Вукан (голем жупан)
Вукан (српски: Вукан, грчки: Βολκάνος; ок. 1050 – 1112) бил Големиот кнез на Србија од 1083 до неговата смрт во 1112 година. Во првите години владеел заедно со неговиот брат Марко, држејќи ги областите на внатрешна Србија (Рашка). Со смртта на неговиот братучед, кралот Константин Бодин од Дукља во 1101 година, тој станал најмоќниот владетел меѓу српските кнезови. Неколку пати ги поразил Византијците, освојувајќи делови од северна Македонија. Тој е истоимениот основач на династијата Вукановиќ.[1]
| Вукан | |
|---|---|
| Голем кнез на Србија | |
| На престол | 1091–1112 |
| Претходник | Константин Бодин |
| Наследник | Урош I |
| Принц на Србија | |
| На престол | 1083–1091 |
| Претходник | Петрислав |
| Наследник | Урош I |
| Роден(а) | ок. 1050 |
| Починал(а) | 1112 (години 62) |
| Династија | Вукановиќ |
| Татко | Петрислав |
| Вероисповед | Православна црква |
Биографија
уредиВукан бил првороден на Петрислав, син на кралот Михаило I и неговата втора грчка сопруга.[2] Тој и неговиот брат Марко му се заколнале на лојалност на Константин Бодин и ја презеле власта како негови вазали во Србија во 1083 или 1084 година.[2] Марко подоцна исчезнува од изворите.[2] Ниту Босна, Захлумија ниту Рашка никогаш не биле трајно интегрирани во Кралството Дукља. Секој регион имал свое благородништво и институции и здобил со Војислављевиќ на чело како Жупан.[2]
Во 1089 година, Бодин успеал да ја подигне епископијата во Бар во Архиепископија, поддржувајќи го папата против антипапата. Суфрагански епископи требало да бидат: Котор, Улцињ, Свац, Скадар, Дриваст, Пула, Рас, Босна и Требиње.[2] Добивајќи ја својата промоција, таа се здобила со многу поголема епархија, вклучително и територија која порано не била под папата - територии на митрополитот Дурацо и архиепископот Охридски, две седишта кои ја признале јурисдикцијата на Цариградската патријаршија.[2] Новата територија на архиепископија во Бар била само теоретска - указот на папата можел да влијае само на црквите што го признале Рим.[2] Правејќи ја Србија суфраган во Бар имало мало значење, бидејќи повеќето нејзини цркви биле под Константинопол, и нема докази дека Вукан го променил придржувањето кон Рим.[2] Дурацо и Охрид можеби претрпеле минимални територијални загуби по должината на брегот, Дукља накратко била подложен на Рим, но внатрешноста на Дукља не била засегната и заедно со поголемиот дел од брегот на Дукља (како и поголемиот дел од Котор) требала да ја задржи својата лојалност кон православието.[2]
Византиската кампања била започната против Дукља помеѓу 1089 и 1091 година, веројатно успевајќи да го зароби Бодин по втор пат.[3] Во царството избувнала граѓанска војна меѓу роднините на Бодин, која во голема мера ја ослабнала Дукља, давајќи ѝ шанса на внатрешната Србија (Рашка) да се наметне и да се отцепи.[3] Вукан ја потврдил независноста, како и Босна и Захумје.[3] До овој момент, Дукља бил центар на српското царство, како и главниот отпор на Византија на Балканот.[3] Внатрешна Србија станала најмоќната од српските држави, останувајќи така во текот на средниот век.[4] Внатрешна Србија (Рашка) постепено ја заменила Дукља како главен противник на византиската власт во 12 век.[3] Наследниците на Бодин биле принудени да го признаат византиското владеење и сега ја имале само малата територија Дукља и Травунија.[3]
Во 1091 или 1092 година, Вукан станал независен,[3] земајќи ја титулата Голем кнез (Велики Жупан).[4] Неговата држава била фокусирана на денешен Нови Пазар.[4] Подредени на него биле локални војводи (Жупан, кој има територија еквивалент на грофовија), кои се чини дека биле повеќе или помалку автономни во внатрешните работи на нивните окрузи, но кои биле обврзани да му бидат лојални на Вукан и да го поддржуваат во битката.[4] Се чини дека војводите биле наследни носители на нивните окрузи, држејќи ја нивната земја пред Дукља да ја припои внатрешната Србија (Рашка).[4]
Околу 1090 година, Вукан започнал да ја напаѓа византиската територија, најпрво во околината на Косово.[4] Првично, Византијците не биле во можност да преземат чекори против Вукан, бидејќи се соочиле со сериозна закана во освојувањето на Печенезите.[5] На 29 април 1091 година, Византијците ги уништиле печенешките сили.[5] Со поразот од Печенезите, Алексиј I Комнин сега можел да се сврти кон Србите.[5]
