Википедија

Макс фон Лауе

Макс Теодор Феликс фон Лауе (англиски: Max von Laue, 9 октомври 1879 - 24 април 1960) — германски физичар кој ја освоил Нобеловата награда за физика во 1914 г. за неговото откритие за дифракција на X-зраците при премин низ кристал. Покрај неговиот научен напор за придонес во оптиката, кристалографијата, квантната теорија, суперпроводливоста, и теоријата за релативноста, тој имал и голем број на административни позиции кои ја унапредиле и помогнале германскиот развој и наука во текот на четири децении. Како силен заговарач против Националсоцијализмот, исто така тој помогнал во повторното воспоставување на мирот и реорганизацијата на Германија, по Втората светска војна.

Макс фон Лауе
Макс фон Лауе во 1929 г.
Роден(а)Макс Теодор Феликс Лауе
9 октомври 1879(1879-10-09)
Фафендорф, Кралство Прусија, Германско Царство
Починал(а)24 април 1960(1960-04-24) (возр. 80)
Западен Берлин
НационалностГерманец
ПолињаФизичар
УстановиФранкфуртски Универзитет
Берлински Универзитет
Друштво „Макс Планк“
ОбразованиеСтрасбургшки Универзитет
Германски Универзитет
Берлински Универзитет
Докторски менторМакс Планк
ДокторандиЛео Силард
Фридрих Бек
Макс Кохлер
Ерна Вебер
Други значајни студентиФриц Лондон
Познат подифракција на X-зраци
Поважни наградиНобелова награда за физика (1914)
Матеиучиев медал (1914)
Медал „Макс Планк“ (1932)

Животопис

уреди

Детство и образование

уреди

Лауе е роден во Фафендорф, денешен Кобленц, од Џулиус Лауе и Мина Зеренер. Во 1898 г. по положувањето на неговата матура во Стразбур, започнал да го отслужува задолжителниот едногодишен воен рок, по што ги започнал своите студии по математика, физика и хемија, на Стразбуршкиот Универзитет, Гетингенскиот Универзитет, и Минхенскиот универзитет Лудвиг Максимилијан во 1899 г. Во Гетинген, на него влијаеле физичарите Волдемар Воигт и Макс Абрахам како и математичарот Давид Хилберт. По само еден семестар во Минхен, тој заминал на Хумболтовиот универзитет во 1902 г. Таму бил школуван од Макс Планк, кој ја започнал квантната револуција на 14 декември 1900 г, кога го поднесол неговиот славен документ пред Германското здружение на физичари.[1][2] Во Берлин, Лауе присуствувал на предавањата на Ото Лумер за топлинското зрачење и интерферентна спектроскопија ,чиешто влијание може да се види во Лауевата теза за интерферентните појави кај планпаралелни плочи, со која што докторирал во 1903 г.[3] Подоцна Лауе во период од 1903 г. до 1905 г. го поминал во Гетинген. Лауе ја завршил својата хабилитација[4] во 1906 под водство на Арнолд Зомерфелд во ЛМУ.[5][6][7][8][9]

Кариера

уреди

Во 1906, Лауе станал доцент во Берлин како асистент на Планк. Тој таму го запознава и Алберт Ајнштајн за првпат и станале другари со Лауе кој ја прифатил и распостранил Ајштајновата теорија за релативноста. Лауе му бил асистент на Планк сè до 1909 г. Во Бернлин, работел на примената на ентропијата на зрачните полиња и на значењето на термодинамиката на кохерентноста на светлинските зраци.[7][9]

Од 1909 г. до 1912 г, Лауе бил доцент во Институтот за теорија на физиката под водство на Арнолд Зомерфелд, во ЛМУ. Во текот на Божиќните празници во 1911 г. и во јануари 1912 г., Паул Петар Евалд го завршил пишувањето на неговата докторска теза, заедно со Зомерфелд. При прошетката во јануари низ Англиската градина во Минхен, Евалд му раскажал на Лауе за неговата теза. Должините на брановите кои биле од интерес за Евалд, биле во видливата област на спектарот а со тоа и на многу поголемо растојание меѓу резонанаторите во Евалдовиот кристален модел. Лауе бил збунет и сакал да дознае каков ќе биде ефектот ако се земат предвид многу помали бранови должини. Во јуни, Зомерфелд пријавил во Друштвото на физичарите во Гетинген, дека Лауе заедно со Паул Книпинг и Валтер Фридрих извеле успешна дифракција на x-зраците, за што Лауе бил награден со Нобелова награда за физика, во 1914 г. Додека престојвал во Минхен во периодот од 1910 г. до 1911 г, тој го напишал првиот том од неговата книга за релативноста.[8][9][10][11]

