Википедија

Ана Немањиќ

Ана Немањиќ, името како монахиња во манастир Анастасија (најверојатно 1113-21 јуни 1199/1200 година), била голема српска жупаница, сопруга на Стефан Немања и мајка на Стефан Првокрунисан, Вукан и Свети Сава.

Ана Немањиќ

Потеклото на Ана е непознато, а историските извори се контрадикторни. Постојат претпоставки дека таа била со босанско, грчко, француско потекло, па дури и од унгарска или руска крв. Не се знае под кои околности и кога го запознала и се омажила со Стефан Немања. Според некои летописи, бракот се случил во 1142/1143 година. Ана му родила на Немања најмалку пет деца, меѓу кои и кралот Стефан Првокрунисан и Свети Сава. Се замонашила заедно со својот сопруг во 1196 година. Последните години ги поминала во манастирот Пресвета Богородица во Топлица. Починала во 1199 или 1200 година, 21 јуни. Погребана била во Студеница.

Српската православна црква ја слави на 21 јуни според црквениот, а на 4 Јули според Грегоријанскиот календар.

Потекло

уреди

Потеклото на сопругата на Стефан Немања не е утврдено. Мавро Орбини пишувал дека била ќерка на босанскиот бан, кого го нарекувал свекор на Немања. Меѓутоа, бидејќи „Кралството на Словените“ на Мавро Орбини било полно со грешки во прикажувањето на роднинските односи, на неговото сведочење не требало да му се дава безусловна доверба, особено што тврдењето на Орбини не можело да се докаже со други историски извори. Предраг Пузовиќ се сомневал дека Орбини го помешал Немања со неговиот брат Мирослав, кој бил во брак со сестрата на Бан Кулин.[1] Јован Рајиќ му верувал на дубровничкиот историчар и забележал во неговата „Историја“ дека Ана била ќерка на босанскиот бан Стефан Бориќ. Рајиќ подоцна бил цитиран од Влашо Глушац. Синиша Богдановиќ тврдел дека Ана била ќерка на Борис Коломановиќ, кога тој по грешка го изедначил со Бориќ.[1] Според оваа теорија, Ана би била од руско потекло, бидејќи Борис бил син на унгарскиот крал Коломан и Ефимија од Киев, односно внук на Владимир II Мономах. Споменот на Ана се одржувал по босанската традиција, но не можело да се заклучи дали споменот на Ана бил посилен како сестра или ќерка на Банот Бориќ.[2]

 
Стефан Немања, сопруг на Ана и предок на Немањиќ (1113-1199).

Според Троншкиот родослов, Ана била ќерка на францускиот крал. Во родословот била запишана следната легенда: „Кога Немања се спасил од своите браќа, со помош на св. Ѓорѓи, избегал преку море. Бил примен од францускиот крал и поради неговото чесно однесување, мудрост и храброст, за жена му ја дал ќерката Ана. Долго време живеел на дворот на кралот на Франција, неговиот дедо и таму се родиле двата сина Стефан и Вукан. Делегација на српски благородници дошла кај францускиот крал да се помолат за Немања. Кралот ги ослободил Немања и неговите два сина, кои ги нарекол „два негови крина“ како „знак за крвта на францускиот крал““ на разделбата.[1][3]

Во „Историјата на српскиот народ“ на Пантелија Сречковиќ се претпоставува дека Ана имала српско потекло, односно дека припаѓала на една од владејачките српски династии од Зета, Хум или Босна.[4] Иларион Руварац претпазливо тврдел дека Ана била од „непознат род“, не сакајќи да се одлучи за ниту една од опциите.[5]

Голем дел од истражувачите се определиле за грчкото потекло на српската жупанија. Оваа теорија се засновала на сведочењето на Доментијан дека Ана била „ќерка на римскиот император Константинопол“. Јустин Поповиќ верувал дека Ана била ќерка на византискиот император Роман IV. Поповиќ напишал дека Роман владеел од 1168 до 1171 година, што не било точно, бидејќи овој византиски император владеел еден век порано. Според тоа, неговата претпоставка не била точна.[1] Светислав Мандиќ верувал дека Ана била братучедка на византискиот император Маноил Комнин (1143-1180). Од средината на 12 век се воделе војните на Византија и Унгарија, во кои учествувала и Рашката жупанија и жупанот Урош II од династијата Вукановиќ. Манојло трипати ги нападнал земјите на Урош: во 1149, 1150 и 1155 година. Доказ за оваа теза би било одликувањето на Стефан Немања со „царски сон“ од страна на византискиот император, што било привилегија која најмногу им припаѓала на роднините на царот.[1]

Година на склучување на брак

уреди

Уште помалку од потеклото на Ана се знае каде го запознала Немања. Не се знае и на која возраст се венчале. Доментиан пишува дека Ана му била „современа“ на Стефан Немања, што би значело дека биле врсници, односно родени во иста година. Познато е дека Немања е роден во 1113 година. Но, тоа не мора да значи дека Ана е родена таа година, бидејќи постои поинаква интерпретација на „современиците“, која ја претставил Ѓорѓе Радојчиќ. Тој го преведува зборот како „пријател“. Реља Новаковиќ ги истакнал податоците од родословот на Верковиќ и Остојиќ во кои се споменува точната година на бракот на Немања: 6551, односно 1042/1043 година. години според христијанскиот календар. Веројатно се работи за грешка во бројките, па наместо 6651 е внесено 6551. Но, овие хроники се многу неверодостојни хронолошки, па затоа не може да им се верува. На пример, според овие хроники, Радослав владеел 11 години.[6] Меѓутоа, фактот што Немања се оженил во 1142/3 година. се појавува во два извора, што му дава кредибилитет. Свети Сава пишува дека татко му се оженил само еднаш, што би значело дека Ана му била жена на Немања, од 1042/3 година.[7] Немања тогаш имал триесет години.