Алексиј I прв испратил војска со стратегот на Диракиум, која била поразена од Вукан во 1092 година.[5] Императорот сега мобилизирал многу поголема војска, предводена од самиот себе, марширајќи кон внатрешна Србија (Рашка).[5] Вукан испраќа пратеници, барајќи мир што Алексиј I брзо го прифатил, бидејќи се појавил нов проблем во домот кај Куманите кои ги ограбувале земјите до Адријанопол.[5] Веднаш по заминувањето на царот, Вукан го раскинал договорот и почнал да се шири по Вардар, добивајќи многу плен и заземајќи ги градовите Врање, Скопје и Тетово.[5] Во 1094 или 1095 година, Алексиј I излегол да ги пресретне Србите. Вукан и неговите војводи пристигнуваат во шаторот на императорот и нудат мир, со неговиот син Урош I како заложник (во текот на 12 век било вообичаено роднините на Големиот кнез да останат на царскиот двор како заложници на мирот).[5]
Во тоа време, српското кнежевство било независно – Вукан дејствувал целосно самостојно, повеќе не бил вазал на Дукља.[5] Дукља поради својата граѓанска војна не се вклучила во српско-византиските војни.[5]
Вукан повторно тргнал кон југ, во Македонија. Алексиј не можел да стори ништо за него бидејќи се одржала Крстоносната војна. Во 1106 година Вукан му се покорил на Алексиј.[6]
По смртта на Бодин во 1101 година, полубратот на Бодин, Доброслав II, го наследил како крал на Дукља. Кочопар Бранислављевиќ, првиот братучед на Бодин еднаш отстранет, отпатувал од Диракиум до Рашка, склучувајќи сојуз со Вукан. Овој сојуз ќе се покаже достоен во нивната успешна инвазија на Дукља во 1102 година. Битката што следела кај Морача довела до соборување на Доброслав II и крунисување на Кочопар на престолот. Доброслав потоа бил протеран во Рашка. Меѓутоа, владеењето на Кочопар било краткотрајно, бидејќи Вукан планирал да го постави внукот на Бодин, Владимир на престолот на Дукља. Кочопар, откако го изгубил влијанието меѓу Захумје, се оженил со ќерката на захлумискиот (босански) принц (кнез). Меѓутоа, во Летописот на свештеникот од Дукља, хроничарот конкретно спомнал дека во тоа време со Захлумје владеел бан, а не кнез. Кочопар подоцна загинал во битка против Зачлумоите. По неговата смрт, Вукан според планираното го поставил внукот на Бодин, Владимир на кој му ја дал својата ќерка за жена и така ги зајакнал врските меѓу Рашка и Дукља. Како обичен пион во династичките конфликти, Владимир бил отруен во 1118 година по наредба на кралицата Јакинта, вдовица на неговиот покоен вујко, Константин Бодин. Јакинта потоа го назначи својот син, Џорџ, на престолот на Дукља.
По ширењето на своето влијание во Дукља, Вукан уште еднаш ја нападнал Византија во пролетта 1106 година. Тој веројатно се обидувал да ја искористи норманската кампања против Византијците. Во битка повторно го поразил Јован II Комнин. Војната била завршена до ноември истата година, при што Вукан бил принуден уште еднаш да испрати заложници кај императорот Алексиј I во замена за мир. За Вукан по оваа војна нема пишан запис.
Научниците веруваат дека Вукан починал по 1112 година.[a] Наследник на Вукан бил неговиот внук Урош I преку Марко.
Извори
уреди- Примарни извори
- Шишић, Фердо, уред. (1928). Летопис Попа Дукљанина (Chronicle of the Priest of Duklja). Београд-Загреб: Српска краљевска академија.
- Кунчер, Драгана (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Београд-Никшић: Историјски институт, Манастир Острог.
- Живковић, Тибор (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Београд-Никшић: Историјски институт, Манастир Острог.
- Ана Комнена, Алексијадата Архивирано на 14 август 2014 г., преведена од Елизабет А. Доус во 1928 г.
- Џон Кинамос, Делата на Јован и Мануел Комнен, превод. CM Brand (Њујорк, 1976).ISBN 0-231-04080-6ISBN 0-231-04080-6
Вукан (голем жупан) Роден(а): ~1050 Починал(а): 1112
| ||
| Владејачки титули | ||
|---|---|---|
| Претходник Константин Бодин seat at Duklja |
Голем кнез на Србија 1091–1112 |
Наследник Урош I |
| Претходник Петрислав |
Жупан на Рашка под Константин Бодин 1083–1091 со Марко |
Голем кнез |
Наводи
уреди- ↑ Ćirković 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 The early medieval Balkans, p. 223
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 The early medieval Balkans, p. 224
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 The early medieval Balkans, p. 225
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 The early medieval Balkans, p. 226
- ↑ The early medieval Balkans, p. 228