Во 1912 г, Лауе бил повикан на Циришкиот универзитет како извонреден професор по физика. Во 1913 г, неговиот татко се стекнал со титула како наследен дворјаник, па затоа Лауе подоцна станал 'Макс фон Лауе'.[9]

 
Макс фон Лауе околу 1914

Од 1914 до 1919 година, Лауе се школувал на Франкфуртскиот Универзитет како вообичаен професор по теориска физика. Во 1916, бил зафатен со развој на вакуумска цевка, на Вурцбуршкиот универзитет, изум кој нашол примена во воената телефонија и безжична комуникација.[6][7][8][9]

Во 1919, Лауе бил повикан на Берлинскиот Универзитет како обичен професор по теориска физика, позиција која ја имал сè до 1943, кога му одредиле да се пензионира, со негова согласност, една година пред вистинското време за пензионирање. Во Универзитетот во 1919, други истакнати физичари биле Валтер Нернст, Фриц Харбер и Џејмс Франк. Лауе, како еден од организерите на неделниот Берлински колоквиум за физика, типично седел во првиот ред до Нернст и Ајнштајн, коишто доаѓале од Кајзер Вилхелмовиот институт за физика во Берлин, Дахлем, каде што тој бил директор. Значајни студенти на Лауе на Универзитетот биле Лео Силард, Фриц Лондон, Макс Кохлер, и Ерна Вебер. Во 1921, тој го објавил вториот том на неговата книга за релативноста.[6][8][12][13]

Како советник во државната Физичко-технолошка установа, Лауе го запознал Валтер Мајснер кој во тој момент работел на суперпроводливоста. Мајснер открил дека слабото магнетно поле се намалува брзо до нула во внатрешноста на суперпроводникот, појава која денес е позната како Мајснеров ефект. Лауе покажал во 1932 г. дека јачината на магнетното поле која е потребна за да се поништи суперпроводливоста се менува според обликот на телото. Лауе објавил вкупно 12 документи и книга за суперпроводливоста. Еден од документите бил направен во координација со Фриц Лондон и неговиот брат Хајнц Лондон.[7][14][15][16] Мајснер објавил биографија за Лауе во 1960 година.[17]

Кајзер Вилхелмовиот институт (Денес: Макс Планков институт бил основан во 1911 година. Негова цел било да ја промовира науката со создавање и одрќување на истажувачки институти. Еден таков институт бил Кајзер Вилхелмовиот институт за физика основан во Берлин во 1914 година, при што Ајнштајн бил назначен како директор. Лауе бил соработник на Институтот во 1917, а во 1922 тој бил именуван за заменик директор, Лауе ги вршел административните задолженија на Ајнштајн. Ајнштајн заминал во странство кога Адолф Хитлер станал канцелар во јануари 1933 година, и повеќе не се вратил во Германија. Лауе тогаш станал главен директор, позиција која ја имал до 1946 или 1948, со исклучок на периодот од 1935 до 1939 година, кога Петар Дебај бил директор. Во 1943, за да избегне смртта на персоналот, КВИФ се префрлил во Хехинген. Во Хехинген Лауе ја напишал својата книга за историјата на физиката Geschichte der Physik, која била преведена на уште седум други јазици..[7][18][19]

Отпор против нацизмот

уреди

Лауе бил противник на националсоцијализмот а посебно на нивната германска физика т.е. прогонување на Евреите, како и прогласувањето на Ајнштајновата теорија за релативноста како Еврејска физика. Лауе и неговиот близок пријател Ото Хан тајно им помагале на научниците кои им биле колеги и кои биле прогонувани од националсоцијалистичката полиција, да емигрираат од Германија. Лауе дури и отворено и се спротивставувал на полицијата. Обраќањето на 18 септември 1933 г. на отворањето на собирот на физичарите во Вурцбург, спротивставувајќи му се на Јоханес Штарк, како и пишувањето на некрологот на Фриц Хабер во 1934 година, и присуствувањето на прославата за Хабер се примери кои јасно ја прикажуваат храброста на Лауе и неговото отворено спротивставување:

