Меморандум на Српската академија на науките и уметностите
Меморандум на Српската академија на науките и уметностите (Меморандум на САНУ) — нацрт-документ создаден од страна на комисијата на Српската академија на науките и уметностите во периодот од 1985 до 1986. Во септември 1986 година делови од нацрт-документот биле објавени во белградскиот дневен весник Вечерње новости во две изданија.[1]
| Меморандум на Српската академија на науките и уметностите | |
| Создаден | септември 1986 |
| Место | Српска академија на науките и уметностите |
| Автор(и) | Коста Михајловиќ, Михаило Марковиќ, Василије Крестиќ и други. |
| Намена | Српски национализам, Голема Србија |
Меморандумот на брзина станал познат низ Југославија, поради контроверзните ставови за состојбата на нацијата и поради тоа што се занимава можноста за темелна реорганизација на државата.[1] Главни тема на документот е дека децентрализацијата води кон распаѓање на Југославија и дека Србите биле дискриминирани во рамките на постојниот уставен поредок на Југославија.[2]
Меморандумот бил официјално осуден во 1986 година од страна на Владата на Социјалистичка Федеративна Република Југославија и на Владата на Социјалистичка Република Србија поради поттикнување национализам.[3] Некои сметаат дека овој документ претставува клучен момент во распадот на Југославија и соработник на југословенскиот војни.[2]
Преглед
уредиМеморандумот е составен од два дела кои се однесуваат на:
- Kризата во југословенската економија и општество и
- Статус на Србија и на српскиот народ.[4]
Првиот дел се фокусира на економската и политичката фрагментација на Југославија што следела по донесувањето на Уставот од 1974 година. Вториот дел се фокусира на, според авторите, инфериорни статус на Србија во Југославија, а како поткрепа се користи за статусот на Србите во покраината Косово и во СР Хрватска.
Во Меморандумот се тврди дека на крајот на Втората светска војна, Тито намерно ja ослабнал Србија со поделба на она што српските националисти го сметаат како српска територија со мнозинско српско население на Србија, Црна Гора, Македонија, Босна и Хрватска.[5] Во Меморандумот се вели и дека Тито дополнително ја ослабил позицијата на Србија со воведувањето на двете автономни покраини (Косово и Војводина) во рамките на нејзините граници - нешто што не било направено во ниту една друга југословенска република.
Во Меморандумот помеѓу другото може да се препознаат придонесите на Коста Михајловиќ за економијата, Михаило Марковиќ на самоуправувањето, и на Василије Крестиќ за статусот на Србите во Хрватска. Во документот како целина е често погрешно се припишува на Добрица Ќосиќ, кои учествуваа во дискусиите за тоа, но не беше на комисијата, која што ја произведува.[се бара извор]
Реакции во јавноста
уредиМеморандумот бил избегнувана тема од повеќето политичари во 1986 година, вклучувајќи го и идниот претседател на Србија, Слободан Милошевиќ, кој јавно го нарекол Меморандумот „ништо друго освен најмрачен национализам“, како и идниот претседател на Република Српска ентитет во Босна и Херцеговина, Радован Караџиќ, кој изјави „болшевизмот е лош, но национализмот е уште полош“.[6] Сепак, покрај ваквите изјави, Милошевиќ, Караџиќ и голем број други српски политичари, подоцна го поддржаа поголемиот дел од ставовите во Меморандумот, продолжил да ја извршува агендата која ги следи ставовите застапени во Меморандумот, формирал блиски политички врски со авторите на Меморандумот, како што се Михајло Марковиќ, кој станал и заменик-претседателот на Социјалистичката партија на Србија и Добрица Ќосиќ кој бил назначен за прв претседател на новата Сојузна Република Југославија во 1992 година.[7]
Од страна на несрбите Меморандумот бил прогласен за акт на агресија против Југославија. Србите наклонет кон целите на авторите на Меморандумот долго време тврделе дека документот не треба да се за такво нешто, со оглед на тоа што не ѝ бил наменет на јавноста.[се бара извор]
Некои ставови од Меморандумот
уреди- Албанците извршуваат геноцид врз Србите во Косово (стр. 41 и 56 од Меморандумот)
- Словенија и Хрватска ја преземаат контрола на српската економија. Југославија ја презема индустријата од Србија (стр. 42);
- Постои потреба за уставните измени на Југославија, поради неправедното ослабување на Србија. (стр. 46);
- Постои голема дискриминација врз Србите која е многу слична на геноцид (стр. 50);
- Србија има дадено 2.500.000 жртви за Југославија (во Првата и во Втората светска војна) и сега е жртва на оваа држава (стр. 52);
- Помеѓу 1690 година и 1912 година 500.000 Срби избегале од Косово каде Албанците се извршуваат геноцид (стр. 56);
- Постои голема дискриминација на Србите што живеат во Косово и во Хрватска (стр. 58);
- Србите во СР Хрватска сега се во опасност како никогаш порано (стр. 62);
- Сите писатели на српските националност од Босна се српски, а не се босански писатели (стр. 65);
- Српското прашање нема да се реши пред создавање на целосно национално и културно единство на српскиот народ без разлика каде живее (стр. 70-73);
- Во текот на последните 50 години Србите биле двапати жртви од уништување, асимилација, менувањето на религијата, на културен геноцид, идеолошка индоктринација и велејќи дека тие немаат никаква важност. (стр. 70-73);
- Ако Југославија падне, Србија мора да го брани својот национален интерес (стр. 73).
