Македонски денар

(Пренасочено од Денар)

Денар (кратенка: ден., ISO 4217: MKD, бројчен код: 807) — официјална валута во Македонија. Народната банка на Македонија (НБРМ) има ексклузивно право на печатење и издавање на монети и банкноти во Република Македонија. Денар бил воведен на 26 април 1992 година.[1][2]

Македонски денар
Банкнота од 1000 денариМонета од 2 денари
ISO 4217
КодMKD
Составници
Подединица
 1/100дени (веќе не се користи)
Множинаденари
Симболден
Банкноти10, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000 денари
Монети1, 2, 5, 10, 50 денари
Демографија
Корисник/циМакедонија Македонија
Издавач
Централна банкаНародна банка на Република Македонија
 Мреж. местоwww.nbrm.mk
Вредност
Инфлација3,2% (2021)
 ИзворГодишен извештај на НБРМ (стр. 23)

Денес, во Република Македонија во оптек се метални монети со деноминации од 1, 2, 5, 10 и 50 денари, како и хартиени банкноти со деноминации од 10, 50, 100, 200, 500, 1000 и 2000 денари. Банкнотите од 10 и 50 денари кои се влезени во оптег 1996 година се заменети со нови, полимерни банкноти, а истите се повлечени од оптек. Банкнотата од 5000 денари исто така е повлечена од оптек.

Еден денар се состои од 100 дени, но дените повеќе не се користат.

Потекло на поимот уреди

Името „денар“ потекнува од староримската монетарна единица „денариј“ и претставува израз на историскиот континуитет на употребата на парите на територијата на Македонија од римската антика до средновековниот периоди. Предлогот за името бил даден од страна на академик Петар Илиевски. Претходно, на состаноците на Комисијата за монетарен систем биле разгледувани неколку предлози за името на македонската валута, како: „македонски динар“ или „лав“.[3]

Историја уреди

Монетарно осамостојување уреди

Република Македонија монетарно се осамостоила на 26 април 1992 година (Велигден), кога Собранието на Република Македонија донело пакет-закони со кои се поставила институционалната рамка на монетарниот систем и се вовел денарот како парична единица на Република Македонија. Денарот се делел на 100 дени, а неговиот скратен назив во платниот промет е „ден.“. Првиот премиер на Република Македонија Никола Кљусев од собраниската говорница ги презентирал првите македонски пари - денари - со зборовите:

„Република Македонија воведува сопствена парична единица што ќе го носи името денар и еве задоволство ми е да видите како тие парични единици се печатени“.

На 27 април 1992 година започнала замената на книжните југословенски динари со вредносни бонови во однос 1:1, при што замената траела три дена. Книжните пари што гласеле на југословенски динари дефинитивно престанале да важат како платежно средство во Република Македонија на 29 април 1992, додека кованите пари со апоенска вредност од 1, 2 и од 5 југословенски динари останале во оптек уште една година.

Развиток на деноминациите уреди

Во 1993 година, новиот денар бил издаден со деноминации од 10, 20, 50, 100 и 500 денари, а апоенот од 20 денари бил издаден само во првата серија на банкноти. Сите апоени биле издадени како банкноти, додека во првата серија не биле ковани монети.

Во мај 1993, во втората серија биле воведени и монети со деноминации од 50 дени, 1, 2 и 5 денари.

Во 1996 година биле воведени апоените од 1000 и 5000 денари.

Почнувајќи од 1996 година, НБРМ издава јубилејни монети за колекционерски цели.

Во ноември 2008 година биле воведени монети со апоени од 10 и 50 денари.

Во 2013 година, монетата со апоен од 50 дени била повлечена поради тоа што истата била кована само во 1993 година и практично била тешко забележлива во оптек.

Во 2016 година биле воведени апоените од 200 и 2000 денари. НБРМ исто така започнала со повлекување од оптек на апоенот од 5000 денари како поселдица на неговата незначителна примена во секојдневните трансакции и намалената побарувачка од страна на банките. Најавено било дека деловните банки ќе ги заменуваат банкнотите со апоенска вредност од 5000 денари од 15 декември 2016 до 28 февруари 2017 година, а од 1 март 2017 година нивната земена ќе се вршела од страна на НБРМ.[4]

На 15 мај 2018 година, НБРМ ги воведе новите полимерни банкноти од 10 и 50 денари, со што Македонија влезе во мапата на замји кои започнале со полемеризација на банкнотите на нивните валути. Почнувајќи од истиот ден старите банкноти од 10 и 50 денари, кои првпат биле издадени во 1996 година, се повлечени од оптег[5]