  • Лауе, шеф на Германското друштво на физичарите, имал јавно обраќање во 1933 година при собирот на физичарите. Во својот говор, го споредил прогонувањето со она на Галилео и неговите научни погледи за сончевата теорија на Коперник ги споредил со конфликтот и прогонувањето од страна на застапниците на германската физка во однос на теоријата за релативноста и работата на Ајнштајн која ја нарекле „Еврејска физика“.
  • Јоханес Штарк, кој ја добил Нобеловата награда за физика во 1919 година, сакал да стане фирер на германската физика цел поради која бил поборник за германската физика. И покрај несогласноста од прашаните, Штарк бил назначен за Претседател на ПТР во мај 1933 г. Но сепак, Лауе успешно го блокирал членството на Штарк во Пруската акадмија на науките.
  • Хабер ја добил Нобеловата награда за хемија во 1918 г. Покрај оваа и многу други придонеси за Германија ,тој бил присилен да емигрира од Германија како резултат на законот за обнова на професионалниот граѓански должности, којшто ги принудил евреите да ги напуштат своите работни места. Лауевиот некролог [20] и пофалбата кон Хабер и споредувањето на неговото присилно иселување со она Темистокле од Атина, било директна навреда на националсоцијалистичката полиција.
  • Во соработка со Хабер, Макс Планк и Ото Хан, Лауе организирал собир во Берлин на 29 јануари 1935 година, за годишнината на Хаберовата смрт – која била строго забранета од владата. Додека многу од научниот и техничкиот кадар бил претставен од нивните жени, Лауе и Волфганг Хојбнер биле единствените професори кои присуствувале таму.[21][22] Ова било уште една шлаканица на Лауе за националсоцијализмот. Датумот од годишнината на смртта на Хабер била еден ден пред вториот роденден на националсоцијализмот да ја зграби моќта во Германија, со што дополнително била зголемена навредата преку одржување на овој настан.

Говорот и некрологот на Лауе предизвикале владините власти да возвратат со казни. Понатамошно, како одговор на ветото на штарковото членство во Пруската академија на науките од страна на Лауе, Штарк, во декември 1933 г, ја укинал позицијата на Лауе како советник во ПТР, која Лауе ја држел од 1925 г. Главите 4 и 5, во Велкеровата Нацистичка наука: мит, вистина, и атомската бомба, ја прикажуваат подетално борбата на Лауе и Планк против преземањето на Пруската академија на науките од страна на нацистите.[14][23][24][25][26][27]

Сокриена Нобелова награда

уреди

Кога нацистичка Германија ја окупирала Данска во Втората светска војна, унгарскиот хемичар Ѓерѓ де Хевеши ја разложил златните Нобелови награди на фон Лауе и Џејмс Франк во царската вода за да го спречат нивното запленување од страна на нацистите. Во тој период, било илегално да се изнесува злато од земјата, и доколку откриле дека Лауе го направил тоа, истиот би можел да се соочи со гонење во Германија. Хевеши го поставил растворот на полица во неговата лабораторија во институтот Нилс Бор. По војната, се вратил и го нашол растворот на истото место и го издвоил златото од киселината. Нобеловото друшто повторно ги излеало наградите со оригиналното злато.[28]

По војната

уреди

На 23 април 1945 г., француската војска навлегла во Хечинген, за наредниот ден да пристигне и мисијата Алсос – мисија која ја истражувала германската јадрена програма, како и нудење на заштита на германските научници за истите да не бидат заробени од советските сили. Научникот советодавец на операцијата бил германско-американскиот физичар Семјуел Гаудсмит, кој, носејќи челичен шлем, се појавил пред домот на Лауе. Лауе бил притворен во Хантингдон, Англија, и со други научници стажирал во операцијата ипсилон, чија цел било да се врши јадрено истражување.[14]

Додека бил затворен,Лауе бил потсетник на другите притвореници дека можат да го преживеат нацистичкото владеење без да направат „компромис“ ова го оддалечило од нив.[29] Во текот на неговото затвореништво, Лауе напишал труд со наслов за апсорпција на рендгенските зраци под интерференциони услови, а тоа било подоцна објавено во Acta Crystallographica.[14] На 2 октомври 1945, Лауе, Ото Хан и Вернер Хејзенберг, биле однесени да се запознаат со Хенри Халет Дејл, претседателот на Кралското друштво, а воедно и со други членови на истото. Таму, Лауе бил поканет на 9 ноември 1945 година да присуствува на состанокот на Кралското друштво во чест и спомен на германскиот физичар Вилхелм Конрад Рентген, кој ги измислил X-зраците, но сепак, воените власти не му дозволиле да присуствува на настанот.[14]

