Лазар Поп-Трајков
Лазар Поп Трајков (10 април 1878 - 11/12 октомври 1903) — македонски револуционер и писател, раководител и војвода на Македонската револуционерна организација.
| Лазар Поп Трајков | ||
| ||
| Роден | 10 април 1878 Д’мбени, Македонија | |
|---|---|---|
| Починал | 11-12 октомври 1903 Руља, Леринско | |
| Познат | војвода на ТМОРО | |
| Занимање | револуционер, писател | |
Рани години
уредиЛазар Поп Трајков е роден 1878 година, во револуционерното село Д’мбени (Костурско), сега во Грција) во семејството на Поп Трајко кој бил чесен човек и голем патриот. Лазар Поп Трајков го завршува основното образование во своето родно село. Уште од мал, тој пројавува афинитет кон учењето и револт кон неправдата што османлиската држава ја врши на неговиот народ. По завршувањето на основното училиште, Лазар Поп Траков учи во прогимназијата во Костур, а потоа своето образование го продолжува во Солунската егзархиска машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“.
Таму тој и ја започнува својата револуционерна дејност, станувајќи член на ТМОРО. По завршувањето на гимназијата, станува егзархиски учител во Костурско.
Организирање на Костурско
уредиПоп Трајков развива интензивна револуционерна дејност во своето родно Костурско во периодот од 1898-1899 година. Својата работа како егзархиски учител, тој ја користи како прикритие за да обиколува по костурските села и да пропагира револуционерна борба.
Поп Трајков е првиот организатор на Костурската околија. Секој одмор го користи за да основа комитети на ВМОРО во селата. Во редовите на ВМОРО тој вклучува неколку стари ајдути како Коте Христов (којшто после станува грчки агент) и Митре Влаот, како и многу нови четници и реонски војводи (Манол Ризов, Никола Андреев, Пандо Кљашев и др.
За неполна година, Костурско е веќе организирано - во секое населено место има луѓе на организацијата што ја развиваат инфраструктурата на ВМОРО.
Поп Трајков наредува и ликвидација на неколку турски разбојници што го измачуваат народот. Освен против турското господство, тој се бори и против грчката духовна хегемонија. Костурско, како етничка граница меѓу Македонците и Грците, е под директен удар на грчката црква и нејзините агенти (под покровителство на турската власт). Во тоа време голем дел од Македонците во Костурско се декларираат како Грци (Гркомани), но после неколку обиколки на Поп Трајков по костурските села (потоа тоа го прави и Васил Чакаларов), бројот на гркоманите се редуцира на ништожна цифра.
На состанокот на костурските раководители во 1899 година, тој е назначен за врховен началник на ВМОРО во Костурско. Набргу почнува да прави обиди за набавување на големи пратки оружје од Грција за вооружување на населението, но во 1899 година е уапсен од турската полиција и осуден на 4 години затвор. Затворот го лежи во Корча.
Во предвечерието на Илинден
уреди
По апсењето на Поп Трајков, неговото дело како организатор го продолжува Васил Чакаларов, кој во 1900 година е испратен од Борис Сарафов во Атина за да организира канал за шверцување на оружје во Костурско и Битолско. Во 1901 година Чакаларов доаѓа во Костурско, каде што го зема местото на Поп Трајков и заедно со Пандо Кљашев го продолжуваат неговото дело.
По две години Поп Трајков излегува од затворот и повторно станува началник на Костурско - каде што затекнува потполна организација. Секое село има чета и доволно оружје за да почне востание. Но заради големиот број нови чети, присуството е забележливо и се зголемува бројот на битки со турски потери, кои завршуваат со големи жртви за Турците.
Поп Трајков, заедно со Чакаларов и Кљашев како костурски делегати, земаат учество на Смилевскиот конгрес на Битолскиот револуционерен округ (19-24 април 1903 година). Костурчани се за востание, затоа што кај нив ситуацијата е неподнослива заради постојаните турски чешлања на селата и предавствата од Грците и гркоманите (водени од грчкиот костурски владика Германос Каравангелис).
По завршувањето на конгресот, тие се враќаат во Костурско. На 9 мај 1903 година, Турците за да се одмаздат за големите жртви дадени во битките со четите на ВМОРО, го палат големото комитско село Смрдеш. На тој ден турските војници заедно со башибозукот масакрираат 85 души мажи, жени и деца. 150 од 300 куќи од селото се запалени, а 100 пушки уништени.
Десетина дена подоцна една од четите на Лазар Поп Трајков, Чакаларов и на Митре Влаот се предадени и нападнати над селото Руља, Леринско. Водени од Поп Трајков тие ја одбиваат војската и убиваат 15 турски војници, а даваат само 1 жртва.
