Википедија

Хафез

персиски поет

Хаџе Шамсудин Мухамад Хафезе Ширази (персиски: خواجه شمس‌‌الدین محمد حافظ شیرازی), познат по неговиот псевдоним Хафез (حافظ Ḥāfeẓ "меморист, чувар", 1315-1390), бил персиски поет кој пишувал за "радостите на љубовта и виното, но исто така го напаѓал верското лицемерство." Неговите дела се сметаат за врвот на персиската литература и често се наоѓаат во домовите на луѓето од персиското говорно подрачје, кои ги учат неговите песни и сè уште ги користат како поговорки и изреки. Неговиот живот и неговите песни биле предмет на многу анализи, коментари и интерпретации и тој влијаел врз персиската литература по 14 век повеќе од било кој друг автор.[1][2]

Хафез
Хафез со играч на чанг (харфа).
Роден/а1315
Шираз, Фарс
Починат/а1390
Шираз, Фарс

Хафез, кој беше поет од 14 век во Иран, е најдобро познат по неговите песни кои можат да се опишат како "антиномски"[3] и со средновековниот термин "теозофски"; терминот теозофија во 13 и 14 век се однесувал на мистични дела од "автори инспирирани само од светите книги". Хафез првенствено пишувал лирска поезија, кој е идеален стил за изразување на екстазата на божествената инспирација во мистичната форма на љубовни песни.

Теми на неговите газали се саканата, верата и изложувањето на лицемерието. Во неговите газали тој се занимава со темите за љубовта, виното и таверната, сите од кои ја презентираат екстазата и слободата од ограничувањето, или во форма на вистинско светско ослободување или во гласот на љубовникот[4] зборувајќи за божествена љубов.[5] Неговото влијание во животот на персиските говорници може да се најде во "Хафезните читања" (fāl-e hāfez, персиски: فال حافظ) и честата употреба на неговите песни во персиската традиционална музика, визуелна уметност и персиската калиграфија. Неговиот гроб е често посетуван. Адаптации, имитации и преводи на неговите песни постојат на сите главни јазици.

Живот

уреди
 
Дублура во копија од Диванот на Хафез од 19 век. Предната дублура го покажува Хафез нудејќи го делото на патронот.

Хафез е роден во Шираз, Иран. Неговите родители биле од Казерун, Фарс. И покрај неговото големо влијание врз персискиот живот и култура и неговата долговековна популарност и влијание, многу малку детали се познати за неговиот живот. Описите на неговиот ран живот се потпираат на традиционалните анегдоти. Раните тазкири (биографски скици) кои го споменуваат Хафез генерално се сметаат за недоверливи.[6] Од рана возраст, тој го меморизирал Куранот и му беше дадена титулата Хафез, што тој подоцна ја користел како псевдоним.[7][8] Предговорот на неговиот Диван, во кој се дискутира неговиот ран живот, е напишан од непознат современик кој се смета дека е Мохамед Голандам.[9] Двете најпознати и највисоко ценети современи изданија на Диванот од Хафез биле составени од страна на Мохамед Газвини и Ќасем Гани (495 газали) и од Парвиз Нател-Канлари (486 газали).[10][11]

Современите научници главно се согласуваат дека Хафез е роден или во 1315 или во 1317; според прибелeшката од Џами, 1390 се смета за годината кога тој починал.[12] Хафез беше поддржан од страна на патронажната служба на неколку последователни локални режими: Шах Абу Ишаќ кој дојде на власт кога Хафез беше млад; Тамерлан при крајот на неговиот живот; и дури строгиот владетел Шах Мубариз уд-Дин Мухамед (Мубариз Музафар). Иако неговото творештво расцветало најмногу под 27-годишното владеење на Џалал уд-Дин Шах Шуџа (Шах Шуџа),[13] се тврди дека имало тензии меѓу Хафез и Шах Шуџа бидејќи Хафез се потсмевал на инфериорните поети (Шах Шуџа самиот пишувал поезија и е можно да ги прифатил коментарите лично), принудувајќи го Hāfez да избега од Шираз во Исфахан и Јазд, но нема никакви историски докази за ова на располагање. Се вели дека кога тој бил во дворот на Тамерлан, Хафез напишал газала според која ако Турчинката ја прифати неговата чест;

За црната бемка на нејзиниот образ

Јас би ги дал градовите Самарканд и Бухара

Тамерлан како одговор на овој стих му рече; "Со ударите на мојот цврст меч јас го освоив поголемиот дел од светот со цел зголемување на Самарканд и Бухара, моите метрополи и живеалишта; а ти кутро суштество би ги зменил овие два града за бемка". Хафез одговорил: "О, Владетеле на светот; Од оваа држава со таква великодушност јас бев редуциран, како што можете да ја видите мојата сегашна состојба на сиромаштија." Се тврди дека кралот бил изненаден од духовитиот одговор и поетот си заминал со прекрасни подароци.[14]

Неговиот мавзолеј, Хафезиех, се наоѓа во Мусаланските Градини на Шираз.

