Сферна астрономија

Сферна астрономија или положбена астрономија — гранка на набљудувачката астрономија чија задача е пронаоѓање на астрономски тела на небесната сфера гледани на даден датум, време и место на Земјата. Се служи со математичките методи на сферната геометрија и мерењата на астрометријата.

Дијаграм со неколку поими од положбената астрономија

Ова е најстарата гранка на астрономијата која се практикува уште од стариот век. Набљудувањата на небесните тела отсекогаш биле значајни во религијата и астрологијата, како и за цели на времемерење и морепловство. Науката која се занимава со мерење на положбите на небесните тела се нарекува астрометрија.

Главните елементи на сферната астрономија се небесните координатни системи и времето. Координатите на небесните тела се наведени со екваторскиот координатен систем, кој се води според проекцијата на Земјиниот екватор врз небесната сфера. Положбата на едно тело во овој систем се изразува со ректасцензија (α) и деклинација (δ). Ширината и месното време може да послужат за изведување на положбата на телото во хоризонтскиот координатен систем, кој се состои од висина и азимут.

Координатите на тела како ѕвездите и галаксиите се табеларнно се претставуваат во ѕвезден каталог, каде се дадени положбите за дадена година. Меѓутоа, здружените ефекти на осната прецесија и нутација предизвикуваат мали промени во координатите со тек на време. Овој проблем се решава со повремено објавување на прилагодени каталози.

За да се одреди положбата на Сонцето и планетите, се служиме со астрономска ефемерида (табела со вредности на која се дадени положбите на астрономските тела на небото во дадено време), која потоа може да се претвора во соодветни практички координати.

Голото око е способно да види околу 6.000 ѕвезди, од кои половината се под хоризонтот во секое време. На современите небесни карти, небесната сфера е поделена на 88 соѕвездија. Секоја ѕвезда е сместена во некое соѕвездие. Како такви, соѕвездијата се мошне корисни во морепловството. Северницата се наоѓа речиси строго на север од набљудувачот на северната полутопка. Оваа поларна ѕвезда секогаш е во положба речиси непосредно над Северниот Пол.

Положбени појави

• Планетите кои се врзани образуваат права која минува низ средиштето на Сончевиот Систем.
• Еклиптиката е рамнината на која лежи орбитата на планета и обично се однесува на Земјината.
• Издолжувањето се однесува на аголот што го образува планетата во однос на средиштето на системот и точката на гледање.
  • Квадратурата се јавува кога положбата на едно тело (месечина или планета) е таква што нејзиното издолжување е 90° или 270°; т.е. аголот тело-Земја-Сонце изнесува 90°
• Надворешните планети имаат поголема орбита од Земјината, додека пак внатрешните (Меркур и Венера) кружат околу Сонцето внатре во Земјината орбита.
• Преминот се јавува кога една долна планета минува низ точка на врзување.

Древни градби поврзани со положбената астрономија

Главна статија: Археоастрономија

• Аркаим, Русија
• Кокино, Македонија
• Пирамидите, Египет
• Стоунхенџ, Англија
• Чичен Ица, Мексико

Поврзано

• Астролошки аспекти
• Астрогеодезија
• Астрометрија
• Небесен координатен систем
• Небесна механика

Наводи

• Robin M. Green, Spherical Astronomy, 1985, Cambridge University Press, ISBN 0-521-31779-7
• William M. Smart, edited by Robin M. Green, Textbook on Spherical Astronomy, 1977, Cambridge University Press, ISBN 0-521-29180-1. (This classic text has been re-issued)

Надворешни врски

• Белешки од предавања на универзитетот Сенд Ендрјус (англиски)
• Положбена астрономија од астрономските семинари на Стивен Тонкин (англиски)