На 30 мај 1903 година, на врвовите „Локвата“ и „Вињари“, во близина на село Д’мбени здружените чети на Чакаларов, Пандо Кљашев и Дичо Антонов од 70 души водат борба против 1.000 души аскер. Од редовите на ВМОРО паѓаат 12 души, а од Tурците повеќе од 150. Смрдеш бил одмазден во таа битка - најхеројска и најкрвава во текот на предилинденскиот период. Лазар поп Трајков оваа голема битка ја овековечува во неговата песна „Локвата и Вињари“.
Илинденското востание
уреди
На 20 јули 1903 година (нов стил 2 август) е објавено Илинденското востание. Лазар Поп Трајков е назначен за војвода на голема казнена чета. Заедно со Лазар Киселинчев, Иван Попов и Манол Ризов одат во село Руља и се помируваат со војводата Коте Христов, ги осветуваат 6-те знамиња, при што Коте ветува дека ќе биде верен на Организацијата и дека ќе земе учество во востанието.
На 23 јули, Поп Трајков и неговата казнена чета заедно со војводата Стерјо Стерјовски и востаници одат кон големото помачко село Жервени. После неколку предупредувања за разоружување, го напаѓа селото (во кое има војска и многу башибозук). После целодневна битка, војската е истерана од селото давајќи големи жртви, а башибозукот е истепан до еден. Востаниците водени од Поп Трајков победоносно влегуваат во селото. Поп Трајков наредува селото да се запали до темел, зашто Турците од Жервени со децении ги тероризирале околните македонски села (убивале, силувале, пљачкале).
После Битката кај Жервени, четата на Поп Трајков заедно со Чакаларов и Кљашев води неколку битки со аскерот, од кои најголема во којашто тој учествува е Битката кај месноста Франговица околу селото Д’мбени, каде што 600 востаници се нападнати од многуилјаден аскер. Во оваа битка Турците имаат и артилерија. Но и покрај тоа, секој турски напад е одбиен, а после последниот турски напад, востаниците прават противнапад и ја бркаат војската дури до соседното село Сливени. Во таа битка паѓаат 200 турски војници и 6 востаника. Заробен е и турскиот сигналист.
По еден месец борби скоро секаде во Костурско, здружените востанички сили (околу 2.000 на број) се разделуваат на две: 900 души на чело со Чакаларов заминуваат во казнена експедиција во Албанија за да изгорат неколку башибозучки села, а другата од 500 души на чело со Поп Трајков и Иван Попов заминува во Мариово (Прилепско) за да се приклучи на тамошното востание. Дел од востаниците остануваат во Костурско.
Групата на Поп Трајков, изнемоштена од борби и глад поминува со борба до Мариово. Но тука Поп Трајков се разочарува - во Прилепско нема востание. Како што кажува Иван Попов во неговите спомени:
| „ | Ние мислевме дека цела Македонија востанала. Додека ние во Костур водиме крвав бој против смртниот непријател, додека нашите села се дивјачки палени и уништувани, во Прилепско ниту едно село не востанало [1] | “ |
Од тие 500 души, повеќе од 300 се враќаат во Костурско, потполно разочарани. Другите 150 остануваат со Поп Трајков во Прилепско, кајшто се сретнуваат со Ѓорче Петров (кој не успева да го крене Прилепско, или да направи нешто од почетокот на востанието). Еве како Ѓорче Петров во неговите спомени ги опишува костурските борци:
| „ | Грозен впечаток ми направија, што сите беа капнати, голи, боси, како цигани, и насекаде гонети од војската, изгладнети беа како волци. Од 300—400 души, што тргнале од Костурско, беа останале до 130 души, а другите се одделувале на групи и си оделе во своите родни места. Но спрема прилепските четници предизвикаа восхитеност во нас. Споредувањето беше, што тие беа херои спрема нашиве баби. Еланот во нив не беше убиен | “ |
Се договораат заедно со четата на Ѓорче Петров (останати само 10 четника), да одат во Леринско и таму да ја дигнат во воздух железничката линија. Кон нив се придружува и Лука Иванов (подоцна станува воденски војвода) и Јово Јововиќ (Црногорец по народност, доброволец во востанието). На пат кон предвидената цел, кај мариовското село Чаништа групата од 160 души четници е нападната од 5.000 души аскер. Започнува лута битка. Врвовите окупирани од востаниците се задржени благодарение на фанатичноста на војводата Иван Попов, Јово Јововиќ, храброста на Костурчани, како и водачките способности на Лазар Поп Трајков. Турците еден по еден праќаат фанатички напади во коишто паѓаат како покосени многу аскери.
Кога вечерта се стемнува, четите го пробиваат обрачот и се извлекуваат. Оваа битка е еден од најголемите порази на Турците за време на востанието. Востаниците даваат 4 жртви и 6 ранети, додека Турците имаат 400 мртви (според Попов се 400, а според Ѓорче Петров се меѓу 200-300). Во оваа битка Лазар Поп Трајков е лошо погоден во устата и решава да се врати во Костурско да се лекува.