Легенди

уреди
 
Диванот на Хафез, со персиски животопис на лево и газали во Насталик на десно. Потпишан од страна на Шах Ќасем, 1617. Националниот музеј на Иран, Техеран, Персија.

Многу получудесни митски приказни биле исткаени околу Хафез по неговата смрт. Се вели дека слушајќи ги рецитациите на неговиот татко, Хафез го научил Куранот наизуст на рана возраст (што е и значењето на зборот Хафез). Истовремено, се вели дека тој ги знаел на памет делата на Руми (Џалал ад-Дин Мухамед Балкхи), Саади, Фарид уд-Дин и Низами.

Според една традиција, пред состанокот со неговиот патрон Хаџи Зејн ал-Атар, Хафез работеше во пекарница, доставувајќи леб во еден богат кварт од градот. Таму, тој за првпат ја виде Шакх-e Набат на која тој ги посвети некои од неговите песни. Возвишен од нејзината убавина, но знаејќи дека неговата љубов за неа нема да биде возвратена, тој наводно ја одржа својата прва мистична вигилија со желба за остварување на оваа унија. Сепак, тој се сретнал со суштество со неопишлива убавина кој се идентификувал себеси како ангел и неговите понатамошни обиди за остварување на унијата станале мистични; желба за духовно единство со божественото. Еден западен паралел е "Пеколот" и Беатриче.

На 60-годишна возраст, се вели дека тој дозна за Чила-нашини, вигилија од 40-дена и ноќи направена седејќи во круг што тој го нацртал. На 40-тиот ден, тој повторно се сретна со Зејн ал-Атар на нивната четиридесета годишнина и му беше понудена чаша вино. Се вели дека во тој момент тој постигнал "Космичка Свест". Тој поткажува за овој настан во еден од неговите стихови, во кој му препорачува на читателот да постигне "јасност од виното" со тоа што ќе го остави да "отстои 40 дена".

Иако тој скоро никогаш не патувал надвор од Шираз, во една приказна, Тамерлан луто го повика Хафез да одговара за еден од неговите стихови:

Ако таа Турчинка од Шираз го земе моето срце во нејзините раце

Јас ќе ги продадам Самарканд и Бухара за нејзината црна бемка.

Самарканд беше престолнината на Тамерлан, а Бухара беше меѓу најдобрите градови. "Со ударите на мојот цврст меч", Тамерлан се пожали, "го имам потчинето поголемиот дел од населениот свет... да ги облагородам Самарканд и Бухара, седиштата на моето владеење; а ти ќе ги продадеш за црна бемка на некоја девојка во Шираз!"

Хафез се поклони длабоко и му одговори: "За жал, О принце, токму оваа блуднина е причината за мизеријата во која ќе ме најдете". Толку изненаден и задоволен беше Тамерлан од овој одговор што го отповикал Хафез со убави подароци.[13]

Влијание

уреди
 
Дистих версифициран од Хафез во Насталик.

Интелектуално и уметничко наследство

уреди

Хафез беше фален ширум исламскиот свет за време на неговиот живот, со што другите персиски поети ги имитирале неговите дела и тој бил со постојани понуди од патронажната служба од Багдад до Индија.[13]

Неговите дела за првпат биле преведени на англиски јазик во 1771 година од страна на Вилијам Џонс. Тоа оставило белег на повеќе западни писатели вклучувајќи ги Торо, Гете и Ралф Валдо Емерсон (последниот познат како "поет на поетите"). Карактерот на Сер Артур Конан Дојл, Шерлок Холмс, тврди дека "има толку многу смисла во делата на Хафез и Хорациј, колку што има знаење во светот" (во Случајот за идентитетот). Фридрих Енгелс го споменува во писмо од 1853 до Карл Маркс:

