Есма Реџепова

Есма Реџепова (ромски: Esma Rejepova; Скопје, 8 август 1943 - Скопје, 11 декември 2016) — позната македонска пејачка и хуманитарка. Нарекувана е Кралица на Ромската музика во светски рамки. Во 2013 г. ја доби престижната титула Национален уметник на Република Македонија.

Есма Реџепова
Животописни податоци
Познат(а) и како	Есма Реџепова Теодосиевска
Роден(а)	8 август 1943 Скопје, Македонија
Починал(а)	11 декември 2016(2016-12-11) (возр. 73) Скопје, Македонија
Занимања	пејачка, кантавтор, хуманитарец
Инструменти	пеење
Период на активност	1956–2016
Издавачи	разни
Соработници	Стево Теодосиевски Ансамбл „Теодосиевски“
Мреж. место	esma.com.mk

Животопис

Реџепова е петто од шесте деца на Чанија и Ибраим Реџепови, во мала куќичка во центарот на Скопје. Таткото Ибраим во бомбардирањето на Скопје во април 1941 година ја изгубил едната нога. Се обидел да ги прехрани четирите ќерки и двата сина како чистач на чевли, но бидејќи останал инвалид, некој постојано морал да му ја носи кутијата со бои и четки. Покрај другите браќа и сестри, и малечката Есма станала помошник на татка си. Но, наскоро го проширила „бизнисот“, па им помагала и на другите чистачи на чевли во Скопје. Таа била нивниот главен снабдувач со „репроматеријал“. Трчала до тогаш единствената работилница за производство на боја за чевли „ималин“ и набавувала за сите. Парите што чистачите и ги давале за автобуска карта, таа ги штедела за кино билет, а најчесто во набавки одела пеш. Постарите скопјанки можеби не се сеќаваат дека денешната ромска кралица е она истото девојче што пред педесетина години чекала во ред за да им купи млеко, а тие и давале по некоја паричка што исто така завршувала во билетарницата на скопското кино. Ученичката Есма имала бунтовна природа и никогаш не им останувала должна на оние што сакале да ја понижат нарекувајќи ја „Циганка“. Никогаш не се срамела од работата, ниту кога сиромаштијата го принудила деветгодишното девојче да чисти скали и да брише прозорци во домовите на имотните скопјани. Имала прекрасен глас секогаш широка насмевка и ведра природа. Нејзината мајка никогаш не запеала. Татко и Ибраим пеел, но само за своја душа, зашто пеењето по кафеани го сметал за недостоинствена работа. Неговата 13-годишна ќерка Есма била вљубена во песната, но тој всушност и не знаел дека таа веќе ја пленила публиката со својот глас, пеејќи песна во една театарска претстава и дека добила покана да учествува на меѓучилиштен натпревар во пеење во Сарај.

Таткото тоа го дознал еден ден, кога на вратата на Реџепови чукнал познатиот естраден уметник Стево Теодосиевски. Тој дошол да го убеди да и дозволи на Есма да настапува со неговиот ансамбл. Таа есен 1957 година, Есма победила на натпреварот и добила покани за соработка од Радио Скопје. Во 13-годишната црномуреста девојка, облечена во скромно фустанче, музичките критичари откриле вонсериски талент. Тој момент животот на Есма добил поинаков тек. Таа се вклучила во ансамблот на Теодосиевски, а татко и добил ветување од Стево дека тој ќе се грижи за неа, за нејзиниот настап, за кариерата и оти нема да дозволи таа да стане кафеанска пејачка. Дом и станал стариот автомобил на Стево Теодосиевски, патиштата, новите градови и хотелите. Есма денес речиси и не може да се сети на првите официјални настапи. Прво почнале со скромни турнеи во Македонија, потоа во републиките на бивша Југославија. Првиот настап на Есма надвор од СФРЈ бил во 1961 година во Бугарија. На двомесечната турнеја таа била вистинска атракција, затоа што во тоа време не било „природно“ Ромите да се вклучат во естрадниот живот. Заради контактите и поразвиениот музички пазар, скопјанката Есма од 1960 година станува жител на Белград.