Смртта на Лазар Поп Трајков
уреди
Откако успева да се врати во родното Костурско, Лазар Поп Трајков решава дека е најдобро да оди да се лекува во селото на Коте Христов.
Дури и му испраќа писмо во кое срдечно го поздравува и го поканува да дојде кај него. Иако Поп Трајков знае дека Коте има врски со грчкиот владика Германос Каравангелис, тој сепак се препушта на Коте надевајќи се дека заедничката борба за време на востанието ги средила сите недоразбирања меѓу Коте и ВМОРО. Но Поп Трајков не знае дека грчкиот владика веќе го врбувал Коте да работи за грчкиот комитет и дека добива месечна плата.
Како непомирлив борец против грчкото духовно господство во Костурско, Лазар Поп Трајков е трн во очите на Грците и тие нудат сè што можат само да биде тој мртов. И така, во октомври 1903 година, изгледа дека во некој судир со Турците Поп-Трајков беше ранет во вратот и отишол некаде, на некоја планина, на лекување.
Но, во планината го најдоа тројца Жељовјани (Жељово беше акропол на грцизмот во Корештата и седиште на Коте),
Наум, Трајко и Павел Киров, кој се издигна потоа во војвода и тие му ја отсекоа главата и ја донесоа во Митрополијата.[2]
Причините за убиството на Лазар Поп Трајков
уредиВо Костур пред повеќе од дваесетти повеќе години работеше Бугарската гимназија под раководство на првокомитаџијата Лазо Поп-Трајков, иако во Костур немаше бугарски семејства. Но Поп-Трајков мобилизираше стипендисти ученици од сите села за Костурската гимназија, кои се хранеа и учеа со пари на бугарската држава. Парите ги испраќаше Бугарскиот конзулат во Битола. Во Битола тогаш немаше ниту еден Србин. Од таа гимназија излегоа најзначајните и најфанатичните кадри на Бугарскиот комитет, кои му нанесоа најголемо зло на грцизмот, затоа што како што беа фанатизирани од учењето во гимназијата, беше природно тие да ги фанатизираат и своите роднини и познати во селото и да ги прават да поминуваат од Патријаршијата во Бугарската егзархија.
Многупати се обидов да го затворам тоа гнездо, укажувајќи и на Турската влада за опасностите што ги создаваше. Но, стана невозможно. Беше веќе вкоренето, оти работеше повеќе од дваесет години.
Но сега по Бугарското востание јас го искористив гневот на Турците, влегов во гимназијата и растурив сè пред мене. Мебел, прибор, клупи, средства за учење, карти, библиотски слики на егзархот Јосиф. Толкава беше катастрофата, така што оттогаш оваа школа не се отвори никогаш повеќе. Но и училиштата по селските населби им ги изгореа. Тогаш го убивме и главниот управител на Бугарскиот комитет за Костурско и Леринско Лазо Поп-Трајков. Тој беше од селото Косинец [1] и беше син на поп, на попот Трајко. Тој ја завршил бугарската гимиазија во Костур и се издигнал како најстрашен непријател на грцизмот. Ги гореше грчките книги по црквите и во нашите училишта и ги фанатизираше селаните во полза на бугарските идеи со своите обраќања во црквата, каде што влегуваше и проповедаше со својата чета без да е самиот поп. Тој во нашата околија беше најзначајниот фактор на Бугарскиот комитет. Македонската борба (мемоари) Германос Каравангелис
Песна за Лазар Поп Трајков
уреди
Заради неговиот благ и добродушен глас, како и заради угледот како борец против неправдата, Поп Трајков се здобил со голема популарност кај населението и народот го овековечил неговиот спомен во народната песна „Зошто плачиш, зошто жалиш“, упатена кон планината Лисич каде бил убиен Поп-Трајков.[3]
Зошто плачиш, зошто жалиш
Зошто плачиш, зошто жалиш,
ти, високи Лисич?
Одговара жаловито
тој високи Лисич:
„Јас ќе плача и ќе жала,
дур до век и века,
зашчо виду ка заклае,
Лазо Попотрајков.
Отсекое горда глава
за пендесе лири,
однесое во Костура,
бакшиш на Деспота.
Страшно ести, страшно,
да се каже за Деспота,
а ушче пострашно ести
за тој шчо го уби.“
Литература
уреди- Спомени на Иван Попов
- Спомени на Ѓорче Петров
- Спомени на Пандо Кљашев
- Спомени на Лазар Киселинчев
Наводи
уреди- ↑ Спомени на Иван Попов
- ↑ Македонската борба (мемоари) Германос Каравангелис
- ↑ Сокол ми лета високо - Збирка народни песни од Егејска Македонија, Скопје: КУД Гоце Делев - Скопје, 1978, стр. 14.