Споредба со Начертаније
уредиМеморандумот на САНУ во оваа содржина нималку не бил различен од веќе доста познатите големосрпската програма („Начертаније“,Срби сите и секаде, Хомогена Србија“.) но истиот бил модернизиран во свое време:
- границите на Србија не биле во складот со етничкиот состав и како такви тие треба да се прекројат, затоа што според меморандумот Југословенскиот устав од 1974. нанел многу штети на Србија, поради формирањето на автономните покраини Војводина и Косово, ризик за федерацијата, како и поради "уметничките" административни граници кои не ја претставувале "правата" слика
- угрозеност на српскиот народ од страна на другите нации во СФРЈ: асимилација, искористување, протерувања, неможност за изразување, маргинализација во политичката, економската, културната и научната сфера.
- јакнење на протусрпските сили во СФРЈ (Хрвати, Албанци)
- потреба за брза акција за да се спречи пропаѓањето на Србија и српскиот народ
Автори на Меморандумот
уредиПавле Ивиќ, Антоније Исаковиќ, Душан Каназир, Михаило Марковиќ, Милош Мацура, Дејан Медаковиќ, Мирослав Пантиќ, Никола Пантиќ, Љубиша Ракиќ, Радован Самарџиќ, Миомир Вукобратовиќ, Василије Крестиќ, Иван Максимовиќ, Коста Михајловиќ, Стојан Челиќ, Никола Чобељиќ.
Општествено-економска криза
уредиДокумент е работен врз основата на заклучоците од годишното собрание на САНУ, одржано на 25 мај 1985 година а истата требало да го разработи комисија составена од 16 членови на чело со академикот Антоније Исаковиќ.
Документот е напишан во времето на длабока општествено-економска криза, пет година по смртта на Јосип Броз Тито, кога сѐ повеќе се говорело за претворање на Југославија во конфедерација, со дискретна најава за независност на сите републики.[се бара извор]
Документот никогаш не бил завршен.[се бара извор]
Објавување
уредиДокументот бил украден од САНУ и испратен до дневниот весник „Вечерње новости“ (во тој момент веројатно најтиражниот весник во Југославија) 24 и 25 септември 1986. година објавени се делови од работната верзија.
Во моментот на објавувањето, работната верзија на Меморандумот имала 70 страни.
За документот и академците на САНУ се појавиле низа напади и квалификации од тоа дека документот бил „големосрпски“ па сè до „платформи на контрареволуција“. Јавните дискусии по весниците, партиските активи и сл. траеле со месеци.[се бара извор]
Вонредно заседание на САНУ
уредиНа вонредното заседание на САНУ одржано на 18 декември 1986. година заземени биле ставови за „Меморандумот“ на кои е дадена поддршка на комисијата, осудена е постапката на крадење на незавршениот документ и биле отфрлени паушалните квалификации.
Во дискусиите кажано било дека „... Во прилог за работењето на ваквиот концепт речено речено било дека Србија од Гарашанин немала свој национален концепт, а од Светозар Марковиќ никој не го погледнал српското прашање...“[се бара извор] (академик Коста Михајловиќ)
„... Не може да се очекува дека на ова Заседание да ја оцениме самата вредност на незавршениот Меморандум, сè додека Комисијата не заврши и не се огласи со свој предлог. А власта бара од нас украдениот меморандум, да го прогласиме како "платформа на контра-револуција", да се обвиниме себеси дека сме „разбители на Југославија“ и „непријатели на соицијализмот“, дека сме.. „провокатори на братоубиствена војна“, дека се бориме за „својата националистичка власт“. Власт, која; бара да признаеме, грешката која не ја направивме, да се согласиме со пресудите кои се судени, а да не сме ниту сослушани. . . Денеска ние не одлучуваме за Меморандумот од „групата на академци“, доворување на Извршниот одбор, ние денес одлучуваме за интелектуалното достоинство и моралната висина на Српската академије на науките и уметностите...“[се бара извор] (академик Добрица Ќосиќ)
Последици
уредиМеморандумот на САНУ имал големо влијание за развојот и обновата на српскиот национализам под закрила на Сојузот на комунистите на Србија. Меморандумот имал големо влијание врз Слободан Милошевиќ кој идеите изложени во меморандумот пробал да ги оствари на дело: антибирократска револуција и идејата за Голема Србија која подоцна била поттик за војна во Словенија, Војната во Хрватска, Војната во БиХ и Војната во Косово.
Литература
уреди- ↑ 1,0 1,1 http://books.google.com/books?id=KfbI4e1q1yEC&pg=PA322
- ↑ 2,0 2,1 http://www.esiweb.org/index.php?lang=en&id=281&story_ID=13&slide_ID=18
- ↑ Ramet, Sabrina P. The three Yugoslavias: state-building and legitimation, 1918-2005. Bloomington, Indiana, USA: Indiana University Press, 2006. Pp. 321.
- ↑ http://books.google.com/books?id=lVBB1a0rC70C&pg=RA2-PA556
- ↑ http://books.google.com/books?id=xGShXjNZzEsC&pg=PA102
- ↑ Lampe, John R. 2000. Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge: Cambridge University Press. p347
- ↑ http://books.google.com/books?id=FTw3lEqi2-oC&pg=PA321
Поврзани содржини
уреди- Прилози за словенечката национална програма - Словенечки одговор на Меморандумот на САНУ.
- Иван Стамболиќ
Надворешни врски
уреди
- Текстот на Меморандумот на српски јазик Архивирано на 7 март 2016 г.
- Англиски превод на Меморандумот на албанско мрежно место Архивирано на 29 март 2010 г.
- Memorandum SANU - ANSWERS TO CRITICISMS, Kosta Mihailovic, Vasilije Krestic, 1995 Архивирано на 4 март 2009 г. (англиски)