Ана до доаѓањето на Стефан Немања на власт

уреди
 
Стефан Првовенчани, втор син на Ана Немањиќ, манастир Милешева.

За животот на Ана нема многу информации до 1166 година. Таа била активна во изградбата на манастирот, заедно со нејзиниот „огранок“ Стефан Немања. Свети Сава ги спомнувал даровите на татко му и мајка му. Во Топлица бил изграден манастирот Свети Никола, а набргу потоа и манастирот Света Богородица, исто така во Топлица. Тогаш Немања го изградил манастирот Свети Ѓорѓи во Рас. Реновирањето на манастирот од Немања било под влијание на византискиот стил на градба. Стефан Првовенчани ја спомнувал Ана во врска со манастирот Свети Никола, пишувајќи дека основачот на владејачката српска династија ѝ го предал на својата сопруга Ана по основањето на манастирот: Пристигнувајќи, воопшто не задоцнивме, набрзина почнавме да го градиме во татковината во Топлица, храмот на Пресвета Богородица, на утоката на реката наречена Косаница. И украсувајќи ја со сите црковни права, во неа воспоставил собор на црнци (т.е. монахињи), со чесен богољубив пријател(и), по име Ана. И ѝ го предал храмот на Пресвета, да се грижи за него во секој дел и за црнците (т.е. монахињите) кои биле основани во тој свет манастир. А таа со сета послушност и добрина слушала, чувајќи го храмот на Пресвета Богородица, посветен на неа од овој нејзин свет господин. Зашто мудриот (Соломон мудриот) рекол за ова: „Чесната жена во куќата на својот маж е повредна од бисери и скапоцени камења“. По изградбата на два манастира следел конфликт на Немања со неговите браќа. Тихомир, Страцимир и Мирослав го затвориле својот брат, но тој успеал да се спаси и да ја извојува решавачката победа кај Пантин, преземајќи ја целата власт во земјата. Тихомир се удавил во Ситница, додека Немања им простил на постарите браќа и им дал дел од земјата да управуваат.

Потомството

уреди
 
Свети Сава и мајка му Ана-Анастасија, фрески во црквата Св. Пристаништата во Белград

Ана и Немања имале три сина: Вукан, Стефан и Растко. Во животот на својот татко Свети Сава споменува три сина. Не е познато по кој редослед се родени. Се верува дека Растко (Сава) е роден во 1174 година. Бидејќи бил најмалото дете на Стефан Немања, другите деца морале да се родат порано. Пурковиќ претпоставувал дека Вукан е роден околу 1158 година, а дека сите други деца, освен Растко, биле родени пред 1168 година.[8] Доментијан пишувал дека Ана и Немања имале деца, односно „синови и ќерки“ кои Ана ги воспитувала во вера и чистота и ги научила сите на страв Божји. Теодосиј пишувал дека Немања се оженил со Ана која „никако не заостанувала зад својот маж во добродетелта. Тие имале синови и ќерки кои биле просветени со божественото крштевање и, откако ги научиле на свети книги и доблести, се радувале на Господа“. Во хрониките се споменуваат претежно машките деца на Немања.[9] Нема многу информации за женските деца на Немања. Миодраг Пурковиќ ги собрал на едно место. Не е познато колку женски деца имал парот. Во Троношкиот родослов се споменувала ќерката на Немања, Дева, која била погребана во Студеница, покрај нејзината мајка. Во Троншкиот родослов на Новаковиќ се споменувала неговата ќерка Вука. На генеалошкото дрво на Пеќската патријаршија, насликано во 1330 година за време на владеењето на Стефан Дечански, покрај Вукан, до него била насликана женска фигура која пишувало „Ефимија“. Ако му била трета ќерка на Немања, таа не се омажила, бидејќи во Пеќ, Дечани и Грачаница биле сликани само принцези кои умреле невенчани. Но, не била насликана на лозата во Грачаница.[10] Постои претпоставка дека сопругата на бугарскиот цар Јован Асен I била и ќерка на Немања и на Ана.[11]

 
Свети Сава, Царска црква во Студеница.