Навистина е пријатно да се чита стариот Хафез на оригиналниот јазик, кој звучи сосема прооден, а во својата граматика стариот Сер Вилијам Џонс сака да ги цитира како примери сомнителните персиски шеги, подоцна преведени во грчки стих во неговиот "Commentariis poeseos asiaticae" бидејќи дури и на латински му се чинат премногу непристојни. Овие коментари на Џонс, во Works, Vol. II, De Poesi erotica, ќе ви се интересни. Персиската проза од друга страна е смртоносно досадна. На пример, Раузат-ус-сафа од благородниот Миркхонд, кој го раскажува персискиот еп со многу украсен, но празен јазик. За Александар Велики, тој вели дека името Искандер на јонски јазик е Акшид Рус (како Искандер, корумпирана верзија на Александрос); тоа изгледа доста слично на filusuf, кој произлегува од fila - љубов и суфа - мудрост, значи "Iskander" е синоним за "пријател на мудроста".[15]

Во современата иранска култура

уреди

Хафез е најпопуларниот поет во Иран и неговите дела можат да се најдат во речиси сите ирански домови.[16] Всушност, 12 октомври се слави како Денот на Хафез во Иран.[17]

 
Катами со Фатамех Мотамед-Арија во 2007 година за време на Јалда користејќи го Диванот на Хафез за предвидување на иднината.

Дваесет години по неговата смрт гробот Хафезиех беше подигнат во чест на Хафез во Мусаланските Градини во Шираз. Тековниот мавзолеј беше дизајниран од страна на Андре Годард, француски археологист и архитект на крајот од 1930-тите. Гробот бил подигнат на даис среде градини со рози, водни канали и зелени дрвја. Внатре, има алабастерски саркофаг на Хафез кој носи натпис на две негови песни. Неговиот гроб е "преполн со обожаватели" кои го посетуваат местото и атмосферата е "празнична" со пеење и рецтирање на омилените песни на Хафез од страна на посетителите.[16]

Многу Иранци го употребуваат Диванот на Хафез за предвидување на иднината. Иранските семејства обично го имаат Диванот на Хафез во својот дом и кога се заедно во текот на празниците Новруз или Јалда, го отвораат Диванот на случајна страница и ја читаат песната на неа која тие веруваат ќе биде показател за нештата што ќе се случат во иднината.[18]

Не постои дефинитивна верзија на неговите собрани дела (или Dīvān); изданијата се разликуваат по бројот на песните - од 573 до 994. Во Иран и Авганистан, неговите собрани дела се користат како помош при популарната дивинација.[19] Дури од 1940 година почнале научните обид (од Масуд Фарзад, Ќасим Гани и други во Иран) направени за идентификување на неговите дела и отстранување на грешките воведени подоцна од оние коишто ги копирале и од цензорите. Сепак, доверливоста на ова е во прашање[20] и според научникот на Хафез - Ираџ Башири, "останува малку надеж дека од таму (т.е. од Иран) ќе произлезе автентичен диван".[21] Дури и библиотеки во Азербејџан, Ерменија и Грузија го имаат неговиот Диван.[10]

Во иранската музика

уреди

Многу ирански композитори компонирале дела инспирирани од или врз основа на поезијата на Хафез. Меѓу иранските пејачи, Мохсен Намџу има компонирано музика и вокали за неколку од песните, како што се Золф, Дел Миравад, Намех и други. Хајадех ја извел песната "Падешах-e Кхубан" со музика од Фарид Золанд. Мохамед-Реза Шаџаријан ја извел песната "Дел Миравад Зе Дастам" со музика од Парвиз Мешкатијан. Отоманскиот композитор Бухуризаде Мустафа Итри го компонирал неговиот магнум опус Нева Кар врз основа на една од песните на Хафез. Полскиот композитор Карол Шимановски ја компонирал Љубовите песни на Хафез врз основа на германскиот превод на песните на Хафез.

Во авганистанската музика

уреди

Многу авганистански пејачи, вклучувајќи ги Ахмад Захир и Сарбан, компонирале песни како што се "Ај Падешах-e Кубан", "Гар-Зулф Парајшанат" и други врз основа на песни од Хафез.

Интерпретација

уреди
 
Статуа на Хафез на улица именувана според него, во Техеран.