Производство уреди

Банкноти уреди

Банкнотите со помала деноминација, 10, 50 и 100 денари се печатени во Република Македонија, додека банкнотите со деноминации од 500, 1000 и 5000 денари (издание 1996), се печатени во „Thomas De La Rue“ во Лондон. Последното издание на банкноти од 500 и 1000 денари од 2003 година е исто така изработено во TDLR. Македонските банкноти содржат повеќе заштитни елементи како што се воден печат, заштитен конец, инталјио печат, скриена слика, микро текст, двоен пасер и оптички променлива боја.[6]

Монети уреди

Монетите се ковани од легура CuNi3Zn17 (CuZn15 за 50 дени) во ковницата „Сувенир“ во Самоков. Автори на ликовното и техничкото решение не монетите се Димче Бошкоски и Снежана Атанасова, вработени во ковачницата.[7]

Галерија на парите уреди

Банкноти уреди

Прв предлог
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
10 денари
сина
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
25 денари
црвена
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
50 денари
кафеава
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
100 денари
темносина
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
500 денари
зелена
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
1000 денари
темносина
Споменик Македониум Жени при жнеење жито
5000 денари
црвена-кафеава
Споменикот Македониум Девојче пред компјутер
10000 денари
црвена-кафеава
Играорци и споменикот Македониум Поглед кон Света Софија, Охрид
Серија од 1993
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
10 денари
сина
Споменик Македониум Мотив од Крушево
20 денари
кафеава-темноцрвена
Даут Пашин Амам во Скопје Саат кула, Скопје
50 денари
црвена
Свети Пантелејмон, Скопје Поглед кон зградата на Народна Банка на Република Македонија
100 денари
кафеава
Света Софија, Охрид Народен музеј, Охрид
500 денари
кафеава-темнозелена
Свети Јован-Канео, Охрид Самуилова тврдина, Охрид
Серија од 1996
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
10 денари
виолетова
Торзо на египетската божица Изида (II век пр. н.е.), Охрид; златна обетка (IV век пр. н.е), с. Беранци, Битолско. Паун, детаљ од подниот мозаик во крстилницата на Епископската базилика (IV-V век), Стоби.
50 денари
сина
Во средина на декоративната штуко арка од црквата Св. Пантелејмон, претстава на фолис емитуван од византискиот цар Јустин II. Архангел Гаврил од сцената „Благовестие“, фреска на источниот ѕид на црквата „Св. Ѓорѓи“ во Курбиново
100 денари
виолетова-кафеава
Таванска розета Поглед од албанска куќа
500 денари
црвена-кафеава
Златна погребна маска, с. Требеништа, охридско (VI век пр.н.е.); на десната страна златни обетки со лавовски глави, охридско (III-II век пр. н.е). Цвет на афион
1000 денари
кафеава
Богородица Епискепсис, икона од црквата Мали Св. Врачи, Охрид, почеток на XIV век; на левата страна златна обетка со гулабица (III-II век пр.н.е.), Требенишко кале, Охридско. Детаљ од фасадата на Григориевата галерија (XIV век), црква Св. Софија, Охрид
5000 денари
црвена-кафеава
Бронзена фигура на Менада (VI век пр.н.е), Тетово; на левата страна бронзена евхаристична гулабица (XIII век), охридско. Кербер врзан за смоква, детаљ од подниот мозаик во нартексот на Големата базилика во Хераклеја Врскаестис (V-VI век), Битола.
Надградба на серија од 1996
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
500 денари
црвена-кафеава
Златна погребна маска, с. Требеништа, охридско (VI век пр.н.е.); на десната страна златни обетки со лавовски глави, охридско (III-II век пр. н.е). Цвет на афион
1000 денари
кафеава
Богородица Епискепсис, икона од црквата Мали Св. Врачи, Охрид, почеток на XIV век; на левата страна златна обетка со гулабица (III-II век пр.н.е.), Требенишко кале, охридско. Детаљ од фасадата на Григориевата галерија (XIV век), црква Св. Софија, Охрид
Серија од 2014 (издадена во декември 2016)
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
200 денари
зелена-кафеава
Рана средновековна бронзена фибула (пронајдена близу Прилеп); Релјеф на Псалмот 41 од Стариот завет (теракотна икона од Виница) Уметнички елементи од фасадата на Шарената џамија, Тетово; Мермерни подни плочи со цветни дизајни на Исак-беговата џамија, Битола
2000 денари
виолетова-кафеава
Бронзен артефакт во облик на афионова чашка (откриен во Сува Река, Гевгелија); Македонска невестинска носија од Прилеп Декорација на внатрешноста на позлатен сад (16 век) со два пауна покрај „изворот на животот”
Полимерни банкноти од 2018 година
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
10 денари
виолетова
Торзо на египетската божица Изида (II век пр. н.е.), Охрид; златна обетка (IV век пр. н.е), с. Беранци, Битолско. Паун, детаљ од подниот мозаик во крстилницата на Епископската базилика (IV-V век), Стоби.
50 денари
сина
Во средина на декоративната штуко арка од црквата Св. Пантелејмон, претстава на фолис емитуван од византискиот цар Јустин II. Архангел Гаврил од сцената „Благовестие“, фреска на источниот ѕид на црквата „Св. Ѓорѓи“ во Курбиново.
Банкноти со променето име од 2020 година
Лице Опачина Вредност
Боја
Лице Опачина
10 денари
виолетова
Торзо на египетската божица Изида (II век пр. н.е.), Охрид; златна обетка (IV век пр. н.е), с. Беранци, Битолско. Паун, детаљ од подниот мозаик во крстилницата на Епископската базилика (IV-V век), Стоби.
500 денари
црвена-кафеава
Златна погребна маска, с. Требеништа, охридско (VI век пр.н.е.); на десната страна златни обетки со лавовски глави, охридско (III-II век пр. н.е). Цвет на афион
Банкноти од 2022 година
100 денари
виолетова-кафеава
Таванска розета Поглед од албанска куќа
1000 денари
кафеава
Богородица Епискепсис, икона од црквата Мали Св. Врачи, Охрид, почеток на XIV век; на левата страна златна обетка со гулабица (III-II век пр.н.е.), Требенишко кале, Охридско. Детаљ од фасадата на Григориевата галерија (XIV век), црква Св. Софија, Охрид
2000 денари
виолетова-кафеава
Бронзен артефакт во облик на афионова чашка (откриен во Сува Река, Гевгелија); Македонска невестинска носија од Прилеп Декорација на внатрешноста на позлатен сад (16 век) со два пауна покрај „изворот на животот”