Едната ќерка на Стефан Немања, непознато име, била мажена за Манојло Комнин, братот на епирскиот деспот Михаил Анѓел Комнин. Пурковиќ претпоставувал дека втората ќерка на Немања била мажена за Асен, таткото на идниот бугарски цар Константин Асен (1258-1277).[12] Но, ништо со сигурност не се знае за српското потекло на Константин Асен, за кој сведочел Георгије Пахимер.[13]

Раѓање на Свети Сава

уреди
 

Некои податоци за раѓањето на Свети Сава биле зачувани во пишани и усни историски извори. Доментиан пишувал за раѓањето на Сава врз основа на библиската приказна за Авраам и Сара кои го добиле синот Исак во нивната старост. Ана и Стефан се молеле на Бога да им даде уште едно дете, па Сава се родил како дар од Бога. „И откако го крстиле од Бога дадениот син, крштевајќи го во името на Отецот и Синот и Светиот Дух, го нарекле Растко, кој навистина ќе порасне со божествени добри дела, и не само тој, но и татковството ќе го доведе до голема побожност и ќе го заврши недовршено од родителите, што е за нивната побожност, кои при неговото раѓање навистина ја примиле пораката на Светиот Дух, да им биде дадена од Бога како дар Божји“. Теодосиј, користејќи го пишувањето на Доментијан како извор, раскажувал слична приказна. Приказните за раѓањето на Свети Сава се забележани и во усна традиција.[14]

Растко е роден околу 1174/5 година. Имал 17 години кога се замонашил. Во житието на Свети Сава и Доментијан и Теодосиј на многу места ги споменуваат „родителите“ на Свети Сава во најраниот период од неговиот живот. Освен Немања, Теодосиј ја споменувал и Ана во плановите на Свети Сава да ја напушти земјата Хум и да оди на Света Гора.

Монаштвото и смрт

уреди

Во преписка со своите родители, во времето кога веќе бил на Света Гора, Сава ги советувал да се замонашат. Немања и Ана го послушале советот на синот. Абдицирањето на Стефан Немања на соборот во Рас во 1196 година во корист на неговиот втор син Стефан било условено од надворешнополитичките околности. Имено, Стефан ја носел византиската титула Севастократор и бил оженет со византиската принцеза Евдокија. Затоа Немања решил да ги помине последните денови во пост и молитва. Немања и Ана биле на Благовештението во 1196 година добиле монашки чин од рацете на епископот Калиник. Немања се викал Симеон, а Ана се викала Анастасија. Тука завршил нивниот брак. Симеон се пензионирал во Студеница, а Анастасија во манастирот Света Богородица во Топлица. Додека било познато дека Немања добил прво мала, а потоа голема шема, за Ана не се споменувала големата шема.[1]

 
Остатоци од манастирот Пресвета Богородица во Куршумлија.

Нема многу информации за монашкиот живот на Ана, а многумина веруваат дека таа умрела набргу откако се замонашила. Умрела во манастирот Света Богородица. Радослав Грујиќ сметал дека подоцна во Рас бил основан женски манастир, каде Анастасија ги поминала последните години од животот. Денот на смртта бил 21 јуни, а понекогаш и 21 јули. Годината на смртта била непозната. Починала во периодот пред Сава да го напише Студенички типик, каде што се споменувала како почината. Повеќето историчари верувале дека таа починала во 1199 или 1200 година, врз основа на вестите од Хиландарски типик.[1][15]

Таа се умрела во манастирот Света Богородица. До неодамна не се сметало дека била погребана во Студеница. Последните истражувања покажале дека Ана била погребана во нартексот на Богородица во Студеница манастирот. Не е познато кога од манастирот Света Богородица во Топлица била пренесена во Студеница.[1]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Пузовић (1998), 1
  2. ↑ Перић (1986), 186-7
  3. ↑ Перић (1986), 188-189
  4. ↑ Перић (1986), 186
  5. ↑ Перић (1986), 185
  6. ↑ „Varia“. Respiration. 15 (3): 184–184. 1958. doi:10.1159/000191922. ISSN 0025-7931.
  7. ↑ Перић, Ђорђе Д. (2019). „Светосавска поезија владике Николаја Велимировића“. Братство : часопис Друштва „Свети Сава”. 23: 25–40. doi:10.18485/bratstvo.2019.23.2. ISSN 1451-2386.
  8. ↑ Пурковић (1996), 10-1
  9. ↑ Перић (1986), 195-7
  10. ↑ Пурковић (1996), 12-3
  11. ↑ Петров (1985), 142–143
  12. ↑ Пурковић (1996), 13
  13. ↑ Пириватрић (2009), 316
  14. ↑ Перић (1986), 196-210
  15. ↑ Перић (1986), 220

Литература

уреди
  • Новаковиќ, Реља, Кога е роден Стеван Немања и кога почнал да владее?, 1958 г.
  • Периќ, Ѓорѓи, Мајка на Св. Сава, г-ѓа Ана (стасија), според историјата и традицијата, 1986 г.
  • Петров, Петар. Обнова на бугарската држава 1185-1197 година. Софија, НУ, 1985 г.
  • Пириватриќ, Една претпоставка за потеклото на бугарскиот цар Константин Асен Тиха, ЗРВИ 46/2009, 313 г.
  • Пузовиќ, Предраг, Мистериозно потекло на Ана, сопруга на Стефан Немања, „Српско наследство“ бр. 5, 1998 година. години

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ана_Немањиќ&oldid=5190119“