Нејзин дом биле две соби на Дедиње, во кои живеел целиот ансамбл „Теодосиевски”, вклучувајќи ја мајката на Стево, која на Есма и била како втора мајка. Музиката и заедничкото живеење со Стево Теодосиевски ги крунисала во брак во 1968 година. Драчевци и денес се сеќаваат на големата и весела ромска свадба, а седум дена подоцна бракот го регистрирале во Белград. Од белградскиот аеродром почнуваат многу патувања на ромската музичка кралица. Есма станала популарна и поради тоа влегла во протоколот на претседателот на Југославија. Првпат пеела пред Тито во 1961 година, кога гостин на маршалот му бил индонезискиот претседател Сукарно. Со нејзините песни се расположил и либискиот водач Муамер Гадафи, кога летувал во резиденцијата на Бриони. По 30 години брак, смртта на Стево ги раздели Кралот и Кралицата. Но, таа вели дека тој останал присутен во нејзиниот живот.

Кралицата на ромската музика, Есма Реџепова починала на 11 декември 2016 година во Скопје.

Уметноста и хуманоста

Есма досега „излажала“ многу народи. Кога пеела во Шпанија мислеле дека е шпанска Ромка. Во Русија „малку го згрешила акцентот“, па публиката помислила дека е од Узбекистан. Во Келн публика од 20.000 гледачи занемела пред нејзиниот глас. Во концертната сала завладеала апсолутна тишина како никогаш дотогаш. Таа е среќна што по вторпат е номинирана за Нобелова награда за мир. Првпат во 1987 година, како кандидат на Црвениот крст на Југославија. а сега како адут на Светската организација на Ромите, со поддршка на 76 невладини организации и лајонс-клубовите во земјава. Есма никогаш не родила свои деца, но посвоила и одгледала 47. Сите тие растеле и се школувале во ансамблот „Теодосиевски“. Мајката на најмногу деца во Македонија денес има повеќе од 100 внуци и правнуци. И покрај настапите, и покрај грижата за големото семејство, таа успеа да даде и свој придонес во политиката. Беше и сѐ уште е активна членка на Демократска алтернатива на Васил Тупурковски. Но, како и во животот, така и во политиката таа настапува со своето космополитско кредо:

Есма е најмаркантното музичко име на македонската, балканската и светската музичка фолк-сцена, таа е жена која животот го посвети на хуманоста, човекољубието и добрината. Жената со божествениот глас почнувајќи од првото музичко откривање на 11 март, благодарение на ангелскиот глас стана светски прифатена и призната, таа со песната, темпераментот и ромскиот музички ритам го освои светот. Есма стана лесно препознатлив македонски бренд во светот со својата оригиналност и музичка виртуозност.

Филмска кариера

Освен бројните видео клипови, Есма Реџепова се појави во неколку филмови, и измислени и документарни. Дебитираше како глумица во „Крст Ракоц“, југословенски филм објавен во 1962 година, а во главната улога ја играше Бата Живоиновиќ. Таа снимила четири песни вклучени во саундтракот. Во 1968 година, таа се појави како пејач во Зајеј Македониј, филм за кој сними песни. Таа последен пат се појави во југословенски филм во 1971 година, за Југовизија, во којашто ја одигра својата улога.

Во 2000-тите Реџепова ја продолжи својата филмска кариера. Таа се појави во четири документарни филмови во текот на деценијата, почнувајќи од германската Им Герцен де Лихтс - Die Nacht der Primadonnen во 2002 година. Потоа беше проследено со „Кога патот се наведнува ...“ Приказни за цигански караван во 2006 година, документарен филм за пет роми музиката дејствува на нивната турнеја низ САД. Таа сепак беше многу несреќна поради овој филм и сликата што ја дава за нејзината заедница. Мислеше дека публиката ќе замисли дека сите Роми живеат во неволји, игнорирајќи дека има Роми од средна класа, исто како и самата. Филмот „Rromani Soul“, објавен една година по и во режија на Луј Муше, го карактеризира Есма како водич за вистинското потекло на Ромите што се наоѓа во Каннај, Утар Прадеш од ромскиот јазичар Марсел Куртијад. Во 2009 година таа се појави во вториот германски документарен филм, Балкан душа и цигански блуз.

Уметност

Репертоар

Есма Реџепова сними и објави повеќе од 580 песни, меѓу кои и две платина и осум златни дискови. Изврши повеќе од 22.000 концерти, од кои една третина се одржаа за добротворни цели. Со Ансамблот Теодосиевски сними 108 синглови, 32 компактни касети, 15 дискови, шест видеокасети и бројни телевизиски емисии.