Прашањето за тоа дали неговите дела треба да се толкуваат буквално, мистично или и на двата начина е извор на раздор меѓу западните научници.[22] Од една страна, некои од неговите рани читатели како Вилијам Џонс го сметале за конвенционален лиричар сличен на европските љубовни поети како што е Петрарка.[23] Други научници, како што е Хенри Вилберфорс Кларк го гледале сосема како поет на поучен, екстатичен мистицизам во стилот на Руми, гледиште кое модерните научници го одбиваат.[24]

 
Диванот на Хафез, персиски животопис, 1585 година

Оваа збрка произлегува од фактот што на почетокот на персиската книжевна историја, поетскиот речник беше узурпиран од мистици кои верувале дека до неискажливото може подобро да се пријде преку поезијата отколку преку прозата. Со пишувањето на песни со мистична содржина, тие го задоиле секој збор и секоја слика со мистични нијанси, предизвикувајќи мистицизмот и лирицизмот да се спојат во една традиција. Како резултат на ова, немало персиски поет од четиринаесеттиот век кој би можел да напише лирска песна без тон на мистичност да биде форсиран врз неа од страна на самиот поетски речник.[25][26] Додека некои поети, како што се Убајд Закани, се обиделе да се дистанцираат од оваа фузирана мистично-лирска традиција со пишувањето на сатири, Хафез го прифатил спојот и просперирал благодарение на истата. Вилер Таксон кажал за ова дека Хафез "пеел со ретка мешавина од човечка и мистична љубов толку избалансирана... што било невозможно да се одвојат една од друга".[27]

Поради таквите причини, историјата на преведувањето на Hāfez е полна со компликации и само неколку преводи во западните јазици биле целосно успешни.

Еден од симболичните гестови според кој Хафез е најпознат (и кој е меѓу тие кои најтешко се преведуваат) е ихам или подмолната параномазија. Така, еден збор како што е гоухар, што може да значи и "суштина, вистина" и "бисер," може да ги добие и двете значења одеднаш како во фразата "бисер/суштинска вистина надвор од школката на површното постоење".

Хафез често ја искористувал предноста на споменатиот недостаток на дистинкција помеѓу лирското, мистичното и панегиричното пишување со користење на високо интелектуализирани, елаборирани метафори и слики за укажување на повеќе можни значења. На пример, еден дистих на Хафез гласи:

Синоќа, од гранката на чемпрес, славејчето ја пееше,

Во стари персиски тонови, поуката за духовните станици.

Дрвото чемпрес е симбол и на сакана и на регалното присуство; славејот и неговата песна потсетуваат на традиционалниот амбиент за човечката љубов. "Поуките за духовните станици" исто така укажуваат очигледно на мистичен субтон (иако зборот "духовни" исто така може да се преведе и како "суштински значајни"). Затоа, зборовите можат истовремено да укажуваат на принц кој зборува на неговите посветени следбеници, на љубовник со неговата сакана и на примањето на духовна мудрост.[28]

Сатира, религија и политика

уреди
 
Хафез-Гете споменик во Вајмар, Германија.

Иако Хафез е добро познат по неговата поезија, тој е поретко признат за неговите интелектуални и политички придонеси.[29] Дефинирачка одлика на поезијата на Хафез била нејзиниот ироничен тон и темата на хипокризијата, која нашироко се смета за критика на верските и владејачките установи на неговото време.[30][31] Персиската сатира се разви во текот на 14 век, во рамките на дворовите од монголскиот период. Во овој период, Хафез и други значајни рани сатиристи како што се Убајд Закани, произвеле творештво кое оттогаш стана образец за користењето на сатирата како политички алат. Многу од неговите критики се верува дека се насочени кон владеењето на Амир Мобариз Ал-Дин Мохамед, поточно, кон дезинтеграцијата на важните јавни и приватни институции. Тој беше суфиски муслиман.[32]

Неговите дела, особено неговите креативни наводи на манастири, Шахнех и мухтасиб, ги игнорирале верските табуа на неговиот период и тој најде хумор во некои од верските учења на.неговото општество.[31][32] Полемичната употреба на хуморот оттогаш стана вообичаена практика во иранскиот јавен дискурс и сатирата е сега можеби де факто јазикот на иранските социјални коментари.[31]