Монети уреди

1993 серија
Монета Вредност Одлики Опис
  50 дени Издание 1993, Диjам. 21,5 мм; Теж. 4,10 г, Метал: CuZn15, Ковница: Сувенир, Самоков, Во оптек од 10.05.1993, повлечени во 2013. Ав. 50 ДЕНИ во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 во долното централно поле. Претстава на галеб во лет.
  1 денар Издание 1993 (1997,2001), Диjам. 23,8 мм; Теж. 5,10 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993 Ав. 1 ДЕНАР во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (1997, 2001) во долното централно поле. Претстава на шарпланинец.
  2 денари Издание 1993 (2001), Диjам. 25,5 мм; Теж. 6,20 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993 Ав. 2 ДЕНАРИ во долното централно поле Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (2001) во долното централно поле. Претстава на охридска пастрмка.
  5 денари Издание 1993 (2001), Диjам. 27,5 мм; Теж. 7,20 г, Метал: CuNi3Zn17, Ковница: Сувенир,Самоков, Во оптек од 10.05.1993 Ав. 5 ДЕНАРИ во долното централно поле, Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 1993 (2001) во долното централно поле. Претстава на евроазиски рис.
  10 денари Издание 2008, Диjам. 24,5 мм; Теж. 6,6 г, Метал: Cu70Ni12Zn18, Во оптек од 15.11.2008 Ав. 10 ДЕНАРИ во долното централно поле. Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 2008 во долното централно поле. Гравиран Паун - мозаик од Стоби - VI век, детал кој е земен од книжните пари од 10 денари.
  50 денари Издание 2008, Дијам. 26,5 мм; Теж. 7,7 г, Метал: Cu62Ni18Zn20, Во оптек од 15.11.2008 Ав. 50 ДЕНАРИ во долното централно поле. Стилизиран хоризонт со сонце од 16 краци. Рев. РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, циркуларно; 2008 во долното централно поле. Гравиран лик на Архангел Гаврил - фреска од манастирот Св. Ѓорѓи (Курбиново) - XII век, детал кој е земен од книжните пари од 50 денари.

Валута како сувенир уреди

Почнувајќи од 2002 година, Вевчани, село во југозападниот регион на Македонија и самопрогласено за „независна Република“, започнало да издава свои пари, т.н. личник, како сувенир. Парите се јасно означени како "примерок" и никогаш не биле наменети за официјално користење како законски валута.[8]

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. Закон за паричната единица на Република Македонија Службен весник на РМ 26/92 од 27 април 1992, стр.10
  2. Ќе се слават 20 години од македонскиот денар Архивирано на 6 октомври 2014 г. Нова Македонија
  3. Љупчо Трпески, Монетарна економија, Скенпоинт, 2010, Скопје,исто, стр. 101-103.
  4. Пристигнуваат банкнотите од 200 и од 2.000 денари, заминуваат од 5.000, Денар, 15 декември 2016.
  5. Соопштение на НБРМ, 14.5.2018 година, НБРМ, 14 мај 2018
  6. „Книжни пари во оптек“. НБРМ. Посетено на 26 јануари 2021.
  7. „Ковани пари во оптек“. НБРМ. Посетено на 26 јануари 2021.
  8. „Macedonia Tolerates a 'Republic' in Its Midst“. Associated Press. January 6, 2002.

Надворешни врски уреди