Реџепова најмногу пееше на ромски и македонски, но исто така сними песни на српскохрватски, турски, хебрејски, грчки и хинди. Реџеповите песни често зборуваат за љубов, тага и брак. Една од нејзините најпознати песни наречена Чаје Шукарие стана химна за сите Роми насекаде низ светот.

Есма често пееше традиционални песни, и ромски и македонски, но многу од нив се и композиции. Теодосиевски вообичаено составува и уредува песни, но Есма составува и некои песни, вклучувајќи ги и Чае Чукарије. Таа, исто така, ги кореографираше настапите.

Музички стил и инспирации

Ансамблот Теодосиевски, со кој Есма Реџепова најмногу настапи, е составен од традиционални инструменти, кои ги користат и Ромите и Македонците, како што се обоа, хармоника, зурна и давул. Повеќето песни на Есма се или во линијата на ромската или македонската народна традиција, со различни влијанија кои се движат од турска, средна источна и Средна Европа. Сепак, современите влијанија се видливи на нејзината подоцнежна работа, која може да се окарактеризира како поп-музика под влијание на светот. Во текот на 2000-тите години, кога почна да пее дуети со помлади уметници, таа придонела за поп, етно-поп и RnB песни. Понатаму, некои од нејзините претходни песни, исто така, покажуваат силни влијанија од Запад, меѓу кои и Код, кодак (1966), Девојка и песна (1966), Макодо (1966), Песна Шефер Сарајеву (1970) и Ѓурѓовден, Ѓурѓовден (1972).

Гласот на Реџепова длабоко се променил со текот на годините. Кога почна да пее, нејзиниот глас беше светла и речиси детска. Стево Теодосиевски го спореди со звукот на сребрено ѕвонче.

Есма Реџепова бранеше дека ромската музика е инвентивна, се развива и е предмет на многу влијанија. Сепак, таа беше многу критична за хибридната ромска музика, како што се оние од Шпанија и Унгарија. Таа вели дека ромските музичари од овие земји играат повеќе или помалку локални неромски музика. Таа го смета својот стил на пеење како многу древно и традиционално.

Есма Реџепова не наведува ниту еден инспиративен уметник и наведува дека ѝ должи на својот покоен сопруг. Нејзини омилени уметници се бугарската Недјалка Керанова и иранскиот Гогош. Таа исто така ужива во класичната музика и го цитира Лучано Павароти.

Видеа и сцена

Есма Реџепова и Ансамблот Теодосиевски изведуваа „Романо Хоро“ за австриската телевизија во 1965 година На сцената и во нејзините музички спотови, Есма Реџепова игра со стереотипи поврзани со цигански жени и користи традиционални атирес и танчери. Блиско-источниот карактер на нејзините изведби често се зголемуваше за да ги задоволи не-ромските публики. На ист начин, костумите што ги носи Есма или нејзините танчари може да бидат неточни за македонската ромска култура. На пример, некои видеа покажуваат унгарски или руски носии, со цел да одговараат на очекувањата на не-ромски за ромската култура и традиционалните фустани. Иако Есма користела сензуалност и заведување во многу нејзини рани песни, како што е нејзиниот многуброен чечек, таа става ограничување со тоа што не носела нескромни танцови облеки. Наместо тоа, таа најчесто ги носела ромските димије, кои таа ги персонализирала со користење на модерни ткаенини.

Претставите може да бидат многу театарски, во зависност од песната и емоциите што растат од него. На пример, кога пее Хајри Ма Те Дајк, Реџепова обично носи црн превез и се преправа дека плаче.

Бидејќи интензивно работела со истиот музички ансамбл, Реџепова има одредена врска со своите музичари. На сцената, тие стојат и учествуваат во кореографијата и мими интеракциите со пејачот во согласност со текстот на песните. Во раните изведби, музичарите ги користеа своите инструменти лево и десно на ритамот, како и западните поп групи во тој период.

Поврзано

• Стево Теодосиевски
• Бендот на Браќа Нуне

Надворешни врски

• Официјална страница на Есма Реџепова Архивирано на 11 мај 2013 г.
• Есма на Фејсбук
• Есма Архивирано на 5 март 2016 г.