Современи изданија

уреди

Стандардно модерно издание на англиски јазик на поезијата на Хафез е Лицата на љубовта (2012) преведена од страна на Дик Дејвис за Penguin Classics.[33]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Yarshater. Accessed 25 July 2010.
  2. ↑ Aga Khan III, "Hafiz and the Place of Iranian Culture in the World", November 9, 1936 London.
  3. ↑ "Hafez’s Poetic Art". Encyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/hafez-iii Accessed August 23, 2016.
  4. ↑ “Hafez’s Poetic Art" Thematics and Imagery." Encyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/hafez-iii Accessed 2016-08-23. Also Shaida, Khalid Hameed (2014). Hafiz, Drunk with God: Selected Odes. Xlibris Corporation. p. 5. ISBN 978-1-4653-7091-4. Accessed 2016-08-23.
  5. ↑ Shaida, Khalid Hameed (2014). Hafiz, Drunk with God: Selected Odes. Xlibris Corporation. p. 5. ISBN 978-1-4653-7091-4. Retrieved 2016-08-23.
  6. ↑ Lit. Hist. Persia III, pp. 271-73
  7. ↑ Shaida, Khalid Hameed (2014). Hafiz, Drunk with God: Selected Odes. Xlibris Corporation. стр. 5. ISBN 978-1-4653-7091-4. Посетено на 2015-03-21.
  8. ↑ Jonathan, Bloom (2002). Islam: A Thousand Years of Faith and Power. Yale University Press. стр. 166. ISBN 0-300-09422-1. Посетено на 2015-03-21.
  9. ↑ Khorramshahi. Accessed 25 July 2010
  10. ↑ 10,0 10,1 Lewisohn, p. 69.
  11. ↑ Gray, pp. 11-12. Gray notes that Ghazvini's and Gani's compilation in 1941 relied on the earliest known texts at that time and that none of the four texts they used were related to each other. Since then, she adds, more than 14 earlier texts have been found, but their relationships to each other have not been studied.
  12. ↑ Lewisohn, p. 67
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Gray, pp. 2-4.
  14. ↑ Holden, Edward S. (2004) [1895]. The Mogul Emperors of Hindustan (1398-1707 A.D) (reprint New Delhi). New Delhi, India: Westminster, Archibald Constable and Co. стр. 47–48. ISBN 81-206-1883-1.
  15. ↑ „Letters: Marx-Engels correspondence“. Посетено на 15 January 2012.
  16. ↑ 16,0 16,1 Darke, Diana (1 November 2014). „The book in every Iranian home“. BBC.
  17. ↑ Hossein Kaji, "Hafez’s incomparable position in Iranian culture: October 12 is Hafez Day in Iran" Архивирано на 15 октомври 2007 г., Mehrnews. Tehran Times Opinion Column, October 12, 2006.
  18. ↑ fa:حافظ
  19. ↑ Massoud Khalili#September 9, 2001 Massoud Khalili speaking to BBC correspondent Lyse Doucet
  20. ↑ Michael Hillmann in Rahnema-ye Ketab, 13 (1971), "Kusheshha-ye Jadid dar Shenakht-e Divan-e Sahih-e Hafez"
  21. ↑ "Hafiz' Shirazi Turk: A Structuralist's Point of View"
  22. ↑ Schroeder, Eric, "The Wild Deer Mathnavi" in The Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 11, No. 2, Special Issue on Oriental Art and Aesthetics (December 1952), p.118
  23. ↑ Jones, William (1772) "Preface" in Poems, Consisting Chiefly of Translations from the Asiatick Tongues p. iv
  24. ↑ Davis, Dick: Iranian Studies, Vol. 32, No. 4 (Autumn, 1999), p.587
  25. ↑ Thackston, Wheeler: A Millennium of Classical Persian Poetry, Ibex Publishers Inc. 1994, p. ix in "Introduction"
  26. ↑ Davis, Dick, "On Not Translating Hafez" in the New England Review 25:1-2 [2004]: 310-18
  27. ↑ Thackston, Wheeler, A Millennium of Classical Persian Poetry, Ibex Publishers Inc.' 1994, p.64
  28. ↑ Meisami, Julie Scott (May, 1985). "Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez." International Journal of Middle East Studies 17(2), 229-260
  29. ↑ Hafez, singing love Mahmood Soree, Golbarg magazine, mehr 1382, number 43
  30. ↑ Views from the Edge
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Hafez humor aftabir.com
  32. ↑ 32,0 32,1 the body Maede arrived- part 3 tebyan.net
  33. ↑ Washington Post Book World: ‘Faces of Love,’ translations of Persian poetry reviewed by Michael Dirda

Дополнителна литература

уреди

Надворешни врски

уреди

Англиски преводи на поезијата на Хафез

Персиски текстови и извори

Извори на англиски јазик

Германски преводи и композиции

Друго

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хафез&oldid=5247355“