in the north and east ; between 30,000 and 50,000 Vlahs or Aromanians
  2. ↑ Project, Joshua. „Aromanian in Albania“ (англиски). Посетено на 2017-08-29.
  3. ↑ Schwandner-Sievers, Stephanie. „The Albanian Aromanians' Awakening: Identity Politics and Conflicts in Post-Communist Albania“ (PDF). European Centre for Minority Issues (ECMI). стр. 3–7. Посетено на 17 March 2023. In Albanian communist times they were not recognised as a separate minority group, officially considered to be almost completely assimilated and hence absorbed into the population statistics."..."In the early post-communist transition period a vivid Aromanian ethnic movement emerged in Albania. The slumber of a „sleeping beauty nation“ ended and it became part of a recent global Balkan Aromanian initiative.
  4. ↑ 4,0 4,1 Kahl, Thede (2002). „The ethnicity of Aromanians after 1990: the identity of a minority that behaves like a majority“. Ethnologia Balkanica. 6: 157.
  5. ↑ (Report). Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
  6. ↑ „Third Opinion on Albania adopted on 23 November 2011“. Advisory Committee on the Framework for the Protection of National Minorities. Посетено на 29 June 2017.
  7. ↑ 7,0 7,1 Tanner 2004.
  8. ↑ Schwandner-Sievers, Stephanie (March 1999). „The Albanian Aromanians' Awakening: Identity Politics and Conflicts in Post-Communist Albania“. www.ecmi.de. European Centre for Minority Issues. стр. 1–2. Архивирано од изворникот на 26 January 2020. Посетено на 2021-08-17. Winnifrith increased these figures after repeated travels through Southern Albania. In his most recent estimate of 200,000 he includes all those who think of themselves as Vlachs / Aromanians in terms of descent with or without knowledge of the language as well as those who speak the language but do not refer to a distinct identity.
  9. ↑ 9,0 9,1 Stjepanovic, Dejan (2013). „Perceived Co-Ethnicss and Kin-State Citizenship in Southeastern Europe“. SSRN Electronic Journal (англиски): 17. doi:10.2139/ssrn.2388698. ISSN 1556-5068. Посетено на 28 September 2022.
  10. ↑ 10,0 10,1 Winnifrith 1987.
  11. ↑ Mustaka, Valentin (2012). „Një vjetori i partisë "Aleanca për Barazi dhe Drejtësi Europiane" ABDE / Un an di la fundatsia a partidul "Ligãturea ti Egaliteati sh-Drept European" ABDE“. Arumunët Albania (албански и влашки) (19). стр. 2–5. Архивирано од изворникот на 2023-05-13. Посетено на 2024-04-21.
  12. ↑ „A.B.D.E Aleanca për barazi dhe drejtesi europiane me program politik, në thelb: Bashkimi i vllehëve në një forcë të vetme politke“. City News Albania (албански). 10 November 2016.
  13. ↑ Naegele, Jolyon (7 November 2001). „Albania: Vlach population, Aromanian language in danger of disappearing“. Radio Free Europe/Radio Liberty.
  14. ↑ Bizhyti, Jovan (October 4, 2015). „Vllehtë në hapësirat myzeqare“. Архивирано од изворникот на 20 April 2020. Посетено на 4 September 2021.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Gusho, Jani (February 2011). „Fratia – VËLLAZËRIA“ (романски). стр. 7. ...cu origina armână: Sandër Prosi, Prokop Mima și Margarita Xhepa, și compozitorlu mari Nikolla Zoraqi.
  16. ↑ Government, Albanian (n.d.). „Armënët ose Vllehët e Shqipërisë“. Albanian Government. Архивирано од изворникот на 20 June 2017.
  17. ↑ 17,0 17,1 Bizhyti, Jovan (October 4, 2015). „Vllehtë në hapësirat myzeqare“. Архивирано од изворникот на 5 October 2015.
  18. ↑ „"Cdo shekull Vëllezër"! – Dielli | The Sun“ (англиски). Посетено на 2021-12-25.
  19. ↑ „Minoriteti Vllah/Arumun | MINORITETET NË SHQIPËRI“ (англиски). Архивирано од изворникот на 20 June 2017. Посетено на 2021-12-13.
  20. ↑ Channel, TV1 (July 11, 2018). „Dorëshkrimet e rralla të Rita Markos për luftën: Si e njoha Qemalin dhe Enverin“. Архивирано од изворникот на 13 July 2018.
  21. ↑ „Arumunet albania nr 42“. issuu (англиски). Посетено на 2021-10-09.
  22. ↑ „The Aromanian Question: Lessons of a Bloody History - Aromanian Cultural Society Farsharotu“ (англиски). 25 April 2018. Посетено на 2022-01-04.

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Власите_во_Албанија&oldid=5298517“