Лауе се вратил во Германија во 1946. Повторно станал главен директор на КВИФ, кој бил преместен во Гетинген. Во 1946 универзитетот Кајзер-Вилхелм бил преименуван во Универзитет Макс Планк. Лауе станал и помошник професор на Гетингенскиот универзитет. Покрај неговите административни и подучувачки одговорности, Лауе ја успеал да ја напише и книгата за суперспроводливоста Theorie der Supraleitung, и повторно ја преиздал книгата за дифракцијата на елекроните Materiewellen und ihre Interferenzen и првиот том од двотомното издание за релативноста.[8][14][30]

Во јули 1946, Лауе се вратил во Англија, само 4 месеци по неговиот отпуст од притвор, за да присуствува на меѓународната конференција за кристалографија. Ова било огромна чест, бидејќи бил единствениот германец повикан таму. На Лауе дури ѝ му било дозволено слободно да се шета низ Лондон.[14]

По војната, потребен бил голем напор за да се воведе повторна рамнотежа и организација во германската наука. Лауе ги преземал главните улоги. Во 1946, тој го организираше создавањето на Германското друштво на физичари но само во Британската окупациона зона, бидејќи Сојузничкиот контролен совет не дозволувал да се создаваат прекугранични организации. Во текот на војната, ПТР бил растурен, фон Лауе, од 1946 до 1948, работел на неговото повторно соединување низ три окупациони зони со изградба на нови објекти во Брауншвајг. Околу 1948, Претседателот на Американското друштво на физичари побарал од Лауе да поднесе извештај за статусот на физиката во Германија, извештајот бил објавен во 1949 г. во American Journal of Physics.[31] Во 1950 година, Лауе се вклучил во создавањето на Verband Deutscher Physikalischer Gesellschaften, кое порано било под управа на Nordwestdeutsche Physikalische Gesellschaft.[8][14][30]

Во април 1951, Лауе станал директор на институтот за физика, хемија и електрохемија Макс Планк и оваа титула ја задржал сè до 1959. Во 1953, по барање на Лауе Институтот бил преименуван во иститут за физика, хемија и електрохемија Фриц Хабер.[14][32]

Личен живот

уреди

Во 1913 година неговиот тако Џулиус Лауе, кој бил граѓански службеник во армијата се стекнал со благородничка титула. Од тој момент Макс Лауе се именувал како Макс фон Лауе.[9] Лауе се оженил за Магдалена Деген, додека бил доцент на ЛМУ. Имале две деца.[9]

Една од главните рекреативни активности на Лауе биле планинарење, автомобилизам, мотоциклизам, едрење и скијање. Иако не бил планинар, тој уживал да пешачи на алпските ледници со неговите пријатели.[7]

На 8 април 1960 година, при патувањето до својата лабораторија, Лауе со својот автомобил имал сообраќајна незгода при која бил удрен од мотоциклист, само два дена откако ја добил дозволата. Мотоциклистот загинал на лице место, а автомобилот на Лауе се превртел. Тој починал од повредите шеснаесет дена подоцна, на 24 април 1960 година.[7][33][34][35]

Организации

уреди

Награди и почести

уреди
 
Поштенска марка од германската пошта од 1979 година

Поврзано

уреди
 
Викицитат има збирка цитати поврзани со:

Наводи

уреди
  1. ↑ van der Waerden, B. L. (ed.) (1968) Sources of Quantum Mechanics. Dover. ISBN 048645892X. p. 1.
  2. ↑ Planck, Max (1900). „Zur Theorie des Gesetzes der Energieverteilung im Normalspektrum“ (PDF). Verhandlungen der Deutschen Physikalische Gesellschaft. 2: 237–245. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-08-07. Посетено на 2015-02-07. Cited in Hans Kango, editor, and translated by D. ter Haar and Stephen G. Bush Planck’s Original Papers in Quantum Physics: German and English Edition (Taylor and Francis, 1972) p. 60.
  3. ↑ Max von Laue – Mathematics Genealogy Project. Max von Laue, Ph.D., Universität Berlin, 1903, Dissertation title: Über die Interferenzerscheinungen an planparallelen Platten.
  4. ↑ Habilitation title: "Über die Entropie von interferierenden Strahlenbündeln"
  5. ↑ Walker, p. 73
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Max von Laue Архивирано на 5 февруари 2007 г. – American Philosophical Society Author Catalog
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Max von Laue – Nobel Prize Biography
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 Hentschel, 1996, Appendix F, see entry for Max von Laue.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 Max von Laue Biography – Deutsches Historisches Museum Berlin
  10. ↑ Ewald, P. P. (ed.) 50 Years of X-Ray Diffraction (Reprinted in pdf format for the IUCr XVIII Congress, Glasgow, Scotland, International Union of Crystallography). Ch. 4, pp. 37–42.
  11. ↑ Jungnickel, Christa; Russell McCormmach (1990). Intellectual Mastery of Nature. Theoretical Physics from Ohm to Einstein, Volume 2: The Now Mighty Theoretical Physics, 1870 to 1925. University of Chicago Press. стр. 284–285. ISBN 0-226-41585-6.
  12. ↑ Max von Laue – Mathematics Genealogy Project
  13. ↑ Lanouette, William; Bela Silard (1992). Genius in the Shadows: A Biography of Leó Szilárd the Man Behind the Bomb. New York: Scribners. стр. 56–58. ISBN 0-684-19011-7.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 14,7 14,8 Max von Laue. „My Development as a Physicist“ (PDF). стр. 298–307. Посетено на 30 December 2008.
  15. ↑ Max von Laue Biography Архивирано на 3 февруари 1999 г. – University of Frankfurt on Main
  16. ↑ Fritz London Publications Архивирано на 12 јуни 2007 г. – Duke University
  17. ↑ Meissner, Walter (1960). Max von Laue als Wissenschaftler und Mensch. Verl. d. Bayer. Akademie d. Wissenschaften. and C. H. Beck Verlag (1986)
  18. ↑ Hentschel, 1966, Appendix F, see entries for von Laue and Debye.
  19. ↑ Hentschel, 1966, Appendix A, see entries for KWG and KWIP.
  20. ↑ doi:10.1007/BF01495380
    Овој навод ќе се дополни автоматски во текот на следните неколку минути. Можете да го прескокнете редот или да го проширите рачно
  21. ↑ Hentschel, 1996, Document #29, pp. 76–78: See Footnote #3.
  22. ↑ Hentschel, 1996, Document #120, pp. 400–402: A letter from Lise Meitner to Otto Hahn.
  23. ↑ Walker, pp. 65–122
  24. ↑ Hentschel, 1966, Appendix F, see entries for Max von Laue, Johannes Stark, and Fritz Haber.
  25. ↑ Hentschel, 1966, Appendix A, see entry for the DFG.
  26. ↑ Heilbron, J. L. (2000). The dilemmas of an upright man: Max Planck and the Fortunes of German Science. Cambridge: Harvard University Press. стр. 159–162, 167–168. ISBN 0-674-00439-6.
  27. ↑ Beyerchen, Alan D. (1977). Scientists under Hitler: politics and the physics community in the Third Reich. New Haven, Conn: Yale University Press. стр. 64–69, 208–209. ISBN 0-300-01830-4.
  28. ↑ Adventures in radioisotope research – the collected papers of George Hevesy, 1962, Pergamon Press, New York
  29. ↑ Bernstein, Jeremy (2001). Hitler's uranium club: the secret recordings at Farm Hall. New York: Copernicus. стр. 333–334. ISBN 0-387-95089-3.
  30. ↑ 30,0 30,1 Hentschel, 1996, Appendix A, see entries on KWG and KWIP.
  31. ↑ Laue, Max von (1949). „A Report on the State of Physics in Germany“. American Journal of Physics. 17 (3): 137–141. Bibcode:1949AmJPh..17..137V. doi:10.1119/1.1989526.
  32. ↑ Hentschel, 1996, Appendix A, see entry on KWIPC.
  33. ↑ Max von Laue: Biographical The Nobel Prize in Physics 1914. Nobel Foundation.
  34. ↑ doi:10.1098/rsbm.1960.0028
    Овој навод ќе се дополни автоматски во текот на следните неколку минути. Можете да го прескокнете редот или да го проширите рачно
  35. ↑ Magill, Frank Northen (1989) The Nobel Prize Winners, Salem Press. ISBN 0893565598. p. 198
  36. ↑ Hentschel, 1966, Appendix A, see entry for NG.
  37. ↑ „Membership list“ (PDF). Austrian Academy of Sciences. Посетено на 2 November 2011.
  38. ↑ „Max von Laue“. Notable Names Database. Посетено на 2 November 2011.

Библиографија

уреди
  • Hentschel, Klaus, editor; and Ann M. Hentschel; editorial assistant and Translator (1996). Physics and National Socialism: An Anthology of Primary Sources. Basel: Birkhäuser Verlag. ISBN 0-8176-5312-0.
  • Walker, Mark H. (1995). Nazi science: myth, truth, and the German atomic bomb. New York: Plenum Press. ISBN 0-306-44941-2.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Макс_фон_Лауе&oldid=5278123“